Muhammed Yasin Peker
Serbest Muhasebeci Mali Müşavir
Bilim Uzmanı
m.yasinpeker@outlook.com.tr

Belediye Şirketlerinde Harcırah Uygulaması 6245 Sayılı Harcırah Kanunu Kapsamı Dışındadır!

I- GİRİŞ

Harcırah; personelin asli görev yeri dışında bir yere görevlendirilerek gönderilmesi sonucunda oluşacak olan ulaşım, yeme-içme, konaklama ve diğer doğacak gündelik giderler karşılığındaki hakediş kalemleri toplamıdır. Harcırah hesabını 6245 sayılı Harcırah Kanununun kapsamına göre kurumlar uygularken, burada en büyük tartışma konusu olan sermayelerinin yarısı kamuya ait olup 6102 sayılı TTK hükümlerince kurulan tüzel kişilikler ve büyükşehir belediyelerinin ortağı olduğu veya kurduğu iştirak şirketlerinde ilgili kanunun uygulanıp uygulanmayacağı olmuştur. Makalemizde bu hususu açığa kavuşturmaya çalışacağız.

II- 6245 SAYILI HARCIRAH KANUNU KAPSAMI VE HARCIRAH VERİLECEK KİMSELER

Harcırah; yol masrafı, yevmiye, aile masrafı ve yer değiştirme masrafını ihtiva eder. İlgili, bu kanun hükümlerine göre bunlardan birine, birkaçına veya tamamına müstahak olabilir.

Harcırah kanununa tabi kurum ve kuruluşlar, bu kanunun 1.maddesinde aşağıdaki şekliyle sayılmıştır;

a) Umumi Muvazeneye dahil dairelerle mülhak ve hususi bütçeli idareler (Köy bütçeleri hariç) ve bunlara bağlı sabit ve mütedavil sermayeli bmüesseseler;

b) Hususi kanunlarla kurulmuş banka ve teşekküller; (Denizcilik Bankası Türk Anonim Ortaklığı, Türkiye Vakıflar Bankası Türk Anonim Ortaklığı ve Türk Havayolları Anonim Ortaklığı hariç);

c) Yukarıdaki (a) ve (b) fıkralarında yazılı daire, idare, banka, teşekkül ve müesseselerin sermayesinin yarısından fazlasına sahip bulundukları teşekkül ve müesseseler; tarafından ödenecek harcırah bu kanun hükümlerine tabidir.

Yine ilgili kanunun 4.maddesinde harcırah verilecek kimseler;

1. Bu Kanun kapsamına giren kurumlarda çalışan memur ve hizmetliler ile aile fertlerine ve aynı kurumlarda fahri olarak çalışanlara;

2. Memur veya hizmetli olmamakla beraber kurumlarca geçici bir vazife ile görevlendirilenlere;

3. Kadrosuzluk dolayısıyla açıkta kalan memurlara ve bunların aile fertlerine;

4. Hizmetlilerden cezaen olmamak üzere vazifelerine son verilenlere ve bunların aile fertlerine;

5. Memur veya hizmetlinin vefatında aile fertlerine, çocuklara refakat ettirilecek memur ve hizmetlilere;

6. Hükümlü, tutuklu veya gözetim altında bulundurulanların sevkinde ya da refakatle görevlendirilen erbaş ve erlere;

7. Milli ve resmi spor temasları dolayısıyla seyahat edecek sporcu ve idarecilere;

8. Birlik halinde yabancı memleketlere gönderilecek Türk Silahlı Kuvvetleri mensuplarına ve bunların Türkiye'de bırakacakları aile fertlerine;

9. Aile ile birlikte oturulması yasak edilen bölgelerdeki askeri şahısların aile fertlerine;

10. Bu Kanunda belirtilen özel hallerde askeri öğrenciler ile erbaş ve erlere;

Harcırah verilir şeklindedir.

III-BELEDİYE ŞİRKETLERİNDE HARCIRAH UYGULAMASI VE 6245 SAYILI HARCIRAH KANUNU KARŞISINDA ALINAN DANIŞTAY GÖRÜŞÜ

Belediye şirketlerinde harcırah ve bütçe kanunlarındaki düzenlemelere bağlı kalmaksızın yurtiçi ve yurtdışı harcırah ödemeleri şirket yönetim organlarınca; anonim şirketlerde genel kurum veya yönetim kurulu kararı ile, limited şirketlerde ise müdürler kurulu tarafından tespit edilerek uygulanabilir. Bu kararların ticaret siciline tescil zorunluluğu bulunmamaktadır. Bu kararlar alınırken personelin unvanına kademelendirilerekte serbestçe belirlenebilir. Örneğin; Genel müdür, müdür, şef, teknik personel vb. gibi. Bu harcırah tutarları için azami ve asgari limitler mevzuatta bildirilmemiştir.         

Başbakanlık 1998 yılında belediyelerin sermayesinin yarıdan çoğuna sahip olduğu şirketlerde çalışan personellerin Harcırah Kanunu hükümleri kapsamında olup olmadığı hususunda aşağıdaki görüşü almıştır;

1. Daire 1998/209 E., 1998/290 K. 701

- BELEDİYE ŞİRKETLERİ

- BELEDİYELERCE SERMAYELERİNİN YARISINDAN FAZLASINA KATILMAK SURETİYLE KURULAN ŞİRKETLER

- 657 S. DEVLET MEMURLARI KANUNU [ Ek Geçici Madde 9 ]

- 3659 S. BANKALAR VE DEVLET MÜESSESELERİ MEMURLARI AYLIK... [ Madde 1 ]

- 6245 S. HARCIRAH KANUNU [ Madde 1 ]

"İçtihat Metni"

“Belediyelerce, sermayelerinin yarısından fazlasına katılmak suretiyle kurulan şirketlerde çalışan personelin, aylıkları ve yollukları bakımından 3659 sayılı Bankalar ve Devlet Müesseseleri Memurlarının Aylıklarının Tevhid ve Teadülü Hakkında Kanun ile 6245 sayılı Harcırah Kanunu hükümleri kapsamında bulunup bulunmadıkları hususunda düşülen duraksamanın giderilmesine yönelik istişari düşünce istemine ilişkin Başbakanlığın 9.9.1998 günlü ve B.02.O.KKG/174211/5168 sayılı yazısına ekli Sanayi ve Ticaret Bakanlığının 2.9.1998 günlü ve B.14.0. TKB.0.00.00.09/111.K.2.K/15-1/1451 sayılı yazısında aynen: "T. Ticaret Kanunu ve Ortaklıkların Denetimine Dair tüzük hükümleri uyarınca; belediyelerin, sermayesinin yarısından fazlasına iştirak suretiyle kurulan şirketler ile bunların aynı oranda sermaye payıyla oluşturulan şirketler nezdinde Bakanlığın Müfettişlerince denetimler yapılmaktadır. Söz konusu denetimler sırasında Müfettişlerce, bu şirketler personelinin 3659 sayılı Bankalar ve Devlet Müesseseleri Memurları Aylıklarının Tevhid ve Teadülü Hakkında Kanun ile 6245 sayılı Harcırah Kanunu hükümlerine tabi oldukları, 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu''nun Ek Geçici 9 uncu maddesi ile de bu kuruluşlarda çalışan personelin aylıklarının hesaplanmasında, devlet memurları için uygulanan rejime paralel bir düzenleme getirilmiş olduğu, bu duruma rağmen, şirketler personelinin ücret politikalarının belirlenmesinde anılan Kanunlara riayet edilmeyerek, personel ücret ve harcırahlarının şirket genel kurullarında tespit edilen usul ve esaslar dairesinde serbestçe belirlenip uygulandığı yönünde görüş ve tespitlere yer verilmiştir. Bilindiği gibi, 10.02.1954 tarihli ve 6245 sayılı Harcırah Kanununun kapsamını düzenleyen 1''inci maddesinin (a) ve (c) bendlerinde: "Umumi Muvazeneye dahil dairelerle mülhak ve hususi bütçeli idareler (köy bütçeleri hariç) ve bunlara bağlı sabit ve mütedavil sermayeli müesseseler ile bu daire, idare ve müesseselerin sermayesinin yarısından fazlasına sahip bulundukları teşekkül ve müesseseler tarafından ödenecek harcırahın bu kanun hükümlerine tabi olduğu" belirtilmiştir. Yine 3.7.1939 tarihli ve 3659 sayılı Bankalar ve Devlet Müesseseleri Memurları Aylıklarının Tevhid ve Teadülü Hakkında Kanunun 1''inci maddesinin (c) bendiyle: "... belediyelerce ... sermayesinin yarısından fazlasına iştirak suretiyle kurulan teşekküller ve bunların aynı nispette iştirakleriyle vücut bulan kurumlar" memurlarının bu Kanun hükümlerine tabi olduğu hüküm altına alınmıştır. Ayrıca, 657 sayılı Devlet Memurları Kanununun Ek Geçici 9 uncu maddesi ile de; "3659 sayılı Kanunla ek ve değişikliklerine tabi olan kurumlarda çalışan personelin aylıklarının hesabında aşağıdaki esaslar uygulanır.

A) Söz konusu kurumlar bu kanunun yürürlüğe girdiği tarihten itibaren hizmetlerinin gerektirdiği görevler için 657 sayılı Kanunun 36 ncı maddesinde belirtilen sınıflara göre ve 35 inci maddedeki esaslar dairesinde kadrolarını tespit ederler.

B) Bu kurumlar personelinin aylıklarının hesabında bu Kanuna ekli (1) sayılı gösterge tablosu esas alınır." şeklinde düzenleme getirilmiştir. Yukarıda değinilen hükümlere rağmen, belediye iştiraki şirketler personelinin ücret ve harcırahlarının şirket genel kurullarında alınan kararlara göre serbestçe belirleniyor olması karşısında, bu şirketlerin anılan mevzuata tabi olup olmadığı hususunda tereddüte düşüldüğünden, ilgili şirketler nezdinde yapılmakta olan incelemelerde sonuca ulaşılabilmesi bakımından bu konuda Danıştay'dan istişari mütalaa alınmasına ihtiyaç duyulmuştur. Gereğini takdirlerinize arz ederim" denilmektedir. Dairemizce yapılan çağrı üzerine gelen İçişleri Bakanlığı Mahalli İdareler Genel Müdürlüğü Bütçe ve Mali Akımlar Daire başkanı .... aynı Dairenin Bütçe ve Mali Akımlar Şube Müdürü .... Maliye Bakanlığı Bütçe ve Mali Kontrol Genel Müdürlüğü Personel Yasaları Daire başkanı .... aynı dairede görevli Devlet Bütçe Uzmanı .... Sanayi ve Ticaret Bakanlığı Başmüfettişi .... müfettiş Yardımcıları ... ve ... ile Devlet Personel Başkanlığı Hukuk ve Mali Statüler Dairesinde görevli Devlet Personel Uzmanı ...''nin sözlü açıklamalarının dinlenmesinden ve dosyanın incelenmesinden sonra; Gereği Görüşülüp Düşünüldü : İstem, Belediyelerce sermayelerinin yarısından fazlasına katılmak suretiyle kurulan şirketlerde çalışan personelin aylık ve yollukları bakımından, 3659 sayılı Kanun ile 6245 sayılı Kanun kapsamında bulunup bulunmadığı hususunda düşülen duraksamanın giderilmesine ilişkindir. 3659 sayılı Bankalar ve Devlet Müesseseleri Memurları Aylıklarının Tevhid ve Teadülü Hakkında Kanunun 1''inci maddesinde, sermayesinin tamamı devletçe karşılanmak suretiyle kurulan iktisadi teşekkül ve kurumlar; özel kanunlarla kurulan banka ve teşekküller ile özel hukuk hükümlerine göre kurulan ve sermayelerinin yansından fazlası devlete veya bu Kanunda belirtilen teşekkül ya da kurumlara ait olan milli bankalar: devletçe, katma veya özel bütçeli idarelerce ya da belediyelerce yahut yukarıda sayılan teşekkül ve bankalar tarafından sermayesinin yarısından fazlasına katılmak suretiyle kurulan teşekkül ve kurumlar ile ticaret ve sanayi odaları, borsalar veya satın alınarak belediyelere bağlanan müesseseler memurlarının aylıkları, bu Kanuna tabi kılınmıştır. Öte yandan, 6245 sayılı Harcırah Kanununun 1''inci maddesinde, genel bütçeye dahil dairelerle katma ve özel bütçeli idareler (Köy bütçeleri hariç) ve bunlara bağlı sabit ve döner sermayeli kurumlar ile bunların sermayesinin yarısından fazlasına sahip bulundukları kurum ve kuruluşlar tarafından ödenecek yollukların 6245 sayılı Kanuna göre belirleneceği öngörülmüştür. Bu hükümlere göre, belediyelerce sermayesinin yarısından fazlasına katılmak suretiyle kurulan teşekkül ve kurumlarda çalışan memurların, aylıkları yönünden 3659 sayılı Kanuna tabi oldukları, yolluklarının da 6245 sayılı Harcırah Kanununa göre belirleneceği kuşkusuzdur. Oysa, istem yazısında sözü edilen, belediyelerce sermayelerinin yarısından fazlasına katılmak suretiyle kurulan şirketler, özel hukuk hükümlerine göre oluşturulan ve dolayısıyla sözü edilen maddelerde öngörülen teşekkül veya kurum (müessese) olarak nitelendirilmesi olanağı bulunmayan özel hukuk tüzel kişileridir. Bu nedenle de, tüm faaliyetleri ile çalışanlarının aylık ve yolluklarının belirlenmesi bakımından özel hukuk hükümleri kapsamındadırlar. Bu durum karşısında, belediyelerce sermayelerinin yarısından fazlasına katılmak suretiyle kurulan şirketlerde çalışanların aylık ve yollukları bakımından 3659 sayılı Kanun ile 6245 sayılı Kanun kapsamında olmadıkları sonucuna ulaşılarak, dosyanın Danıştay Başkanlığına sunulmasına 2.11.1998 gününde oybirliğiyle karar verildi.”

IV-SONUÇ

Yukarıda da görüldüğü üzere, 6245 sayılı kanun kapsamına giren (a) bendinde belediyeler kesinlikle ilgili kanun kapsamında iken, belediyelerin ortağı olduğu ve iştirak ettikleri şirketler sayılmamıştır. Ancak (c) bendinde, belediyelerin sermayesinin yarısından fazlasına sahip bulundukları teşekkül ve müesseselerin kapsamda olduğu belirtilmiştir. Dolayısı ile 233 sayılı Kamu İktisadi Teşebbüsleri Hakkındaki KHK’da yer alan tanımlar incelendiğinde, bu tanımlamaların Kamu İktisadi Teşekkülleri (KİT)’ne ait olduğu belediye şirketlerinin anılmadığı anlaşılmaktadır. Böylelikle 6102 TTK’na göre kurulan; belediyelerin iştirak ettikleri veya sermayesinin yarısından fazlasına sahip oldukları şirketler 6245 sayılı Harcırah Kanunu kapsamı dışındadır. Bu şirketlerde harcırah uygulaması yönetim veya müdürler kurulu kararlarıyla belirlenebilir ve uygulanabilir. Diğer bir görüşte eğer varsa toplu iş sözleşmelerine ilave harcırah maddesinin konularak uygulanabileceğidir.

22.12.2021

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> Uygulamalı Enflasyon Muhasebesi (171 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.