Muhammed Kutub Bağırgan
Vergi Direktörü
EMA YMM A.Ş.
muhammed.bagirgan@emaymm.com.tr

Kapsamına Göre Vergi İncelemesi Türleri Nelerdir?

Vergi incelemeleri, ister risk analiz merkezi tarafından türetilsin, ister sahte belge kullanımı nedeniyle olsun isterse mükellefin faal, gayrifaal yahut hiç mükellefiyeti olmayıp potansiyel mükellef durumunda olsun; tam yahut sınırlı şekilde aktif edilip Müfettişe gönderilecektir.

Bu noktada, vergi incelemelerini, kapsamına ve kaynağına göre ayrıma tabi tutmak daha doğru olacaktır. İncelenecek konular ve hususlar için kapsamına; incelemenin yapılma nedeni ile de kaynağına ulaşılacaktır.

Şimdi konuyu, yakın zamanda kaleme aldığımız “VERGİ İNCELEMESİ EL KİTABI” adlı eserimizin belli bölümlerinden de faydalanarak, siz değerli okuyucularımıza açıklamaya çalışalım.

KAPSAMINA GÖRE VERGİ İNCELEMESİ TÜRLERİ

1- Tam İnceleme

Vergi Müfettişine, vergi incelemesine ilişkin iş emri verilirken, ilgili iş emrinde incelemenin;

1. Gerekçesi (İade – Normal/Riskli, Genel yahut Sahte Belge Kullanma/Düzenleme),
2. İncelenecek Vergi Türleri, (KV/GV, KGV/GGV, KDV, ÖTV vb.)
3. Dönemi, (Örn: 2021)
4. Kapsamı (Tam veya Sınırlı)

Hakkında ön bilgi verilir. Kapsam olarak Tam inceleme yazıyor ise, bu Müfettişin herhangi bir sınırlamaya tabi olmadan, incelemeyi sıhhate erdirebilmek ve ödenmesi gereken vergilerin doğruluğunu araştırıp, tespit etmek ve sağlamak adına her türlü araştırmayı mükellef ve onun iş ve işlem yaptığı diğer kişiler nezdinde yürütebileceği anlamına gelir.

İncelemenin kapsamı hakkında, inceleme başında Müfettişten bilgi alınabileceği gibi, Müfettiş tarafından düzenlenen “İncelemeye Başlama Bildirimi” yazısında da bu hususu görebilmek mümkündür. Ayrıca “İncelemeye Başlama Bildirimi”n de yazan “Sorgu Numarası” ile de, kapsama dair bilgiyi VDK-Mükellef Portalından öğrenmekte mümkündür.

Vergi incelemelerinde Uyulacak Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmeliğe göre tam inceleme; bir mükellef hakkında, bir veya birden fazla vergi türü itibarıyla, bir veya daha fazla vergilendirme dönemine ilişkin her türlü iş ve işlemlerinin bütün matrah unsurlarını içerecek şekilde yapılan vergi incelemesini ifade eder.

Yukardaki tanımlamaya dikkat edilecek olursa, bir veya birden fazla vergi türü ve dönemine ilişkin her türlü iş ve işlemlerin incelenmesi manasına gelecektir. Yani bu inceleme türünde Müfettiş herhangi bir konu ile sınırlandırılmış değildir. Mükellefin bulunduğu sektör ve iş hacmine göre, yasal defter ve belgeleri üzerinden her türlü incelemeyi yapabilecektir.

Esasında bu aralıksız revizyon olarak adlandırılan revizyon yöntemini ifade etmektedir. Aralıksız revizyon, bir işletmede belirli bir hesap dönemine ait işlem ve belgeler ile bunlara ilişkin kayıtların tek tek gözden geçirilerek yapılan revizyon şeklidir.

Müfettişlere gönderilen iş emri ekinde, Risk Analiz Merkezince belirlenen bazı konulara da bakılması da istenebilmektedir. Örneğin, mükellefin transfer fiyatlandırmasına ilişkin işlemleri yahut binek araç alım satım işlemlerinde, KDV’nin indirim konusu yapılıp yapılmadığı konularının kontrol edilmesi talimatıyla, iş emri eki hazırlanabilmektedir. Yahut herhangi bir sektörün incelemesi yürütülürken iş emri ekinde, belirtilen bazı konulara (Örneğin gayrimenkul sektörü için iş emri ekinde gönderilen satış verileri) ayrıca bakılması istenir. Lakin Müfettiş “Tam” inceleme esnasında, verilen ve ayrıca istenilen incelemelere bakmak suretiyle sınırlı kalmayacaktır.

Ayrıca sahte belge düzenleme incelemeleri de yine Müfettişlere “Tam” inceleme kapsamında açılmaktadır. Bunun nedeni, firma nezdinde yürütülecek incelemenin tüm hesap ve işlemlerini kapsaması ve nihayetinde kritik bir karar vererek ya tamamen SBD ya da kısmen SBD kararının verilmesi nedeniyledir. Bu tür incelemeler gerek karşıt incelemeleri barındırması, gerekse de ürettiği yahut sattığı iddia edilen mal ve hizmete yönelik randıman ve kaydi envanteri kapsaması nedeniyle, “Tam” inceleme olarak açılması yerindedir.

Tam incelemelerde, her bir sektörün kendi içinde farklı özellikleri ve farklı dinamikleri olabileceğinden, yapılacak incelemelerde Müfettiş tarafından farklı tekniklerin kullanılabileceği tabiidir. Diğer yandan yapılan inceleme “Tam İnceleme” olduğu için hiçbir konuda sınırlama olmaksızın mükellefin bütün faaliyetlerinin ve işlemlerinin kontrolü gerekmektedir.

Genel manada “Tam” inceleme esnasında Müfettişten, incelenmesi beklenen hususlar aşağıdaki gibi olup, aşağıda belirlenen konular asgari düzeyde her mükellef grubunda bakılabilecek konular olarak değerlendirilecek ve bunların dışında vergi mevzuatımızda bulunan diğer konulara da bakılabilecektir.

1	“Örtülü Sermaye” ve “Transfer fiyatlandırması yoluyla örtülü kazanç dağıtımına” konu olabilecek işlem ve hesapların kontrolü,
2	Mükellefin, (gerekirse şirket ortak, yönetici ve çalışanların) banka hesap bilgilerine ulaşılarak, banka hesap hareketlerinin (özellikle büyük tutarlar) faaliyetiyle ilgili olup olmadığının kontrolü
3	Emtia ticareti yapan mükelleflerde mümkün ise ticarete konu emtianın tamamı, mümkün değilse en azından miktar veya tutarı yüksek bir kısım emtia üzerinden kaydi envanter yapılması (fire durumu da dikkate alınarak),
4	İmalatçı mükelleflerin kapasite raporları ile üretimin uygunluğunun araştırılması ve mümkün olması halinde randıman yapılması (fire durumları da kontrol edilerek),
5	Hizmet işletmelerinde hizmet üretim maliyeti ve diğer giderlerin faaliyetle ilgisinin özellikle araştırılarak gider belgelerinin doğruluğunu sistem üzerinden veya gerektiğinde karşıt tespit yapılması yoluyla ve hizmet üretimiyle mütenasip personelin olup olmadığının kontrolü,
6	Mükellefin, sistemden BA analizlerinin sorgulanması yoluyla hakkında SMİYB düzenlemekten dolayı VTR düzenlenmiş mükelleflerden mal/ hizmet alışının olup olmadığının araştırılması,
7	Giderlerin mükerrer kaydı ya da belgesiz gider kaydı ile düzenlenmiş hasılat belgelerinin kayıt ve beyanlara yansıyıp yansımadığı, diğerlerine göre düşük tutarlı düzenlenen hasılat faturası olup olmadığının, bedelsiz ya da düşük bedelli işlemler hakkında emsal bedel uygulamasının kontrolü ile yurtiçi satışlar toplamı ile beyan edilen KDV matrahlar toplamının uygunluğunun kontrolü,
8	Dönem sonu stok ve duran varlık değerlemelerinin mevzuata uygun olarak yapılıp yapılmadığı, maliyetlere dahil edilmesi gereken tutarların doğrudan gider yazılması durumunun kontrolü,
9	İstisna/ muafiyet ya da indirimlerden yararlanılmış olması halinde bunların mevzuata uygunluğunun kontrolü, özellikle KDV indirimi ve KDV oranlarının doğruluk kontrolü,
10	İncelenen sektör itibari ile mükellefin ilişkili olduğu/olması gerektiği resmi kurumlar (Ticaret Sicil Müdürlüğü, Sanayi Odası, Ticaret Odası, ilgili Bakanlık vb. gibi) bağlantısı varsa bunlardan inceleme konusuyla ilgili olarak gerekli görülen bilgilerin alınması veya bu durumu teyid eden sorguların bilgisayar ortamında sorgulanması,
11	ATİK listeleri ve amortisman kayıtlarının doğruluğu, Ödenmemiş SGK primi işveren paylarının gider yazılması durumu, zarar mahsuplarının doğruluğu, bağış ve yardımlardan kaynaklı indirimler ile fonlarla ilgili hesapların doğruluğunun ve kanunen kabul edilemeyen giderlerin olup olmadığının araştırılması,
12	Varsa reeskont işlemleri, karşılık giderleri ve yabancı para değerlemesi gibi dönem sonu işlemlerinin doğruluğunun kontrolü,
13	Usul yönünden, ödeme ve tahsilatı belirlenen tutar üzerindekilerin banka veya yetkili kurum aracılığıyla yapılması, VUK kayıt nizamı hükümleri ile Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliğindeki Tek Düzen Hesap Planına uyulması, Ba – Bs bildirimlerinin doğruluğunun kontrolü,
14	Vergi türleri itibariyle tevkifata tabi işlem olup olmadığı (yıllara sari inşaat işi, yatırım indirimi, dar mükelleflerle ilgili işlemler, hizmet ithalatı vb.) ve tevkifat uygulamalarının doğru olup olmadığının kontrolü.

2- Sınırlı İnceleme

Vergi incelemelerinde Uyulacak Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmeliğe göre sınırlı inceleme; tam inceleme dışında kalan vergi incelemesini ifade etmektedir.

Bir önceki başlıkta da ifade edildiği gibi tam incelemede, bir vergi türü inceleme konusu yapılırken, sınırlı incelemede, tam inceleme dışında kalan her vergi türü inceleme konusu yapılabilecektir. Bu da sınırlı vergi incelemesinin amacına uygun düşmemektedir. Sınırlı vergi incelemesi, kapsam açısından bir vergi türü ile sınırlı tutulmalıdır.

Ancak Müfettişlere açılan iş emirlerinde sınırlı incelemeler, Merkez Takipli Proje İşler (M.T.P.İ.) kapsamında olabileceği gibi, sektörel incelemeler içinde açılabilmektedir. Örneğin belli bir sektörde bilinen ve Risk Analiz Merkezince takip edilen 3-5 husus sınırlı inceleme ile inceleme konusu yapılabilmektedir. (Örneğin avukat incelemelerinde UYAP ve banka hareketleri; youtuber incelemelerinde Google İrland tarafından gönderilen para transferleri ile adsense içerik hareketleri; internet üzerinden ticarete ilişkin ise mesafeli satış sözleşmeleri ve internet sunucularından alınan veriler gibi.)

Ayrıca sahte belge kullanma incelemeleri, tek bir vergi türünden (KDV) yahut sahte belge konusu tutarın maliyet/gider yönünden incelenebilmesi için KDV, KGV/GGV ve KV/GV gibi birden fazla vergi türünden de açılabilmektedir. Bu tür incelemeler de yine VDK tarafından “Sınırlı” inceleme olarak Müfettişe gönderilmektedir.

Aşağıda bir Müfettişe, incelenmesi istenen mükellefe ilişkin olarak iş emri ekinde gönderilen “Kontrol Raporu” örneği gösterilmektedir.

Yukarıda yer verilen kontrol raporunda görüleceği üzere, sınırlı inceleme kapsamında Arazi ve Arsalar Hesabı İle Amortisman Hesapları, Stok ve Maliyet Hesapları, Ortaklara Borçlar Hesabı, Verilen Sipariş Avansları Hesabı ve Diğer Gelirler Hesabının vergi mevzuat yönünden incelenmesi istenilmektedir. Bu hesaplar dışında başka bir iş ve işlem Müfettiş tarafından “Sınırlı” inceleme de inceleme konusu yapılmayacaktır.

Bununla birlikte, iade incelemeleri de yine “Sınırlı” inceleme şeklinde oluşturulabilmektedir. KDV iadeleri dönemler (aylar) itibariyle talep edilmesi nedeniyle, bir yahut birden fazla dönem için talep edilen iade incelemelerinde de iş emri içeriğinde “Sınırlı” inceleme olarak Müfettişe tevdii edilmektedir.

Vergi incelemesi, mükellef nezdinde Müfettişe, bir veya birden fazla vergi türüne ilişkin olarak yaptırılabilir. İnceleme görevini veren Daire Başkanlığı, tam veya sınırlı inceleme olarak yapmış oldukları görevlendirmenin mahiyetini her zaman değiştirmeye yetkilidir. Şöyle ki, “Sınırlı” olarak tevdi edilen bir sahte belge kullanma incelemesi, taşıdığı risk ve kullanılan sahte belgelerin toplam alışına oranı nispetinde her zaman idarece “Tam” incelemeye çevrilebilecektir. Müfettişler, incelemenin mahiyetinin değiştirilme nedenini, Mükellefe bildirilmek zorundadır.

Ayrıca incelemenin kapsamı yine Müfettişlerce de değiştirilebilecektir. Şöyle ki, Müfettişin incelemenin seyrini değiştirecek yeni bir bulgu bulması, mükellefin yaptığı hatalı iş ve işlemlerin giderek bütünü kapsaması ve doğrulama (karşıt incelemeler dahil) incelemeleri yaparken inceleme amacının, bekleneni aşması halinde de ilgili Müfettiş, Daire Başkanlığına yazı yazarak “Sınırlı” olan kapsamı her zaman “Tam” incelemeye çevirebilecektir.

Yukarda yer verilen örnekte de belirtildiği üzere, Müfettiş kullanılan sahte belge tutarının, alışlara karşılık yekun tutması yahut en azından belli bir oranı yakalaması (Örn.%80) gibi durumlarda bu inceleme türünü Sahte Belge Düzenleme – SBD incelemesine çevirebilecektir. Yahut Merkez Takipli Proje İşler (M.T.P.İ.) kapsamında açılan bir incelemede, “Kontrol Raporu” ile istenen incelemelerin bütüne sirayet etmesi halinde, üretilen yahut satılan mal ve hizmetler için randıman veya kaydi envanter yapmak amacıyla yine inceleme kapsamını genişletilebilecektir.

Sınırlı incelemenin, sonradan ortaya çıkan durumlar nedeniyle tam incelemeye dönüşmesi halinde, inceleme süresi sınırlı incelemeye başlanılan tarih itibarıyla hesaplanacaktır. Her ne kadar bu konuyu ilerleyen bölümlerde değinilecek olsa da, 17.02.2022 tarihinde başlayan bir inceleme için “Sınırlı” inceleme de verilen kanuni 6 aylık bitime süresi, Tam incelemeye dönülmesi halinde yine 17.02.2022 tarihinden itibaren hesaplanarak, bitim tarihi 1 yıl olarak dikkate alınacaktır.

KAYNAK: “VERGİ İNCELEMESİ EL KİTABI”, Muhammed Kutub BAĞIRGAN https://kitap.muhasebetr.com/vergi-incelemesi-el-kitabi/

27.12.2022

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> Uygulamalı Enflasyon Muhasebesi (171 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.