Servet Karakaş
Yeminli Mali Müşavir
E. Vergi Müfettişi
Bağımsız Denetçi
servetkarakas@zendenetim.com.tr

Çalışanlar ve İşverenler Tarafından Yapılan Özel Şahıs Sigortası Primleri ile Bireysel Emeklilik Sistemi Katkı Payı Ödemelerinin Vergi ve Sigorta Primi Boyutu Hakkında Merak Edilen Sorular ve Cevapları

NOT: Bu makale Bağımsız Denetçi - SMMM Deniz ÖLÇÜ ile birlikte hazırlanmıştır.

Özel sağlık sigortasının uygulamadaki en önemli faydası, gelir düzeyi daha yüksek olan bireylerin özel sağlık sigortasını seçmeleri ile sınırlı kamu kaynaklarının düşük gelirli, dezavantajlı ve özel sigortaya ulaşamayacak gruplar için tahsis edilebilirliğini sağlamasıdır. Ayrıca özel sağlık sigortası, sigortalıların sağlık hizmetlerinden yararlanmaları sonucu yapacakları yüksek maliyetli harcamaların finansal yükünü azaltmaya ve dolayısıyla sigortalıyı finansal riske karşı korumaya imkân tanımaktadır.

Ayrıca Gelir vergisi mükellefiyseniz, kendiniz, eşiniz ve 18 yaşından küçük çocuklarınız için ödediğiniz hayat sigortası primlerini ödeme yaptığınız aya denk gelen vergi dilimi oranında gelir vergisi matrahınızdan düşürebilirsiniz. Böylece, ödeyeceğiniz vergi ve hayat sigortaları için cebinizden çıkacak tutar da azalmış olur.

Özel sağlık sigortası primlerinin indirim oranı, 29.06.2012 tarih 28338 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 6327 sayılı Bireysel Emeklilik Tasarruf ve Yatırım Sistemi Kanunu ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun ile düzenlenmiştir. Söz konusu kanunun 5. Maddesinde “şahıs sigortalarına ödenen primlerden indirim konusu yapılabilecek tutar yüzde on beş” olarak düzenlenmiştir.

6327 sayılı bu kanun ile 193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu’nun 40/9. 63/3. ve 89/1. maddelerinde değişiklik yapılarak şahıs sigortası prim ödemelerinde vergiden indirilecek limitleri belirlenmiştir. Ayrıca konuyla ilgili olarak Gelir İdaresi tarafından 256 no.lu gelir vergisi tebliği (RG Tarihi: 09/08/2005) ile 59 (Tarihi: 23/02/2007) ve 85 (Tarihi: 23/10/2012)  no.lu gelir vergisi sirkülerinde detaylı açıklamalar yapılmıştır.

İlgili mevzuat düzenlemeleri ışığında konuyla ilgili değerlendirmelerimiz soru ve cevap şeklinde aşağıdaki gibidir:

Vergiye Tabi Ücret Matrahının Tespitinde İndirim Konusu Yapılabilecek Sigorta Poliçeleri Nelerdir?

• Risk hayat sigorta poliçeleri (ölüm, kaza, sağlık, hastalık, sakatlık, işsizlik, analık, doğum, tahsil ve prim iadeli) için hizmet erbabı tarafından ödenen primlerin tamamı ile,
• Ücretlinin şahsına, eşine ve küçük çocuklarına ait birikimli hayat sigortası poliçeleri için hizmet erbabı tarafından ödenen primlerin %50'sinden oluşmaktadır.

Ücretlinin Kendisi Haricinde Eşi Ve Küçük Çocukları İçin Yapılan Hayat Sigortası Ödemeleri Vergi Matrahının Tespitinde İndirim Olarak Dikkate Alınır Mı?

• Evet, Ücretlinin şahsına, eşine ve küçük çocuklarına ait birikimli hayat sigortası poliçeleri için hizmet erbabı tarafından ödenen primlerin %50'si vergi matrahından indirim konusu yapılabilmektedir.

Eş Ve Küçük Çocuk Tabirinden Ne anlamak Gerekir?

Çocuk veya küçük çocuk tabiri: Mükellefle birlikte oturan veya mükellef tarafından bakılan (nafaka verilenler, evlat edinilenler ile ana veya babasını kaybetmiş torunlardan mükellefle birlikte oturanlar dâhil) 18 yaşını veya tahsilde olup 25 yaşını doldurmamış çocukları ifade eder.

Eş tabiri ise: Aralarında yasal evlilik bağı bulunan kişileri ifade eder.

• 18 yaşından büyük ve öğrenci olmayan ya da 25 yaşından büyük çocuklar için tamamlayıcı sağlık sigortası yaptırabilmek mümkün değil. Bu nedenle de vergi indiriminden faydalanılamaz. Diğer tüm durumlarda primi ödeyen kişi, gelir vergisi indirimi alabilir. 

Konut, Taşıt Ve Tüketici Gibi Kredilerin Kullanımı Sırasında Yapılan Hayat Sigortası Ödemeleri Vergi İndirimi Kapsamında Değerlendirilebilir Mi?

• Konut, Taşıt ve tüketici kredisi gibi kredilerin kullanımı sırasında bu kredilere bağlı olarak ilgili bankalarca yapılan hayat sigortası poliçelerine ilişkin ödenen primler, Gelir Vergisi Kanunu’nun 63. Maddesinin birinci fıkrasının 3 no.lu bendinin uygulamasında indirim olarak dikkate alınır. Diğer bir ifadeyle ücretlinin vergi matrahından indirim konusu yapılabilir.

Şahıs Sigorta Poliçe Prim Ödemeleri İle Bireysel Emeklilik Sistemi Ödemelerinin Nereye Yapılması Gerekir?

• Sigortanın Türkiye'de kâin (yerleşik) ve merkezi Türkiye'de bulunan bir emeklilik veya sigorta şirketi nezdinde akdedilmiş olması ve ödemenin bu şirketlere yapılması şarttır.

Şahıs Sigorta Poliçe Prim Ödemeleri İle Bireysel Emeklilik Sistemi Ödemelerinin Vergi Matrahından İndiriminde Bir Sınır Var mıdır?

• Evet vardır. İndirim konusu yapılacak ödemeler toplamı, ödendiği ayda elde edilen brüt ücretin %15'ini ve yıllık olarak asgari ücretin yıllık tutarını aşamaz.
• Yıl içinde asgari ücretin tutarında meydana gelebilecek değişiklikler, indirim yapılacak tutarların hesabında dikkate alınacaktır.

Çalışanlar Tarafından Yapılan Şahıs Sigorta Poliçesi Prim Ödemeleri İle Vergi Matrahından İndirim Konusu Yapılabilir Mi?

• Çalışanlar tarafından yapılan söz konusu ödemelerin ücretin gayrisafi değerinden dolayısıyla gelir vergisi matrahından indirimi mümkündür. (193 S. GVK Madde 63/3)
• Çalışanlar tarafından yapılan söz konusu ödemelere ait, ödeme makbuzları, sigorta poliçeleri ve bireysel emeklilik sistemi sözleşmesi vb. ispata yarayan belgelerin işverene verilmesi gerekmektedir.

Çalışanlar Tarafından Yapılan Bireysel Emeklilik Sistemi Ödemelerinin Vergi Matrahından İndirim Konusu Yapılması Mümkün Müdür?

• Çalışanlar tarafından yapılan söz konusu ödemelerin gelir vergisi matrahından indirimi söz konusu değildir.
• Bu ödemelerin çalışana mevcut mevzuata göre tek katkısı BES’te yapılan birikim ve BES’ten dolayı alacağı devlet katkısıdır.

İşverenler, Çalışanları Tarafından Ödenen Şahıs Sigorta Poliçesi Prim Ödemelerine İlişkin Belgeleri Alınca Ne Yapmalıdır?

• İşveren, çalışanı tarafından kendisine teslim edilen ilgili belgeleri, çalışanın özlük dosyasında muhafaza etmesi ve her zaman denetime hazır vaziyette, zamanaşımı süresince saklaması gerekmektedir.
• Ayrıca alınan belgelere istinaden vergi ve SGK mevzuatı gereğince hesaplanan vergi indirimleri ve sgk istisnasına konu tutarları bordrolarına yansıtılarak gerekli işlemler tesis edilmelidir.

İşverenler Tarafından Çalışanları İçin Yapılan Şahıs Sigortası Prim Ödemeleri ile Bireysel Emeklilik Sistemi Ödemeleri Çalışanın Gelir Vergisi Matrahından İndirim Konusu Edilir mi?

• İşverenler tarafından çalışanları için yapılan şahıs sigortası prim ödemeleri 59 seri no.lu Gelir Vergisi Sirkülerine göre çalışanın vergi matrahından indirim konusu yapılabilmektedir. Ancak daha sonra çıkarılan 85 no.lu Gelir Vergisi Sirküleri çalışan için yapılan bu ödemlerin çalışanın gelir vergisi matrahından indirim konusu yapılmayacağı belirtilmiş ve 59 seri no.lu sirkülerin bu sirkülere aykırı hükümleri yürürlükten kaldırılmıştır. 256 seri no.lu gelir vergisi tebliği hükmüne göre ise İşverenler tarafından çalışan adına yapılan ve maaşından kesinti yapılarak tahsil edilen bu ödemelerin çalışanın vergi matrahından indirim konusu yapılabilmesi mümkündür.
• İstanbul Vergi Dairesi Başkanlığı tarafından verilen 24/01/2020 tarih ve 62030549-120[63-2018/708]-E.91497 sayılı özelgede ise “Öte yandan, işveren tarafından ödenen şahıs sigorta primleri ücretliye sağlanan bir menfaat olarak nitelendirilmekte olup, işveren tarafından hizmet erbabına ödenen söz konusu şahıs sigorta primi kadar net ücret ödemesi yapıldığı anlamına gelmektedir. Bu nedenle öncelikle ödenen şahıs sigorta priminin brüt tutarının bulunarak gayrisafi ücrete eklenmesi ve bu ekleme sonrası ödenen şahıs sigorta priminin yukarıda belirtildiği şekilde, gayrisafi ücretten indirim konusu yapılması gerekmektedir. Bu hüküm ve açıklamalar çerçevesinde; çalışanlarınız adına ödenen özel sağlık poliçesi primlerinin, çalışanlarınıza sağlanan net menfaat (ücret) olarak değerlendirilmesi ve brütleştirilerek  aylık ücret bordrolarına dahil edilmesi gerekmektedir.” Hükmüyle işveren tarafından çalışanlar için yapılan şahıs sigortası ödemelerinin ücretlinin gayrisafi ücretinden ve dolayısıyla matrahından indirim konusu yapılabileceği ifade edilmiştir.
• Bu düzenlemeler ve görüşler arasında farklı hükümler olduğu için bu konuda piyasada indirim konusu yapılıp yapılmayacağı hususunda kafa karışıklığı bulunmaktadır. Ve ayrıca indirim konusu yapılamaması halinde bu tarz bir ödemenin işveren ve çalışan için herhangi bir avantajı kalmayacaktır. Bu konuda idarenin gerekli düzenleme yapması gerekmektedir.
• İşverenler tarafından çalışanları için yapılan bireysel emeklilik sitemi katkı payları ödemelerinin ise mevcut düzenlemeye göre hiçbir şekilde çalışanın vergi matrahından indirimi mümkün değildir.

İşverenler Tarafından Çalışanları İçin Ödenen Şahıs Sigorta Poliçesi Prim Ödemeleri İle Bireysel Emeklilik Sistemi Ödemelerinin Vergi Matrahından İndirim Konusu Yapılabilmesi İçin Belge Düzeni Ne Olmalıdır?

• 256 Seri No.lu Gelir Vergisi Genel Tebliğine Göre Sigorta primi ve katkı payının sigorta veya emeklilik şirketine hizmet erbabı tarafından doğrudan ödenmeyip, işverenler aracılığıyla ödenmesi halinde (grup sigortası veya grup bireysel emeklilik sözleşmesi), sigorta poliçesi veya bireysel emeklilik sözleşmesinin  bir örneğinin işverende bulunması ve bu poliçe veya sözleşmede sigorta priminin veya bireysel emeklilik katkı paylarının ödeme dönemlerinin, ayrıca bu dönemler için ödenecek prim ve katkı payı tutarlarının belli edilmiş olması kaydıyla, hizmet erbabı için işveren tarafından sigorta veya emeklilik  şirketine ödenen ve/veya  hizmet erbabının ücretinden kesinti yapılmak suretiyle tahsil edilen sigorta primi ve katkı payı, her bir kişi için ayrıca yukarıda belirtilen belgeler aranmaksızın ücretin vergi matrahının tayininde indirim olarak dikkate alınabilecektir.

İndirim Konusu Yapılacak Prim Tutarının Tespitinde Hangi Ücret Esas Alınacak?

• 85 No.lu GVK sirkülerine göre, İşveren tarafından çalışana hizmet karşılığında ödenen aylık (maaş), prim ikramiye, sosyal yardımlar ve zamlar gibi vergiye tabi sürekli nitelikteki ödemlerin brüt tutarlarının toplamı esas alınacaktır. Gider karşılığı yapılan ödemeler (Gerçek bir giderin karşılığı olsun, olmasın) dikkate alınmayacaktır.
• Yukarıda ifade edilen bu husus Kırşehir Defterdarlığı tarafından verilen 11.08.2020 tarih ve 66491453-105-E.6944 özelgede de “Üniversiteniz personeline hizmet karşılığı ödenen aylık (maaş), taban aylık, ek gösterge, yan ödeme, kıdem aylığı, tazminat, ikramiye, idari görev ödeneği, sosyal yardımlar ve zamlar gibi sürekli nitelikte olan ve üzerinden gelir vergisi kesintisi yapılan ödemelerin, indirim konusu yapılacak prim tutarının tespitinde esas alınacak ücretin hesabında dikkate alınması gerekmekte olup, gelir vergisinden istisna edilmiş olan ödemelerin ise bu hesaplamada dikkate alınmaması gerekmektedir.” tekrarlanmıştır.

Peşin Ödenen Sigorta Primlerinde Matrahtan İndirim Nasıl Olacak?

• Eskişehir Vergi Dairesi Başkanlığı tarafından verilen 12.04.2022 tarih ve E-11355271-120[63/2021/2]-24598 sayılı özelgede konuyla ilgili olarak şöyle açıklama yapılmıştır: Öte yandan, 5 yıllık sigorta primini  toplu olarak ödemeniz  nedeniyle, söz konu hayat sigortasına ait ödeme belgesinin Kurumunuza ibraz edilmesi şartıyla, ibraz edilen ay da dâhil olmak üzere kalan ay sayısı toplamına bölünerek hesaplanan aylık prim tutarının, her aya ilişkin indirilebilecek azami tutarı ve yıllık asgari ücret tutarını geçmemek kaydıyla ücret matrahından indirim konusu yapılması mümkündür.

İlgili Olduğu Dönemde İndirilemeyen Prim ve Katkı Payları Daha Sonraki Dönemlerde İndirim Konusu Yapılabilir Mi?

• Zarar beyanı ya da oran ve tutar sınırlamaları dolayısıyla yıllık beyannamede indirim konusu yapılamayan prim veya katkı paylarının daha sonraki yıllarda indirim konusu yapılması mümkün değildir.
• Aynı şekilde ücretlilerin ödediği prim ve katkı payının ilgili olduğu ayda yasal kısıt nedeniyle indirilemeyen kısmı, izleyen aylara ait ücretin matrahından indirilemeyecektir.

İşverenler Tarafından Çalışanları İçin Yapılan Bireysel Emeklilik Sistemi Ödemeleri Gider Yazabilir Mi?

• Evet, 193 Sayılı Gelir Vergisi Kanunu’nun 40. Maddesinin 9. Bendi gereğince doğrudan gider yazabilirler.
• İşverenler tarafından bireysel emeklilik sistemine ödenen ve ücretle ilişkilendirilmeksizin ticari kazancın tespitinde doğrudan gider olarak indirim konusu yapılacak katkı paylarının toplamı, ödemenin yapıldığı ayda elde edilen ücretin %15'ini ve yıllık olarak asgari ücretin yıllık tutarını aşamaz.
• Gerek işverenler tarafından bireysel emeklilik sistemine ödenen katkı payları, gerekse bu Kanunun 63 üncü maddesinin birinci fıkrasının (3) numaralı bendi kapsamında indirim konusu yapılacak prim ödemelerinin toplam tutarı, ödemenin yapıldığı ayda elde edilen ücretin %15'ini ve yıllık olarak asgari ücretin yıllık tutarını aşamaz.
• Doğrudan gider olarak dikkate alınabilen bu katkı payları, yasal düzenlemeye göre ücret sayılmadığı için bordro ile ilişkilendirilmeksizin doğrudan sonuç hesaplarına intikal ettirilir.

İşverenler Tarafından Çalışanları İçin Yapılan Şahıs Sigorta Poliçesi Prim Ödemeleri Gider Yazabilir Mi?

• Evet, 193 Sayılı Gelir Vergisi Kanunu’nun 40. Maddesinin 1. Bendi gereğince genel gider olarak herhangi bir tutar ve oran sınırlaması olmaksızın gider yazabilirler. Ancak çalışanlar için yapılan bu ödemeler ücret sayıldığı için ücret bordrolarında gösterilerek gider yazılmaktadır. Söz konusu primler çalışanın brüt ücretinin %15’ini ve yıllık asgari ücret tutarını (2023 yılı için 10.008 x 12= 120.096 TL)   aşmadığı sürece gelir vergisine de tabii değildir. Aşan kısımlar ise brütleştirmek suretiyle ücret bordrolarında gösterilerek vergilendirilir.
• Şahıs sigorta primlerinin işveren veya çalışan tarafından ödenmesi, bordrolarda gösterilmesi durumunu değiştirmez

İşverenler Tarafından Çalışanları İçin Yapılan Şahıs Sigorta Poliçesi Prim Ödemeleri İle Bireysel Emeklilik Sistemi Ödemeleri Üzerinden Damga Vergisi Hesaplanacak Mıdır?

• 488 sayılı Damga Vergisi Kanunu’nun 1. Maddesine göre, işverenler tarafından ödenen özel sağlık sigortalarının damga vergisi matrahına eklenip damga vergisi hesaplanması gerekmektedir.
• Bireysel emeklilik sistemine yapılan ödeme için ise ücret olmadığı için damga vergisi hesaplaması olmayacaktır.

Hem İşveren Tarafından Çalışan İçin Bireysel Emeklilik Sitemi Ödemesi Hem De Çalışan Tarafından Şahıs Sigorta Primi Ödemesi Aynı Zamanda Yapılırsa Uygulama Nasıl Olacak?

• Bu durumda bunların toplam tutarının Gerek işverenler tarafından bireysel emeklilik sistemine ödenen katkı payları, gerekse çalışan tarafından yapılan prim ödemelerinin toplam tutarı, ödemenin yapıldığı ayda elde edilen ücretin %15'ini ve yıllık olarak asgari ücretin yıllık tutarını aşamaz.
• Aşmaması halinde sadece şahıs sigorta prim ödemesinden kaynaklı vergi indiriminden yararlanılır. BES ödemesi katkı payı bordroya dâhil edilemeyeceği için çalışanın matrahında indirim konusu yapılmayacaktır.
• Aşması durumunda indirimin öncelikli olarak ücret matrahının tespitinde mi yoksa ticari kazancın tespitinde mi yapılacağı hususu taraflarca mükerrer indirime izin verilmeksizin, serbestçe belirlenebilecektir.
• Örnek: Ücretlinin 2023/Mart ayında elde etiği ücreti brüt 10.008 TL olsun. İşveren çalışanı için ödediği BES katkı payı = 1.000 TL, Çalışanın kendisi için ödediği şahıs sigorta primi ise 1.000 TL olduğu varsayımıyla hesaplama aşağıdaki gibi yapılacaktır:

Tablodan görüleceği üzere sgk matrahına ilave açısından belirlenen sınırı aşmadığı için (2.000 TL < 3.002,40 TL) sgk matrahına ilave edilemeyecek ve prim hesaplamasında göz önünde bulundurulmayacaktır.

Vergi açısından ise belirlenen sınırı (2.000 TL > 1.501,20 TL)= 498,80 TL aştığı için aşan kısım için vergi indiriminden faydalanılmaz. Bu durumda aşan kısmın işveren tarafından BES katkı payı ödemesi olarak ücret niteliğinde göz önünde bulundurulması ve bordroya ilave edilerek brütleştirilmesi ve stopaj gelir vergisi hesaplanması gereklidir. Ancak aşağıdaki tablodan hesaplaması görüleceği üzere bu durum çalışan açısından bir yandan indirim bir yandan da ilave vergi yükü oluşturacağı için pek avantajlı olmayacaktır. Hatta şahıs sigorta primi nedeniyle yararlanacağı vergi indirimini azaltacağı için çalışanın aleyhine bir durum oluşturacaktır. Bu kapsamda fazladan ödeme yapılmamasına dikkat edilmelidir.

• İşveren tarafından ödenen 501,20 TL 40/9 kapsamında bordro ile ilişkilendirmeden doğrudan gider yazılacak, sınır aşılması nedeniyle ödenen 498,80 TL BES katkı payı ödemesi ise 40/9’a göre değil 40/1’e göre bordroya yansıtılarak (brütleştirme sonrasında 592,11 TL)  ticari kazançtan indirim konusu yapılacaktır.

Ödenen Şahıs Sigortası Prim Tutarlarının Çalışan İçin Vergisel Avantajı Hesaplamasına Örnek:

• Aylık 20.000 TL brüt ücret alan çalışan Bay A adına işvereni tarafından yapılan (ücretinden kesinti yoluyla tahsil edilen) yıllık 12.000 TL tutarındaki sigorta poliçesine göre vergisel hesaplaması aşağıdaki gibi olacaktır:
• *%27'lik vergi dilimi üzerinden örnekleme yapılmıştır.

İşverenler Tarafından Kendisi, Eşi Ve Küçük Çocuğu İçin Ödenen Şahıs Sigortası Prim Tutarlarının Vergi Matrahından İndirimi Mümkün Müdür?

• 193 Sayılı Gelir Vergisi Kanunu’nun 89. Maddesinin 1. Bendinde yer alan hükme göre mükellefin şahsına, eşine ve küçük çocuklarına ait hayat sigortalarına ödenen primlerin %50'si ile ölüm, kaza, hastalık, sağlık, engellilik, analık, doğum ve tahsil gibi şahıs sigorta primleri ödemeleri Gelir vergisi matrahının tespitinde, gelir vergisi beyannamesinde bildirilecek gelirlerden aşağıdaki şartlarla indirim konusu yapılabilir:
• Sigortanın Türkiye'de kâin ve merkezi Türkiye'de bulunan bir emeklilik veya sigorta şirketi nezdinde akdedilmiş olması,
• Prim tutarlarının gelirin elde edildiği yılda ödenmiş olması ve ücret geliri elde edenlerin ücretlerinin safi tutarının hesaplanması sırasında ayrıca indirilmemiş bulunması,
• Beyan edilen gelirin %15'ini ve asgari ücretin yıllık tutarını aşmamak şartıyla (Bu şartın tespitinde işverenler tarafından ücretliler adına bireysel emeklilik sistemine ödenen katkı payları ile 63 üncü maddenin birinci fıkrasının (3) numaralı bendi ve bu bent kapsamında indirim konusu yapılacak prim ödemelerinin toplam tutarı birlikte dikkate alınır.)
•  Eşlerin veya çocukların ayrı beyanname vermeleri halinde, bunlara ait prim kendi gelirlerinden indirilir.
• Beyan Edilen Gelir olarak, Yıllık gelir vergisi beyannamesinde yer alan indirimler ve geçmiş yıl zararları düşülmeden önceki tutar esas alınacaktır.

İşverenin Kendisi İçin Yapılan Şahıs Sigortası Prim Ödemelerinin Vergisel Avantajı Hesaplamasına Örnek:

• *%27'lik vergi dilimi üzerinden örnekleme yapılmıştır.

İşverenler Tarafından Kendileri İçin Bireysel Emeklilik Sistemine Yapılan Ödemeler Gider Olarak Kabul Edilir mi?

• Ticari kazanç sahibi işverenler tarafından kendileri için bireysel emeklilik sistemine yapılan ödemeler ticari kazancın hesaplanmasında gider olarak kabul edilmemektedir. Gider hakkı sadece ticari faaliyette istihdam edilen personel için ticari kazanç sahipleri tarafından yapılan ödemelerle sınırlıdır.

İşverenler Tarafından Çalışanları İçin Özel Sağlık Sigortalarına Ve Bireysel Emeklilik Sistemine Yapılan Ödemeler Sigorta Prim Matrahında Göz Önünde Bulundurulur Mu?

5510 sayılı Kanunun 80 inci maddesinin birinci fıkrasının (b) bendinde, “… İşverenler tarafından sigortalılar için özel sağlık sigortalarına ve bireysel emeklilik sistemine ödenen ve aylık toplamı asgarî ücretin %30’unu geçmeyen özel sağlık sigortası primi ve bireysel emeklilik katkı payları tutarları, prime esas kazanca tâbi tutulmaz.” denilmektedir.

Sigortalı adına ay içinde özel sağlık sigortası primi ve bireysel emeklilik katkı payı adı altında işverence yapılan ödemeler toplamının aylık asgari ücretin %30’una isabet eden kısmı prime esas kazanca dâhil edilmeyecek, kalan tutar ise ödendiği ayın prime esas kazancına dâhil edilmektedir.

Özel sağlık sigortası primi ve bireysel emeklilik katkı payı adı altında işverenlerce yapılan ödemelerden prime esas kazanca dâhil edilecek tutar;

İstisna Tutarı = Brüt Aylık Asgari Ücret X %30,

Prime Esas Kazanca Dâhil Edilecek Özel Sağlık Sigortası Primi ve Bireysel Emeklilik Katkı Payı Tutarı = Özel Sağlık Sigortası Primi + Bireysel Emeklilik Katkı Payı – İstisna Tutarı,

Formülü vasıtasıyla hesaplanacaktır.

Örnek: İşveren tarafından aylık brüt ücreti 20.000,00 TL olan (D) sigortalısına 2023/Ocak ayında 4.000 TL (3.000 TL olsaydı) tutarında bireysel emeklilik katkı payı ile şahıs sigorta prim ödemesi yapılmıştır. Buna göre hesaplama aşağıdaki şekilde yapılacaktır.

Aylık SGK İstisna Tutarı = 10.008 x %30 = 3.002,40 TL olarak bulunacaktır.

4.000-3.002,40 = 997,60 TL istisna tutarını aşan bu kısım Çalışanın prime esas kazancına dâhil edilecek ve üzerinden sigorta primi hesaplanacaktır.

3.000 TL < 3002,40 TL olduğu için bu ödeme çalışanın prime esas kazancına dâhil edilmeyecek ve dolayısıyla üzerinden herhangi bir sigorta primi ödemesi söz konusu olmayacaktı.

Buna karşın, sigortalının özel sağlık sigortası ve bireysel emeklilik katkı payının ödendiği aydaki prime esas kazancının, 5510 sayılı Kanunun 82 inci maddesine istinaden belirlenen prime esas kazanç üst sınırının üzerinde olması halinde, söz konusu özel sağlık sigortası ve bireysel emeklilik katkı payları takip eden iki ayda üst sınır aşılmamak kaydıyla sigortalının prime esas kazancına dâhil edilmektedir. Sigortalı adına işveren tarafından yalnızca özel sağlık sigortası primi veya yalnızca bireysel emeklilik katkı payı ödenmiş olması durumunda ise, prime esas kazanca dâhil edilecek tutar, ödenen özel sağlık sigortası primi veya bireysel emeklilik katkı payı üzerinden %30 oranındaki istisna tutarının düşülmesi suretiyle hesaplanacaktır.

Anlatılan Mevzuat Düzenlemesinin İşverenler ve Çalışanlar Açısından Faydaları Ve Olumsuz Taraflarının Karşılaştırılmalı Olarak Özet Halinde Değerlendirilmesi

Çalışanlar Açısından Avantajları Ve Dezavantajları:

• Çalışanlar tarafından kendisi, eşi ve küçük çocuğu için ödenen sigorta primlerinden dolayı gelir vergisi matrahından indirim olması dolayısıyla vergi indirimi elde edilebilmesi,
• İşverenler tarafından çalışan adına yapılan (maaşından kesinti olmadan karşılıksız) şahıs sigortası ödemeleri ücret niteliğinde olduğu için vergi matrahından indirimi mümkün değildir. Ancak yapılan bu ödeme maaşından kesinti yapılması halinde çalışanın vergi matrahından indirim konusu yapılabilmesi mümkündür.
• Hayatın olağan akışı içerisinde sık rastlanan Konut, Taşıt ve Tüketici gibi kredilerin çekilmesi sırasında yapılan hayat sigortası primlerinin gelir vergisi matrahından indirim konusu yapılabilmesi imkânı bulunmaktadır.
• Çalışanlar tarafından kendisi, eşi ve küçük çocuğu için yapılan, tutarı ne olursa olsun BES katkı payı ödemelerinin gelir vergisi matrahından indirimi söz konusu değildir.
• İşverenler tarafından çalışanı için yapılan ve tutarı kanuni sınırlar içerisinde kalan BES katkı payı ödemelerinin ise bordroya yansıtılması söz konusu olmadığı için çalışanın gelir vergisi matrahından indirimi de söz konusu değildir. Ancak bu ödeme nedeniyle çalışanın fazla vergi ödemesi de söz konusu olmayacaktır. Yani nötr olacak gelir vergisi açısından herhangi bir etkisi olmayacaktır. Bu ödemenin çalışana katkısı kendisi açısından bir birikim olması ve devletten belirlenen koşullar dahilinde devlet katkısı elde etmesidir.
• İşverenler tarafından yapılan ve tutarı kanuni sınırları aşan BES katkı payı ödemelerinin ise ücret niteliğinde kabulü ve bordroya yansıtılması gerektiği için, gelir vergisi matrahından indirimi söz konusu değildir.
• İşveren tarafından çalışanı için ödenen sağlık sigorta primleri ile BES katkı payı ödemelerin aylık toplamının asgari ücretin % 30’a kadarlık kısmının, sigorta prim matrahından istisna tutulması nedeniyle SGK primi ödenmemesi, bu durumun çalışanın emekliliği açısından olumsuz sonuçlara yol açabilecektir. Ödemenin çalışana nakit olarak verilmesi halinde ise SGK primi hesaplanması ve ödenmesi söz konusu olacaktır.
• İşverence karşılanan özel sağlık sigortası primi ve bireysel emeklilik katkı payı dışındaki diğer şahıs sigortası (hayat, kaza, vs.) primlerinin ise tamamının sigorta primine kesintisine tabi tutulması gerekmektedir. Personelin eş ve çocuklarının özel sağlık sigortası primi ve bireysel emeklilik primlerine de işveren tarafından katkı yapılması halinde bu tutardan SGK primi kesilecektir.

İşverenler Açısından Avantajları Ve Dezavantajları:

• Ödenen sigorta primleri ve BES katkı payı ödemeleri nedeniyle bir menfaat temin eden kalifiye çalışanların işletmeye sadakatları ile bağlılıklarının artırılmasına sebebiyet vermesi,
• Çalışanların verimliliklerinin artırılması,
• Hastalanan çalışanların kısa sürede daha kaliteli sağlık hizmetlerinden faydalanabilmesi nedeniyle oluşabilecek zaman kayıplarının azaltılması,
• İşveren tarafından çalışanı için ödenen şahıs sigorta primlerinin ticari kazanç açısından 193 sayılı GVK Madde 40/1’e göre ücret gideri olarak yazılabilmesi imkânı,
• İşveren tarafından çalışanı için ödenen ve kanuni sınırlar içerisinde kalan BES katkı paylarının, ticari kazanç açısından 193 sayılı GVK Madde 40/9’a göre doğrudan gider yazılabilmesi yani brütleştirme yapılmadan gider yazılabilmesi imkânı,
• İşveren tarafından çalışanı için ödenen ve kanuni sınırları aşan BES katkı paylarının, ticari kazanç açısından 193 sayılı GVK Madde 40/1’e göre bordroya yansıtılarak gider yazılabilmesi imkânı,
• İşverenler tarafından çalışanı için ödenen sağlık sigorta primleri ile BES katkı payı ödemelerinin aylık toplamının asgari ücretin % 30’a kadarlık kısmının sigorta prim matrahından istisna tutulması nedeniyle işveren açısından prim maliyetinin azaltılabilmesi imkânı bulunmaktadır.
• İşverence karşılanan özel sağlık sigortası primi ve bireysel emeklilik katkı payı dışındaki diğer şahıs sigortası (hayat, kaza, vs.) primlerinin ise tamamının sigorta primine kesintisine tabi tutulması gerekmektedir. Personelin eş ve çocuklarının özel sağlık sigortası primi ve bireysel emeklilik primlerine de işveren tarafından katkı yapılması halinde bu tutardan SGK primi kesilecektir.
• İşveren tarafından kendisi, eşi ve küçük çocuğu için ödenen BES katkı paylarının, Gelir Vergisi kanununa göre gider yazılabilmesi mümkün değildir.
• İşveren tarafından kendisi, eşi ve küçük çocuğu için ödenen şahıs sigorta primlerinin kanuni sınırlar içerisinde kalan kısmının, Gelir Vergisi kanununa göre matrahtan indirim yapılabilmesi mümkündür.

Sonuç

Şahıs sigortası ve bireysel emeklilik sistemi katkı payı ödemelerinin mer’i mevzuat ışığında çalışanın ve işverenin kendi vergi matrahından indiriminin mümkün olup olmadığı, işveren tarafından gider yazılıp yazılmayacağı, sigorta prim matrahı açısından istisna olup olmadığı hususları tüm detayları ile açıklanmıştır. Özetle;

• Çalışanın tarafından kendisi, eşi ve küçük çocuğu için ödenen hayat sigortası prim ödemelerinin % 50’sinin, kendisi için ödediği şahıs sigortası primlerinin ise tamamımın, elde edilen aylık ücretin % 15’inin ve yıllık olarak ta asgari ücretin yıllık tutarını aşmadığı sürece yasada belirlenen diğer şartlar dâhilinde çalışanın vergi matrahından indirim konusu yapılabildiği,
• İşveren tarafından çalışan için yapılan şahıs sigortası primlerinin ise çalışanın ücretinden kesinti yapılarak tahsili halinde çalışanın vergi matrahından indirim konusu yapılabildiği, kesinti yapılmadan karşılıksız ödemelerin ise çalışanın vergi matrahından indirilemediği görülmüştür. Bu husus çalışanlar açısından dezavantajlı olduğu için İşverenler tarafından çalışan için karşılıksız yapılan ödemelerin çalışana herhangi bir avantajı bulunmamaktadır. Bununla birlikte idare tarafından farklı tarihlerde yapılan düzenleme ve verilen görüşlerde işveren tarafından çalışanları için yapılan ve maaşından kesilmeyen karşılıksız şahıs sigortası prim ödemelerinin de indirim konusu yapılabildiği ifade edilmektedir. Bu düzenlemeler ve görüşler arasında farklı hükümler olduğu için bu konuda piyasada indirim konusu yapılıp yapılmayacağı hususunda kafa karışıklığı bulunmaktadır. Bu konuda idarenin gerekli düzenleme yapması gerekmektedir.
• Gerek işveren tarafından gerekse çalışan tarafından yapılan bireysel emeklilik sistemi katkı payı ödemeleri ise işverenin ve çalışanın fark etmeksizin hiçbir şekilde kişisel vergi matrahından indirim konusu yapılamamaktadır.
• İşverenler tarafından çalışanı için ödenen tamamlayıcı sağlık sigorta primleri ile BES katkı payı ödemelerinin aylık toplamının asgari ücretin % 30’a kadarlık kısmının sigorta prim matrahından istisna tutulması nedeniyle çalışan için kısa vadede prim maliyetinin değişmesine yol açmayacak hatta istisna nedeniyle azaltılabilmesi imkânı bulunmaktadır. Fakat uzun vadeli sigorta kolları (Örn: emeklilik) açısından değerlendirildiğinde ise bu durum ilerde (emekli maaşının düşük olmasına) çalışan aleyhine olmaktadır. İşverenin ise çalışan için ödediği prim maliyetini azalttığı için işverenin lehine olmaktadır.
• İşverence karşılanan özel sağlık sigortası primi ve bireysel emeklilik katkı payı dışındaki diğer şahıs sigortası (hayat, kaza, vs.) primlerinin ise tamamının sigorta primine kesintisine tabi tutulması gerektiği için çalışan açısından herhangi bir avantajı bulunmamaktadır.
• Yine İşveren tarafından çalışanın eş ve çocuklarının özel sağlık sigortası primi ve bireysel emeklilik primlerinin ödenmesi halinde de bu tutardan SGK primi kesileceği ve çalışanın vergi matrahından indirim konusu yapılamayacağı için sigortalı için vergisel ve SGK primi açısından avantajı bulunmamaktadır.
• İşveren tarafından çalışanı için yapılan şahıs sigorta primleri ile bireysel emeklilik sistemi katkı payı ödemeleri ise her halükarda ticari kazanç açısından gider yazılabilme imkânı bulunduğu için işveren açısından vergisel olarak sakıncalı bir durum oluşturmayacaktır.

Kaynakça:

6327 sayılı Bireysel Emeklilik Tasarruf ve Yatırım Sistemi Kanunu ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun

1. Sayılı Gelir Vergisi Kanunu

256 No.lu Gelir Vergisi Tebliği

59 No.lu Gelir Vergisi Sirküleri

85 No.lu Gelir Vergisi Sirküleri

İstanbul Vergi Dairesi Başkanlığı tarafından verilen 24/01/2020 tarih ve 62030549-120[63-2018/708]-E.91497 sayılı özelge

Kırşehir Defterdarlığı tarafından verilen 11.08.2020 tarih ve 66491453-105-E.6944 özelge

Eskişehir Vergi Dairesi Başkanlığı tarafından verilen 12.04.2022 tarih ve E-11355271-120[63/2021/2]-24598 sayılı Özelge

Saygılarımızla…

06.01.2023

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> Uygulamalı Enflasyon Muhasebesi (171 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.