Sadret ÇAĞLAR
İş Müfettişi


FAZLA SÜRELERLE ÇALIŞMA

I- GİRİŞ

4857 sayılı İş Kanunu’nda, fazla çalışmalardan farklı olarak fazla sürelerle çalışma kavramına da yer verilmiştir. Fazla sürelerle çalışma, İş Kanunu’nun 41. maddesi ve Fazla Çalışma ve Fazla Sürelerle Çalışma Yönetmeliği’nde (Fazla Çalışma Yönetmeliği) düzenlenerek İş Hukukumuza girmiş yeni bir kavramdır. Fazla Çalışma Yönetmeliği’nde “Haftalık çalışma süresinin sözleşmelerle 45 saatin altında belirlendiği durumlarda bu çalışma süresini aşan ve 45 saate kadar yapılan çalışmalar” fazla sürelerle çalışma olarak tanımlanmıştır.

 

II- FAZLA SÜRELERLE ÇALIŞMANIN KOŞULLARI

İş Kanunu’nun 41. maddesinin 3. fıkrası da “Haftalık çalışma süresinin sözleşmelerle kırkbeş saatin altında belirlendiği durumlarda yukarıda belirtilen esaslar dahilinde uygulanan ortalama haftalık çalışma süresini aşan ve kırkbeş saate kadar yapılan çalışmalar fazla sürelerle çalışmalardır. Fazla sürelerle çalışmalarda, her bir saat fazla çalışma için verilecek ücret normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının yüzde yirmibeş yükseltilmesiyle ödenir.” hükmünü taşımaktadır.

Fazla sürelerle çalışmanın söz konusu olabilmesi için haftalık çalışma süresinin sözleşmelerle 45 saatin altında belirlenmiş olması gerekmektedir. Örneğin, bir işyerinde günde 7 saat ve haftanın 5 günü çalışıldığını varsayarsak, bir haftalık çalışma süresi 35 saat olacaktır. İşyerinde çalışan bir işçinin, normal çalışma süresi olan 35 saatin üzerinde yapacağı çalışmanın 45 saate kadar (45 saat dahil) olan kısmı için fazla sürelerle çalışma, 45 saati geçen kısmı için fazla çalışma ücreti ödenmesi gerekir. Bu işyerinde, geçici bir süre için işçilerin haftanın 5 günü günde 10 saat çalıştırılması durumunda, bir haftalık çalışma süreleri 50 saat olacaktır. Dolayısıyla işçilere her hafta için 10 saat fazla sürelerle çalışma ücreti, 5 saat de fazla çalışma ücreti ödenmesi gerekecektir.

İşverenin, fazla sürelerle çalışma yaptırmak için işçinin yazılı onayını alması gerekir (İK md. 41/7). Zorunlu nedenlerle veya olağanüstü durumlarda yapılan fazla sürelerle çalışma için bu onay aranmaz. Fazla sürelerle çalışma ihtiyacı olan işverence bu onay her yılbaşında işçilerden yazılı olarak alınır ve işçi özlük dosyasında saklanır. Fazla çalışmada yıllık en fazla 270 saat sınırı olmasına rağmen, fazla sürelerle çalışma için herhangi bir üst sınır belirtilmemiştir.

Bu nedenle, diğer şartları taşımak koşuluyla bir yılda istenildiği kadar fazla sürelerle çalışma yaptırılabilecektir.


III- FAZLA SÜRELERLE ÇALIŞMANIN KARŞILIĞI


A- FAZLA SÜRELERLE ÇALIŞMA ÜCRETİ

Fazla sürelerle çalışılan her bir saat için verilecek ücret normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının yüzde yirmibeş yükseltilmesiyle ödenir. Buradaki % 25’lik zam oranı asgari olup iş sözleşmesi veya toplu iş sözleşmesi ile arttırılabilir. Fazla sürelerle çalışma sürelerinin hesabında yarım saatten az olan süreler yarım saat, yarım saati aşan süreler ise bir saat sayılır.

Parça başına veya yapılan iş tutarına göre ücret ödenen işlerde, fazla sürelerle çalışma süresince işçinin ürettiği parça veya iş tutarının hesaplanmasında zorluk çekilmeyen hallerde, her bir fazla saat içinde yapılan parçayı veya iş tutarını karşılayan ücret esas alınarak fazla sürelerle çalışma ücreti hesaplanır. Bu usulün uygulanmasında zorluk çekilen hallerde, parça başına veya yapılan iş tutarına ait ödeme döneminde meydana getirilen parça veya iş tutarları, o dönem içinde çalışılmış olan normal ve fazla sürelerle çalışma saatleri sayısına bölünerek bir saate düşen parça veya iş tutarı bulunur. Bu yolla bulunan bir saatlik parça veya iş tutarına düşecek bir saatlik normal ücretin, yüzde yirmibeş fazlası fazla sürelerle çalışma ücretidir.
 

B- SERBEST ZAMAN

4857 sayılı İş Kanunu’nun 41. maddesinin 4 ve 5. fıkraları ile Fazla Çalışma Yönetmeliği’nin 6. maddesi uyarınca; “Fazla sürelerle çalışma yapan işçi isterse, işverene yazılı olarak başvurmak koşuluyla, bu çalışmalar karşılığı zamlı ücret yerine, fazla sürelerle çalıştığı her saat karşılığında bir saat onbeş dakikayı serbest zaman olarak kullanabilir.”

İşçi hak ettiği serbest zamanı, 6 ay zarfında işverene önceden yazılı olarak bildirmesi koşuluyla ve işverenin, işin veya işyerinin gereklerine uygun olarak belirlediği tarihten itibaren iş günleri içerisinde aralıksız ve ücretinde bir kesinti olmadan kullanır.

İşçinin, İş Kanunu’ndan ve sözleşmelerden kaynaklanan tatil ve izin günlerinde serbest zaman kullandırılamaz. 
 

IV- FAZLA SÜRELERLE ÇALIŞMANIN BELGELENMESİ

Fazla Çalışma Yönetmeliği’nin 10. maddesi uyarınca işverenler, işçilerine yaptırdığı fazla çalışma ve fazla sürelerle çalışmaların saatlerini gösteren bir belge düzenlemek ve imzalı bir nüshasını işçinin özlük dosyasında saklamak zorundadır. Yönetmeliğin 10. maddesi; “İşveren, fazla çalışma ve fazla sürelerle çalışma yaptırdığı işçilerin bu çalışma saatlerini gösteren bir belge düzenlemek, imzalı bir nüshasını işçinin özlük dosyasında saklamak zorundadır. İşçilerin işlemiş olan fazla çalışma ve fazla sürelerle çalışma ücretleri normal çalışmalarına ait ücretlerle birlikte, 4857 sayılı İş Kanunu’nun 32 ve 34. maddeleri uyarınca ödenir. Bu ödemeler, ücret bordrolarında ve İş Kanunu’nun 37. maddesi uyarınca işçiye verilmesi gereken ücret hesap pusulalarında açıkça gösterilir.” hükmünü taşımaktadır.

İş Kanunu’na İlişkin Çalışma Süreleri Yönetmeliği’nin 9. maddesi de, işverenlere, işçilerin çalışma sürelerini uygun araçlarla belgelemek zorunluluğu getirmektedir. Günlük çalışma sürelerinin belgelenmesi puantaj, kart basma vb. yöntemlerle yapılabilir.

NOT: BU YAZI YAKLAŞIM DERGİSİ'NDEN İKTİBAS EDİLMİŞTİR (EYLÜL 2006 / SAYI: 165).

 

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> Uygulamalı Enflasyon Muhasebesi (171 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.