A- SİGORTA PRİMİNE ESAS KAZANÇ

506 sayılı Yasa’nın 77. maddesine göre;

Yasa’ya göre ücretlerden tahakkuk esasına göre ilgili olduğu ay için prim alınmaktadır. Prim, ikramiye, idare ve kaza mercilerince alınan karar gereğince bu mahiyetteki ödemelerden ise ödemenin yapıldığı ay için prim alınmaktadır.

Yasa ayni yardımlardan sigorta primi hesaplanmayacağını hüküm altına almıştır. 4958 sayılı Yasa değişikliğinden önce yemek paraları bu çerçevede değerlendirilerek prim hesabında dikkate alınmamakta idi (4). Toplu İş Sözleşmesi ile ödenen yemek paralarının ayni yardım sayılacağı ise Yargıtay İçtihadı Birleştirme Kurulu Kararı ile de kesin olarak karara bağlanmıştı (5). Bunların sonucu olarak ücret bordrosunda dahi gözükmeyen yemek çekleri prim hesabında dikkate alınmamakta; hatta bu yönde bir tartışma dahi bulunmakta idi.

Ancak 4958 sayılı Yasa (6) ile 506 sayılı Yasa’nın 77. maddesinin 2. fıkrası; “Şu kadar ki, ölüm, doğum ve evlenme yardımları, yolluklar, kıdem, ihbar ve kasa tazminatları, aynî yardımlar ile Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca miktarları yıllar itibariyle belirlenecek yemek, çocuk ve aile zamları, sigorta primlerinin hesabına esas tutulacak kazançların aylık tutarının tespitinde nazara alınmaz. Bunların dışında her ne ad altında ödeme yapılırsa yapılsın tüm ödemeler prime tabi tutulur.” şeklinde değiştirilmiştir.

Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’nca 506 sayılı Yasa’nın 77. maddesinin verdiği yetki kullanılarak sigorta primi kesilmeyecek olan yemek paraları ile çocuk ve aile zamları tutarı tespit edilmiş ve “Sosyal Yardımlar Tebliği” ile duyurulmuştur (7). Tebliğ ile aylık sigorta primine esas kazançların hesaplanmasında dikkate alınmayacak yemek parası tutarı “yemek parası adı altında yapılan ödemelerin işyerinde veya müştemilatında yemek verilmemesi şartıyla fiilen çalışılan gün sayısı dikkate alınarak 16 yaşından büyükler için her yıl belirlenen günlük asgari ücretin % 6’sının yemek verilecek olan gün sayısı ile çarpılması sonucunda bulunacak miktarı” olarak belirlenmiştir.

Bu düzenleme ile daha evvel ayni yardım sayılan yemek parası ödemelerinin cüz’i bir miktarı istisna tutularak ödemenin önemli bir bölümü prim hesabına dahil edilmiştir.

B- YEMEK ÇEKLERİ

Çek; kişinin bankasındaki parasını bir kimseye ödenmesi için bankaya gönderdiği yazılı buyruk olarak tanımlanmaktadır. Hamiline düzenlenen çeklerin belli bir süre içinde para gibi tedavül etme olanakları olduğu gibi, bankaya herhangi bir kimseyi göndererek para tahsil etmeyi sağlama özelliği vardır (8). Kısaca çek bir ödeme aracıdır.

Kambiyo senetlerinden ve dolayısıyla kıymetli evraktan birisi olan çek, esas itibariyle bir ödeme aracıdır. Çek bir ödeme aracı olarak, diğer kambiyo senetleri olan poliçe ve bonodaki kredi fonksiyonuna sahip değildir. İnsanların, üzerlerinde nakit para taşıma ve saklama tehlikesinden kaçınmak ve faiz alabilmek için çek kullanmaya yöneldikleri ve bu durumun milli ekonomi bakımından da büyük etkileri olduğu belirtilmektedir. Modern hayatta çek, tüm ülkelerde kabul edilmiş bir senettir ve esas fonksiyonu ödeme aracı olmak şeklinde gözükür. Nitekim Yargıtay, borç ödemek maksadı dışında bir maksatla çek çekilmesi halinde, bu hususun ispat külfetinin keşidecinin üzerinde olduğunu kabul etmiştir.” (9)

Gezi/Seyahat Çekleri ise, gezileri sırasında yanlarında büyük para taşımak istemeyenlere kolaylık sağlar ve karşılık sorulmadan ödenir. Bu çeklerin bir bankaya verilerek paraya çevrilmesi gerekmez. Otel ve lokantalara çek olarak verilebilir (10). Halen pek çok banka seyahat çeki vermektedir (11). Diğer yandan PTT (12) ve seyahat firmalarının (13) da seyahat çeki verdiği görülmektedir.

Sonuç olarak çek bir borçlanma aracı değildir, ödeme aracıdır. Yani nakit paranın ödenme emridir (14).

Yemek çekleri nakit paranın sağladığı tüm fonksiyona sahip bulunmakta ve seyahat çekleri ile aynı işlevi görmektedir. “İşletme tarafından personele verilen yemek kuponu, “nama” değil “hamiline” verildiğinden, personel tarafından kendisi yemeyip, bir yakınlarının yemesi veya kendisinin mesai saati dışında da yemesi söz konusu olabilmektedir. Bu durumda ise, işletmeye yemek verme hizmetine aracılık eden kuruluşça (yemek kuponu firması) düzenlenecek faturaya, yukarıda belirtildiği üzere yemek yiyen hizmet erbabının adının ve yemek yediği gün sayısının liste ile eklenmesi mümkün olamayacaktır” (15).

Ayrıca, işverenlerce personele verilen söz konusu yemek kuponları karşılığında personelin, gıda ve ihtiyaç maddeleri satın almasının yemek verme hizmeti ile hiçbir ilişkisi olmadığından, yemek verme hizmeti kapsamında değerlendirilmesi mümkün görülmemektedir (16).

Yemek çekleri üye işletmelerde para yerine kabul edilmektedir. Yemek çekleri hamiline yazılıdır ve yalnızca yemek bedeli olarak değil, üye işletmenin ürün miktarı ve gıda, temizlik vs. maddeleri de kapsaması halinde bu neviden ihtiyaçları için de kullanılmaktadır. Hatta bazen belli bir indirimle para ile takas edildiği dahi görülmektedir. Bu hali ile yemek çekleri paranın sağladığı pek çok fonksiyonu yerine getirmektedir. Dolayısıyla personele dağıtıldığında ücretin bir parçası haline gelmektedir ve ayni yardım değildir. Yemek çeklerinin ücret tediye bordrosuna yansıtılmaması prim hesabında dikkate alınmama sonucunu doğuramaz. Tüm bunların sonucu olarak da yemek parası olarak değerlendirilip, istisna tutar dışında kalan meblağın sigorta primine esas kazancın hesabında dikkate alınması gerekmektedir.