Hülya Çakır
Serbest Muhasebeci Mali Müşavir
cakirhulya@yahoo.com

Türkiye'de Muhasebe Mesleği ve Denetim Standartlarının Gelişimi-I

  
Muhasebe alanında Dünyada ilk çalışma 1494 yılında olmuştur. Çift taraflı kayıt yöntemine dayalı bir sistem Luca Pacioli tarafından Summa Aritmetica adlı bir kitapta bilimselleştirilmiştir. Türklerin bu konuda ilk denemeleri 1363 yılında İlhanlılar döneminde yazılan Kitab-ı Siyagat'la olmuştur. Bu dönemde de Türkiye'de ve diğer ülkelerde olduğu gibi, muhasebe bugünkü gibi Genel Muhasebe, Finansal Muhasebe ile sınırlı kalmıştır. Sektörel bazda örneğin; maden işletmeleri,ulaştırma işletmeleri ve yabancı sermaye ile kurulmuş şiretlerde muhasebe dar uygulamaların içerisinde yer almıştır.

Muhasebe ve denetim mesleğinin tarihsel gelişimine baktığımızda dünya ülkelerindeki uygulamalara göre yavaş ve yetersiz denemelerin çokluğu dikkat çekmektedir.

Fakat Cumhuriyet tarihindeki yeniliklerle günümüz muhsebe sisteminin temelini oluşturacak uygulamalar yer almaktadır.

-İzmir İktisat Kongresi (Şubat 1923),

- İş Bankası ve Sanayi ve Maaddin Bankasının Kurulması (1924 - 1925). Bu dönemde kurulan İş Bankası'nın kuruluş amacı ; gelişme güçlüğü çeken özel girişimleri destekleyerek, ana para birikimlerini sağlamaya yardımcı olmak , özel sermayenin katılımı ve karma ortaklık sistemini özendirmektir

-1927 tarihinde , yine özel teşebbüsün sanayi yatırımlarına özendirilmesi amacı ile çıkarılan Teşvik'i Sanayi Kanunu, yatırımların hızlandırılması için büyük kolaylıklar sağlıyordu.

-1933 yılında kurulan SümerBank'ın işletme muhasebesini kurması için ise Alman Profesör Sachenberg davet edilmiştir. Sachsenberg'in oluşturduğu Muhasebe Organizasyonu, ülkemizde daha önce kullanılmayan yeni kavramları muhasebe uygulamasına kazandırmıştır. Maliyet türleri, maliyet yerleri ve maliyet dağıtımı tabloları, Sümerbank'ın muhasebe organizasyonu içerisinde uygulanmışlardır. Sümerbank için geliştirilen muhasebe sistemi içerisinde yer alan hesap planı, daha sonra kurulacak tüm kamu iktisadi teşebbüsleri için uygulanmıştır. Bu hesap planı , özel işletmeler içinde muhasebe düzeninin oluşturulmasında bir başlangıç noktası olmuştur.

-Türk Ticaret Kanununun Kabulü (1937)

-Vergi Usül Kanunu, Gelir Vergisi ve Kurumlar Vergisi Kanunlarının Kabulü (1950)

Muhasebede mali tablolarda güvenilir, tutarlı , karşılaştırılabilir bilgileri sunmak için gerekli olan standartlar ilk önce Türk Standartlar Enstitüsü tarafından hazırlanıp yayınlanıyordu. Mesleğin gelişiminde etkili olacak standartların oluşumundaki bu yanlışlıklar TMUDESK kurulmasıyla ortadan kalkmaya başlamıştır. TMUDESK (Türkiye Muhasebe ve Denetim Standartları Kurulu) kuruluş taslağı hazırlanarak, 05.02.1994 tarihinde 47 no.lu kararla TÜRMOB Yönetim Kurulu tarafından kabul edildi.

TMUDESK'in amacı, tüm ülkede faaliyette bulunan işletmelerin finansal tablolarının düzenlenmesini esas alarak, muhasebe ilkelerinde tekdüzeni gerçekleştirmek ve ayrıca, meslek mensuplarının, finansal tablolarının bağımsız denetiminde esas alacakları denetim standartlarını yayınlamaktır. Günümüze kadar 19 adet Türkiye Muhasebe Standardı yayınlanmıştır.

Kurul, geçmişte yapılan çalışmaları değerlendirerek TMUDESK tarafından yayınlanmış bulunan "Türkiye Muhasebe Standartlarını" taslak metin olarak kabul edip, bunları gözden geçirdikten sonra kamuoyunun görüşüne sunmaktadır. Bu yolla tüm muhasebe ilgi gruplarının standart oluşturma sürecine katılımı mümkün olabilecek, gerekli değişiklikler yapılan standartlar "genel kabul görmüş" niteliğine kavuşabilecektir.

Muhasebe standartlarının oluşturulması için Dünyada ve Türkiye'de çeşitli çalışmalar yapılmıştır. Türkiye'de tekdüze bir sistem uygulaması olması gerekirken yapılan çalışmalar sonucunda çoklu muhasebe standardı ortaya çıkmış işletmeler mali tablolarını hangi sisteme göre vereceklerini şaşırmış durumdalar. Kurumların Vergi Dairesi'ne vereceği mali tablo için Tek Düzen Hesap Planını , Sermaye Piyasası Kurulu'na vereceği mali tablo için SPK Muhasebe Standartlarını, Bankalar düzenleme ve Denetleme Kurulu'na vereceği bir bilanço için BDDK Muhasebe Standartlarını, uluslar arası kredi için Uluslar arası Muhasebe Standartlarını esas alarak mali tablolarını düzenlemek zorundadır.

Türkiye'de muhasebe standartlarının gelişimi devlet öncülüğünde yapılmış. Daha çok ekonomik ve politik ilişkilerimizin yoğun olduğu ülkeler örnek alınmıştır. Uygulamalarda önce Alman mevzuatı ,1950 yılından sonra amerikan sisteminin etkisinde kalınmıştır. 1987 yılından sonra AB'ne üyelik başvurusu ile birlikte AB ve Uluslar arası Muhasebe Standartlarının etkisinde kalınmıştır.

Günümüze kadar son 30 yıllık sürede Türkiye Ekonomisindeki Devlet İşletmesi egemenliği görünümü yavaş yavaş değişmeye başlamış ve ekonomide özel kesim yatırımları ve işletmeleri her geçen yıl büyümeye devam etmiştir. Bu büyümenin kökü daha da eskilere dayanan halka açık olmayan aile şirketleriyle ortaya çıkması, mesleğin gelişiminde bir başka olumsuzluk olarak değerlendirilebilir.

Halka açık işletmeler için bağımsız dış denetim düzeninin oluşturulması , Muhasebe Mesleğinin yasal dayanağa kavuşmasından önce Sermaye Piyasası Kurulu ile gerçekleşmiş (1982), özel sektörün ve bunların halka açıklanması zorunlu finansal bilgilerinin denetlenmesi ihtiyacı, meslek kanununun (1989) çıkmasını izleyen yıllarda hız kazanmıştır. Ancak bu gelişme de "Bağımsız Dış Denetim (Halka Açık Şirketlerin SPK Denetimi)", "Vergi Denetimi" , "Özel Şirketlerin Denetimi" gibi değişik denetim biçimlerinin oluşmasına neden olmuştur.

Bu ekonomik gelişmeler nedeniyle, ülkemizdeki ilk muhasebe çalışmaları ve uygulamaları İ.D.T.'lerde başlamış, genellikle batı ülkelerinden aktarılan muhasebe kural ve uygulamaları, kanunlarımıza ve İ.D.T.'lere girmeye başlamıştır. Bu dönemde yavaş yavaş büyümeye başlayan özel işletmeler de İ.D.T.'lerden aktardıkları muhasebe sistem ve uygulamalarını kullanmaya başlamışlar, 1937'de Türk Ticaret Kanunu'na, 1950'deki büyük vergi reformu ile vergi kanunlarımıza giren muhasebe ilke ve kuralları, sonraki muhasebe uygulamalarını önemli biçimde etkilemişlerdir.

Sonuç olarak yinede en etkili çalışmalar ve uygulamalar 3568 sayılı Kanun çıktıktan sonra yapılmıştır. Kanun ile birlikte standartları düzenleme ihtiyacı artmış ve uygulamalar zorunlu hale gelmiştir.

 

05.08.2005

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> Uygulamalı Enflasyon Muhasebesi (171 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.