Muhammed Yasin Peker
Serbest Muhasebeci Mali Müşavir
Bilim Uzmanı
m.yasinpeker@outlook.com.tr

6356 Sayılı “Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu’na Göre İmzalanan Toplu İş Sözleşmeleri Karşısında İşçi Özlük Haklarının Durumu

I- GİRİŞ

 6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmeleri Kanunu’nun 1.maddesinde kanunun amacı şu şekilde belirlenmiştir. “Bu Kanunun amacı, işçi ve işveren sendikaları ile konfederasyonların kuruluşu, yönetimi, işleyişi, denetlenmesi, çalışma ve örgütlenmesine ilişkin usul ve esaslar ile işçilerin ve işverenlerin karşılıklı olarak ekonomik ve sosyal durumları ile çalışma şartlarını belirlemek üzere toplu iş sözleşmesi yapmalarına, uyuşmazlıkları barışçı yollarla çözümlemelerine, grev ve lokavta başvurmalarına ilişkin usul ve esasları düzenlemektir.”  Bu makalemizde toplu iş sözleşmelerini kimlerin imzalayabileceğini, kimlerin bu sözleşme kapsamı altına alınabileceğini, en fazla ne kadar süre ile bu sözleşmenin yapılacağını, taraflarını ve özellikle de 4857 sayılı iş kanunu karşısındaki işçi özlük hakları ile ilgili bazı önemli hususları ele alacağız.

II- TOPLU İŞ SÖZLEŞMESİNİN KAPSAMI, KİMLERİN YARARLANACAĞI VE KİMLERLE İMZA ALTINA ALINACAĞI HUSUSU VE SÜRESİ İLE İLGİLİ BAZI BİLİNMESİ GEREKEN HUSUSLAR

Toplu İş Sözleşmesi tarafların anlaşması üzerine bir işçi sendikası ile bir işveren sendikası arasında, birden çok üye işverene ait aynı işkolunda ise, kurulu olan işyerleri ve işletmeleri kapsamak üzere yapılır. Toplu iş sözleşmesi, hizmet akdinin yapılması, muhtevası ve sona ermesi ile ilgili hususları düzenlemek üzere işçi sendikası ile işveren sendikası veya sendika üyesi olmayan işveren arasında yapılan sözleşmedir. İmzalanacak sözleşme için taraflar görüşmelere başlarlar ve bu görüşmelerin her oturumu taraflarca tutanak altına alınır. Bu görüşmelerin süresi, ilk toplantı tarihinden itibaren altmış gündür. Sözleşme toplu görüşmenin sonunda bir anlaşmaya varılırsa taraf temsilcilerince imzalanır. Toplu iş sözleşmesinden yararlanmaya ilişkin esaslar da yine düzenlenmiştir. Buna göre, toplu iş sözleşmesinden kural olarak taraf işçi sendikasının üyeleri yararlanırlar. Taraf işçi sendikasına üye olmayanların yararlanmaları sendikaya dayanışma aidatı ödemelerine bağlıdır. Toplu iş sözleşmesinden yararlanılma koşulu için işverenin veya sendikanın onayı gerekmez. Aynı şekilde sözleşme imzalandıktan sonra işyerine girip de sendikaya üye olmayan işçiler, sözleşme imzalanırken sendikaya üye olup da sonradan ayrılanlar da gerekli dayanışma aidatı ödeyerek sözleşme hükümlerinden yararlanabilirler. İşyeri toplu iş sözleşmeleri, bir yıldan az ve 3 yıldan uzun süreli olamaz. Ancak, faaliyetleri bir yıldan az süren işlerde uygulanmak üzere toplu iş sözleşmelerinin süresi bir yıldan az olabilir. Şu kadar ki, işin bitmemesi durumunda, bu sözleşmeler bir yılın sonuna kadar uygulanabilir.

III- SÖZLEŞMENİN İÇERİĞİ VE SÖZLEŞMEDE KAPSAM ALTINA ALINAN BAZI ÖNEMLİ MADDİ VE MADDİ OLMAYAN ÖZLÜK HAKLARI

Toplu iş sözleşmesi imzalandığı ve yürürlüğe girdiği tarihten başlayarak sözleşme süresi boyunca içerisinde karara bağlanan maddeler için 4857 İş Kanunu hükümleri tabiri caizse rafa kalkmış olmaktadır. Sadece sözleşmede bulunmayan hükümler için uygulamadaki 4857 iş kanuna bakılır. Sözleşme öncelikle süresi belirlendikten sonra taraflarca üzerinde durulan maddeleri kapsayacak şekilde hazırlanır. Başlıca sözleşmede karara bağlanan özlük hakları ve bazı örneklere değinelim;

A-Taban ücret ve zam oranları

Sözleşmenin neredeyse temeli olan taban ücret ve imzalanan yıllara ilişkin yapılacak aylık veya yevmiye bazında zam oranlarının sözleşme maddesine konulmasıdır. Örneğin; “Taban Ücret: 01.01.2021 tarihinde günlük çıplak ücretleri 119,25- TL olarak kabul edilmiştir. Günlük çıplak ücretleri 119,25-TL’nin üzerinde olan yevmiyeler kendi gündelik yevmiyeleri olarak kabul edilmiştir. Sözleşmenin ikinci ve üçüncü yıllarında ise mevcut yevmiyelere bir önceki yılın son ayında açıklanan TÜFE oranında zam yapılacaktır.” gibi.

B-İkramiye

Yıl içerisinde ödenecek olan ikramiyelerin belirlenmesi ve ödeme aylarının netleştirilmesinin yine madde olarak konulmasıdır.

Örneğin; “İşçilere Ekim ve Nisan aylarında 10’er günlük olmak üzere yılda toplam 20 günlük ücretleri tutarında tis ikramiyesi ödenir. Bu ödeme, işçinin çalıştığı sürenin bir yıldan az olması durumunda çalışma süresi ile orantılı olarak ödenir.” gibi.

C-Aylık sürekli ödemeler ile birlikte ödenecek sosyal yardım ek ödeme kalemleri

Her ay ödenen işçi maaşlarına ek olarak sözleşmede anlaşılarak karara bağlanması durumunda; çocuk yardımı, aile, yemek, yakacak, taşıt-yol, sorumluluk primleri (direksiyon primi, silah tazminatı vs.) gibi kalemler eklenebilir.

Örneğin; “Yol bedeli günlük kişi başı 15.00 TL olmak üzere, aylık toplamı 450,00 TL’dir. İsçilerin yol giderleri aylık çalışılan gün üzerinden ödenecek, işçilerin sözleşme süresi boyunca fiilen çalışmadığı günlerde (hafta tatili, yıllık izinli, doğum, ölüm, evlilik izinleri, raporlu ve ücretsiz izin vb.) yol gideri ödenmeyecektir.” gibi.

D-Yıllık ve dönemlik ödenecek sosyal yardımlar

Bu kalemde ise yıllık ve dönemlik ödenecek sosyal yardımların olabileceği gibi olaya bağlı sosyal yardım ödemeleri de işçiye ödenebilmektedir. Örnek verecek olursak; yıllık bir defaya mahsus öğrenim ve bayram yardımı, olaya bağlı olarak da evlenme, askerlik, hastalık, tabii afet ve ölüm yardımını verilebilmektedir.

E-Fazla çalışma ücretleri, yıllık ücretli izinler, sosyal izinler ve bildirim önelleri

Bu konularda her ne kadar 4857 sayılı iş kanunu hükümleri uygulansa da taraflar bu maddede  sayılan fazla çalışma süre ve ücretler, yıllık ücretli izin süreleri, sosyal izinler ve bildirim önellerini bağımsız olarak artırılabilirler.

Örneğin; Yıllık ücretli izin sürelerinde;

“Hizmet süresi;

1 yıldan 5 yıla kadar olanlara 22 gün,

5 yıldan fazla 15 yıldan az olanlara 26 gün,

15 yıl ve daha fazla olanlara 30 gün yıllık izin verilir.”  gibi.

Örneğin; Ücretli sosyal izin sürelerinde;

“İşçiye
Eşinin doğum yapması hâlinde	7 gün
Evlenmesi hâlinde	7 gün
Eş ve çocuğunun ölümünde	10 gün
Ana, baba veya kardeşinin ölümünde	10 gün
Kayınpeder veya kayınvalidesinin ölümünde	5 gün
Tabii afetten zarar görmesi hâlinde	30 güne kadar ücretli sosyal izin verilir.” gibi.

Örneğin; Bildirim önelleri sürelerinde;

“İşçinin hizmet süresi
6 aydan az sürmüşse	4 hafta sonunda
6 ay-1,5 yıl arası sürmüşse	8 hafta sonunda
1.5 yıl-3 yıl arası sürmüşse	12 hafta sonunda
3 yıldan fazla sürmüşse	15 hafta sonunda

feshedilmiş sayılır.” gibi.

F-Kıdem tazminatı hesaplanması ve ödenmesi

4857 iş kanunu hükümleri dışında yine işçiye toplu iş sözleşmesine hüküm konularak kıdem tazminatı hesaplama süresi her yıl için artırılabilmektedir.

Örneğin;

“Her tam hizmet yılı için 40 (kırk) gün, işçinin işverenin işini yaparken iş kazası veya meslek hastalığı sonucu ölümü halinde ise 50 (elli) günlük ücreti tutarında kıdem tazminatı ödenir.” gibi.

G-Diğer hükümler

Yukarıda çeşitli örneklerle değindiğimiz bazı önemli örnek maddelerde de açıkça görüldüğü üzere toplu iş sözleşmesine birçok maddeyi taraflar anlaşarak karara bağlayabilirler ve sözleşmeye ekleyebilirler. Bunlar dışında kalan maddi ve maddi olmayan özlük hakları ilave olarak konulacağı gibi, bu haklara disiplin kurulu, iş sağlığı ve güvenliği uygulaması ve bazı ceza halleri de koyulabilir (yevmiye kesme cezası vb.)

V-SONUÇ

Özetle toplu iş sözleşmesi, bireysel iş sözleşmesinin üzerinde ve ona emredici bir niteliğe sahiptir. Herhangi bir konu hem iş sözleşmesi  hem de toplu iş sözleşmesinde düzenlenmiş ve iş sözleşmesindeki işçinin daha yararına ise, o hüküm geçerliliğini korur. Burada yegâne hedef işçinin menfaatini en üst düzeyde korumak ve alınan kararlarda kanun hükümleri yerine imza altına alınan yürürlükteki toplu iş sözleşmesi hükümlerini uygulatmaktır. Tüm uyuşmazlıkların çözümünü taraflar toplu iş sözleşmelerinde ilgili kanunun da dediği gibi  “…uyuşmazlıkları barışçı yollarla çözümlemelerine, grev ve lokavta başvurmalarına ilişkin usul ve esasları düzenlemektir…” amacı doğrultusunda işçi ve işveren sendikaları köprüsüyle masaya oturduklarında bunu asla unutmamalıdırlar. Özellikle bilinmesi gereken bir diğer husus ise; toplu iş sözleşmesi kapsamına alınan bir işyerinde, kapsam gereği yararlandırılan sözleşmeye yürürlük süresince kesinlikle uyulması, yalnızca toplu iş sözleşmesinde karara bağlanmamış hükümlerin 4857 kanun hükümlerinde ve bireysel iş sözleşmesinde aranarak yaptırıma bağlanması gerekmektedir. Bu duruma aykırı hareket edilmesi durumunda kanun eliyle ilgili sözleşmedeki müeyyideler muhakkak uygulatılacak ve düzeltilmesi zorunlu olarak sağlanacaktır.

15.11.2021

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> Uygulamalı Enflasyon Muhasebesi (171 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.