SGK Meslek Kodu Uygulaması ve Hatalı Kodların Geriye Yönelik Düzeltilme Süreci

Meslek kodu, bir sigortalının işyerinde fiilen yaptığı işi uluslararası standarda göre tanımlayan ISCO (International Standard Classification of Occupations) temelli sınıflandırma sistemidir.

İş-Kur ve SGK tarafından kullanılan meslek kodları da, işçilerin mesleki niteliklerinin ve çalışma biçimlerinin tekilleştirilmesini sağlamayı amaçlamaktadır.

Muhtasar ve Prim Hizmet Beyannamesi (MPHB) ile birlikte meslek kodu bildirimleri zorunluluk haline gelmiş ve meslek kodunun gerçeğe aykırı beyanı için idari para cezası öngörülmüştür.

Meslek kodunun çalışanlar açısından niçin önemli?

Meslek kodu, işçinin çalışma hayatını birçok açıdan etkileyen önemli bir veridir.

1) Fiili hizmet zammı (yıpranma) ve emeklilik prim oranı

Sosyal güvenlik mevzuatında insan sağlığını bedenen ve ruhen olumsuz olarak etkileyen ağır, riskli ve tehlikeli işyerlerinde/işlerde çalışan kişilerin diğerlerine göre daha fazla yıprandığı ve buna bağlı olarak da ortalama yaşam ömürlerinin daha düşük olduğu kabul edilerek, sosyal güvenlik yönünden bu kişilerin normal çalışma sürelerine farazi/varsayımsal olarak belli oranlarda (60, 90 veya 180 gün) süre eklenmek ve normal emeklilik yaşlarından indirim yapılmak suretiyle daha erken emekli olmaları sağlanmaktadır. 

Bu kapsama girenlerin emeklilik prim oranları da normal çalışanlara göre daha yüksektir.

Dolayısıyla, çalışanın meslek kodunun hatalı olması durumunda ileride kişinin  fiili hizmet zammı kapsamında emekli olup olmayacağı konusunda sorunla karşılaşmasına yol açabilir.

2) Ücret tespitinde delil niteliği

Çalışma hayatında zaman zaman gerçek ücret tutarı konusunda yaşanan uyuşmazlıklar yargıya intikal edebilmektedir.

Yargıtay kararlarında, işçinin gerçek ücreti belirlenirken diğer unsurlar (işçinin kişisel özellikleri, işyerindeki ya da meslekteki kıdemi, yapılan işin niteliği, iş sözleşmesinin türü, işyerinin özellikleri vd.) yanında meslek kodu da bir karine olarak kabul edilmektedir.

Örneğin; “mühendis” olarak çalışan bir işçinin asgari ücretle bildirilmesi durumunda, meslek kodu işçinin nitelikli bir iş yaptığının delili sayılabilecektir.

3) Mesleki gelişim, iş kuralları ve istatistikler

Eğitim politikaları, mesleki standartlar ve istatistikler meslek kodu verilerine göre şekillenmektedir.

Yine, bir mesleğin belli bir süre yapıldığının kanıtlanmasının gerektiği durumlarda SGK sigortalılık hizmet dökümlerindeki meslek kodları önem taşımaktadır.

SGK meslek kodu bilgisini ne amaçla kullanıyor?

Kayıt dışılık bakımından SGK’nın karşı karşıya olduğu sorunlardan biri kayıt içindekilerin kayıtdışılığıdır. Bu durum, kendisini SGK’ya sigortalı olarak bildirimleri yapılmasına rağmen, bildirimi yapılan bu kişilerin ücretlerinin veya prim ödeme gün sayılarının gerçek seviyesinden daha düşük gösterilmesi şeklinde göstermektedir.

Bu bağlamda, meslek kodu bilgisini daha çok sigortalı olarak bildirimi yapılan kişilerin gerçek ücretleri üzerinden bildirilip bildirilmediği ile ilgili inceleme, araştırma ve risk analizlerinde bir veri olarak kullanmaktadır. 

Bunun dışında SGK, meslek kodunu başka amaçlarla da kullanmaktadır.

1) Sahte sigortalılık ve yanlış sigorta bildirimlerinin tespiti

Meslek kodu, fiili çalışma olup olmadığının analizinde, kişilerin gerçek ücreti üzerinden sigorta primlerinin ödenip ödenmediği konusundaki analiz ve incelemlerde önemli bir gösterge niteliğindedir.

2) Kamu politikalarının hazırlanması

İstihdam, işsizlik, meslek hastalıkları ve iş kazaları istatistiklerinde meslek kodları ana veri kaynağıdır.

3) Emeklilik, prime esas kazanç ve uzun vadeli sigortalılık analizleri

Sektörel bazlı SGK analizlerinde kişinin mesleği/meslek kodu belirleyici olmaktadır.

4) Denetimlerde risk analizinin yapılması

Risk analizine dayalı SGK denetim planlarının hazırlanması sırasında, meslek kodu verisi kullanılarak sektör ve işyeri bazında risk profili çıkarılmakta ve riskli görülen sektör ve işyerlerinin denetimine öncelik verilmektedir.

5) Meslek hastalığı incelemeleri

Sosyal güvenlikte, sigortalının çalıştığı veya yaptığı işin niteliğinden dolayı tekrarlanan bir sebeple veya işin yürütüm şartları yüzünden uğradığı geçici veya sürekli hastalık, bedensel veya ruhsal engellilik hali meslek hastalığı olarak kabul edilmektedir.

Dolayısıyla, meslek hastalığı incelemelerinde kişinin meslek kodunun ne olduğu ve bu mesleği ne kadar süreyle yaptığı önem taşımaktadır.

6) İdari para cezası uygulaması

5510 sayılı Kanun 102. maddesi uyarınca, meslek kodunun gerçeğe aykırı bildirilmesi idari para cezasına tabidir.

Bu nedenle, idari para cezası uygulamasında kişinin bildirilen meslek kodu ne şekilde bildirildiği önem taşımaktadır,

İşverenler meslek kodu beyan ederken nelere dikkat etmeli?

Meslek kodu bildirimlerinde işverenlerin aşağıdaki hususlara dikkat etmeleri gerekmektedir.

1) Fiili işin esas alınması

İşçinin mezun olduğu okul/bölüm değil, gerçekte fiilen yaptığı iş kodlanmalıdır.

2) Kod seçimi bordro-mesai süreciyle uyumlu olmalıdır

Örneğin ofiste çalışan kişinin “saha işçisi” olarak bildirilmesi gerçeğe aykırıdır.

3) Değişiklikler geciktirilmemelidir

Çalışanın departman değişikliği, terfi etmesi, farklı bir görevi yapmaya başlaması gibi durumlarda  meslek kodu da değiştirilmelidir.

5) Ücret-meslek uyumu gözetilmelidir

Düşük ücret + yüksek nitelikli meslek kodu → SGK denetimi riskini artırır.

Hatalı meslek kodu geriye dönük nasıl düzeltilir?

İşveren, geçmiş dönemlerde hatalı bildirdiği meslek kodunu kendiliğinden düzeltmek için başvuru yapabilir. Bu başvuru sırasında varsa kanıtlayıcı belgelerin de sunulmasında fayda vardır.

Bu durumda işveren talepleri denetime sevk edilmeksizin işleme alınmak ve idari para cezası uygulanmamaktadır.

Meslek Kodu güncellemesi nasıl yapılır?

1) Ay içinde değişiklik

Çalışanın fiili görevi ay içinde değişirse bir sonraki MPHB’de yeni meslek kodu bildirilir.

2) Ay geçtikten sonra değişiklik (geriye dönük)

- İşveren dilekçe ile bildirir → cezadan muaftır

- SGK memuru geçmiş aylara düzeltme yapar.

3) İşçi talebiyle güncelleme

Çalışan meslek kodunun hatalı olduğunu düşünüyorsa öncelikle bunu işverenine iletmesi ve düzeltmesini talep etmesi gerekir.

İşveren bu talebi gerçekleştirmez ve güncelleme işlemi yapmazsa bu durumda dilekçeyle SGK’ya başvurabilir. Bu durumda bir denetim süreci gerçekleşecek ve meslek kodunun hatalı olduğunu tespit edilecek olursa re'sen güncelleme yapılacaktır. Ayrıca, gerçeğe aykırılık tespit edilirse idari para cezası uygulanacaktır.

Hatalı Meslek Kodu bildiriminde SGK idari para cezası
Sosyal güvenlik mevzuatına göre, sigortalının fiilen yaptığı işe uygun meslek adı ve kodunu gerçeğe aykırı bildirildiğinin tespit edilmesi halinde işyerine, aylık asgari ücreti geçmemek üzere sigortalı başına asgari ücretin onda biri tutarında idari para cezası uygulanmaktadır. (5510/102 md)

İdari para cezası;

1. Beyanname başına ve işyeri bazında uygulanır.
2. Her bir sigortalı için asgari ücretin %10’u kadar ceza uygulanır.

3.Kanun hükmünün yürürlük tarihi 1/1/2018 olduğundan, idari para cezası uygulanmasında; muhtasar ve prim hizmet beyannamesine geçişin yapıldığı tarih ve iller dikkate alınarak işlem yapılacaktır.

1. Gerçeğe aykırılık denetmen, mahkeme kararı veya kamu kurumlarının tespiti ile anlaşılırsa ceza uygulanır.
2. İşverenin kendiliğinden yaptığı geriye dönük düzeltmeler için ceza uygulanmamaktadır.
   Meslek kodu uygulaması, ilk bakışta teknik bir bildirim gibi görünse de hem çalışan hem işveren hem de SGK açısından hukuki ve mali sonuçları olan kritik bir unsurdur. Yanlış bildirimlerin geriye dönük düzeltilebilmesi, işverenlere önemli bir kolaylık sağlamaktadır.

Ancak denetim, ihbar veya mahkeme kararı ile gerçeğe aykırılığın tespit edilmesi halinde ciddi idari para cezaları ile karşılaşılması mümkündür.

İşverenlerin bu nedenle meslek kodu seçimini dikkatle yapmaları, çalışanların fiilen yürüttüğü işi doğru sınıflandırmaları ve gerektiğinde düzeltme/güncelleme mekanizmalarını kullanmaları önem taşımaktadır.

(Kaynak: Celal Özcan / Ekonomim.com | 05.12.2025)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.

>> YILIN KAMPANYASI: Muhasebecilere Özel Web Sitesi 1.279 TL + KDV  Ayrıntılar için tıklayın.