YMM İsmail Kıl Yatırıma Katkı Tutarının Hesaplanmasında Endeksleme Uygulaması (24.04.2024)

E-bültenimize kayıt olun, yeni yazılar e-posta adresinize gelsin! Üye olmak için tıklayın.

EDİTÖRÜN SEÇTİKLERİ

YAZARLARIMIZ

Prof. Dr. Süleyman Uyar
Alanya Alaaddin Keykubat Üniversitesi
İşletme Fakültesi
suleyman.uyar@alanya.edu.tr

Finansal Tabloların Yüksek Enflasyon Ortamında 5024 Sayılı Kanuna Göre Düzeltilmesi Ve Mükellefler Açısından Özellik Arzeden Durumlar

ÜRETİM İŞLETMELERİNDE SATIŞLARIN MALİYETİ TABLOSU’NUN ENFLASYONA GÖRE DÜZELTİLMESİ

0.Giriş

Muhasebe, bir ekonomik birimin finansal durumunu ve faaliyet sonuçlarını belirli kurallara uygun olarak, işletme içi ve işletme dışı ilgili taraflara bilgi vermek amacıyla kaydeden ve raporlayan bir bilgi sistemidir. Muhasebenin bilgi verme işlevi finansal tablolar aracılığıyla işlerlik kazanmaktadır. Finansal tablolar; muhasebe sistemi içinde kaydedilen ve toplanan bilgilerin, belirli zaman aralıklarıyla bu bilgileri kullanacak olanlara iletilmesini sağlayan araçlardır. Maliye Bakanlığı tarafından 1992 yılında yayımlanan Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliği’ne göre finansal tabloların amaçları a- yatırımcılar, kredi verenler ve diğer ilgililer için karar almada yararlı bilgiler sağlamak, b-gelecekteki nakit akımlarını değerlendirmede yararlı bilgiler sağlamak, c-varlıklar, kaynaklar ve bunlardaki değişiklikler ile işletme faaliyet sonuçları hakkında bilgi sağlamaktır.

Gerek işletme içi, gerekse işletme dışı çıkar grupları çeşitli ekonomik kararların alınmasında, farklı amaçlarla finansal tablo bilgilerine ihtiyaç duyarlar. Karar alıcıların etkin ve rasyonel kararlar alabilmesi için doğruluk ve güvenilirlik derecesi yüksek olan finansal tablo bilgilerinin büyük önemi vardır. Örneğin: Kredi kurumları, kredi başvurusunda bulunan işletmelerin mali yapıları ve krediyi geri ödeyebilme güçlerini değerlendirirken finansal tablo bilgilerine başvurmaktadırlar. Bu noktada kredi kurumları, etkin ve doğru bir karar verebilmek ve ülkemiz açısından zaten kıt olan finansal kaynakların toplum yararına kullanılması ve geri dönüşünü güvence altına almayı sağlamak amacıyla, finansal analizlerde kullanacakları güvenilir niteliği taşıyan finansal tablo bilgilerine ihtiyaç duymaktadırlar. Finansal verilerle ilgili bir diğer grup olarak işletme sahipleri de, işletmelerinin geleceğini, yöneticilere emanet etmiş oldukları sermayelerinin yıllar itibariyle nasıl yönetildiğini ve yaptıkları yatırımın getirisini doğru olarak tesbit edebilmek için güvenilir verilere ihtiyaç duymaktadırlar. Güvenilir finansal tablo bilgilerine ihtiyaç duyan başlıca gruplar arasında; işletme sahipleri, kredi kurumları, işletme yönetimi, küçük tasarruf sahibi yatırımcılar, işletme ile iş ilişkisi içinde bulunan müşteriler, işçiler, mali analistler, sermaye borsaları, hukukçular, semaye piyasasını düzenleme ve denetleme kuruluşları, mali bilgi yayın organları, ticaret birlikleri, sendikalar sayılabilir.

Yüksek enflasyonun var olduğu ekonomilerde, tarihi maliyet esasına dayalı muhasebe sistemlerinden elde edilen finansal tablolardaki bilgiler, işletmelerin finansal durumunu ve faaliyet sonuçlarını doğru ve gerçeğe uygun olarak yansıtmaktan uzaklaşır. Enflasyon dönemlerinde finansal bilgiler güvenilir olmadığı gibi karşılaştırılabilirlik özelliğini de kaybeder. Finansal duruma ve faaliyet sonuçlarına ilişkin bilgilerin gerçeğe uygun olmaması ve karşılaştırılabilir olma özelliğini kaybetmesi bu bilgileri kullanarak çeşitli kararlar alan yönetimi, ortakları, yatırımcıyı, devleti ve diğer ilgilileri yanıltır. Finansal bilgilerin düzeltilmeden kullanılması durumu da yönetimin yanlış fiyat politikası izlemesine, geleceğe yönelik yatırım kararlarının verilmesinde yanılmasına, uygun bir kar dağıtımı politikası uygulamamasına, bölümlerin ve dönemlerin değerlendirilmesinde yanlış yargılara ulaşmasına neden olur. Diğer taraftan ortaklar; işletmeden yanlış bekleyişler içine girebilir. Devletin kurum kazancı üzerinden aldığı vergiler işletmelerin gerçek karından değil, fiktif karları üzerinden hesaplandığından, verginin niteliği değişmekte, kazanç üzerinden alındığı sanılan vergiler aslında çoğu kez “sermaye” üzerinden alınan bir vergi niteliğine dönüşmektedir.

Sonuç olarak alınan bu yanlış kararlar uzun dönemde işletmenin özsermayesinin gerek satın alma gücünün, gerekse üretim gücünün azalmasına neden olur. Bunların önlenmesi ve işletmenin yaşamını verimli ve karlı bir şekilde sürdürebilmesi, ancak fiyat değişimlerinin işletme sonuçları üzerindeki olumsuz etkisinin giderilmesi ve finansal tabloların, fiyat hareketlerine göre, yeniden düzenlenmesi ile olanaklıdır. Bu bağlamda çalışmamızın konusunu enflasyon ortamında finansal tabloların düzeltilmesi oluşturmaktadır.

1. 5024 Sayılı Kanun’un Genel Hükümleri

İlgili kanunun amacı mali tabloların enflasyondan arındırılması ve bu yolla özellikle vergileme üzerindeki enflasyondan kaynaklanan olumsuzlukları gidermektir. Fiyat endeksindeki artışı, içinde bulunulan dönem dahil son üç hesap döneminde %100’den fazla ve içinde bulunulan hesap döneminde %10’dan fazla olması halinde mali tablolar enflasyona göre düzeltilecektir.

Kazançları bilanço esasına göre tespit edilen; Gelir Vergisi Mükellefleri ve Kurumlar Vergisi Mükellefleri enflasyon düzeltmesi yapacaktır. Kazançları İşletme Hesabı esasına göre tespit edilen işletmeler ile Serbest Meslek Kazancı erbabı da amortisman tabi iktisadi kıymetlerini bu yeni düzenleme hükümlerine göre düzeltebilecek ve dönemsel amortisman giderlerini düzeltilmiş tutarlar üzerinden hesaplayabileceklerdir. Kapsama giren mükellefler, geçici vergi dönemlerinin sonu itibariyle mali tablolarını düzenlemek ve enflasyon düzeltmesi yapmak zorundadırlar.

Mükellefler açısından önem arzeden bazı tanımlar aşağıda verilmiştir:

Parasal Kıymetler: T.L. Değerindeki değişmeler karşısında nominal değerleri aynı kaldığı halde satın alma güçleri fiyat hareketlerine göre ters yönde değişen kıymetlerdir.

Parasal Olmayan Kıymetler: Parasal kıymetler dışındaki kıymetlerdir.

Düzeltme Katsayısı: Hedef Endeks / İşlemin Gerçekleştiği Ayın Endeksidir. Örneğin Haziran 2003’te düzeltme yapılacaksa ve işlem ocak ayında gerçekleşmişse

Düzeltme Katsayısı: Haziran 2003 Endeksi / Ocak 2003 Endeksi

Enflasyon Düzeltmesi: Parasal Olmayan Kıymet X Düzeltme Katsayısı

Taşıma ve Taşıma Katsayısı: Malî tablolardaki parasal ve parasal olmayan tutarların, taşıma katsayısı kullanılarak ilgili dönemin sonundaki yeni değerlerinin hesaplanması işlemi taşıma, malî tabloların ait olduğu aya ilişkin fiyat endeksinin, bir önceki dönemin sonundaki (yıl içinde işe başlayanlarda, işe başlanılan aya ilişkin) fiyat endeksine bölünmesiyle elde edilen katsayı taşıma katsayısıdır.

Enflasyon Düzeltme Hesabı: Parasal olmayan kıymetlerin düzeltilmesi sonucu oluşan farkların kaydedildiği hesaptır. Parasal olmayan aktif kıymetlerin enflasyon düzeltmesine tâbi tutulması sonucu oluşan farklar bu hesabın alacağına, parasal olmayan pasif kıymetlerin enflasyon düzeltmesine tâbi tutulması sonucu oluşan farklar ise borcuna kaydedilir. Enflasyon düzeltme hesabının bakiyesi gelir tablosuna aktarılmak suretiyle kapatılır.

Net Parasal Pozisyon: Parasal varlıklarla parasal yükümlülükler arasındaki farktır.

Maliye Bakanlığı tarafından yapılan yeni düzenlemeler çerçevesinde VUK’da ortaya çıkan yeni düzenlemeler şunlardır.

1. K.V.K.’nın LIFO yöntemi ile ilgili olan Madde 15’in 13.Bent’i yürürlükten kaldırılmıştır.

2. V.U.K. Madde 274’te LIFO ile ilgili bölümler çıkartılarak yeni şeklini almıştır.

3. G.V.K’nın Maliyet Artırımı Uygulamasına yönelik 38.Maddenin 4. ve 5. fıkraları yürürlükten kaldırılmıştır.(Maliyet artırımına ilişkin hükümler ile altın alım-satımı ve imali ile iştigal eden mükelleflere ilişkin hükümler)

4. G.V.K’nın Yeniden Değerleme ve LIFO yöntemine ilişkin hükümleri yürürlükten kaldırıldığı için Finansman Gider kısıtlamasına ilişkin 41.Maddenin 1.Fıkrasının 8 numaralı bendi ile 57.Maddenin son fıkrası da yürürlükten kaldırılmıştır.( Finansman gider kısıtlamasına ilişkin hükümler ile Yetişmesi uzun zaman alan ve kesilip satılmak üzere yetiştirilen ağaçların giderlerine ilişkin hükümler)

5. V.U.K Madde 315’te, iktisadi kıymetlerin değerini, %20 nispetinden fazla olmamak üzere, mükelleflerce serbestçe tespit edilen nispetler üzerinden yok edilirken yeni düzenleme ile Maliye Bakanlığının tespit ve ilan edeceği oranlar üzerinden itfa edilecek ve ilan edilecek oranların tespitinde iktisadi kıymetlerin faydalı ömürleri dikkate alınacaktır.

6. V.U.K.’un Mükerrer 315 maddesinin 1.Fıkrasına “Enflasyon düzeltmesi yapılan dönemlerde, üzerinden amortisman ayrılacak değer, amortisman tabi iktisadi kıymetin düzeltilmiş değerinden daha evvel ayrılmış olan amortismanların toplamının taşınmış değerleri indirilmek suretiyle tespit edilir.” ibaresi eklenmiştir.

7. V.U.K.’un mükelleflerin, amortismanları diledikleri nispetler üzerinden hesaplayabilecekleri bölüm ile ilgili 319.Maddesi yürürlükten kaldırılmıştır. Amortismanlara ilişkin yapılan düzenlemeler 01.01.2004 tarihinden sonra aktife giren iktisadi kıymetler için geçerli olup, bu tarihten önceki iktisadi kıymetler için eski hükümler geçerlidir.

8. Yap-İşlet-Devret Modeli kapsamında enerji sektörü için yabancı sermaye yatırımlarında Kur Farkı Gelirleri İstisnasına ilişkin V.U.K.’un 280. Maddesinin son fıkrası yürürlükten kaldırılmıştır.

9. G.V.K.’nın Yatırım İndirimi Uygulamasına ilişkin 19.Maddesinin 2 ve 3 numaralı fıkraları değiştirilmiştir. Yapılan değişiklikler ile Yatırım İndirimi istisnası uygulamasına, istisnaya konu iktisadi kıymete ilişkin harcamaların yapıldığı yılda başlanılacağı ve indirilecek tutara kadar ulaşıncaya kadar devam edileceği, yatırımın yapıldığa yıla ait vergi matrahının tespitinde, kazancın yetersiz olması sebebiyle dikkate alınmayan istisna tutarları izleyen dönemlerde, D.İ.E. tarafından bu dönemlere ilişkin açıklanacak T.E.F.G.E’de meydana gelen artışlar oranında artırılarak dikkate alınacağı,

10. Enflasyon düzeltmesi uygulanan dönemlerde, yatırım indirimi istisnası tutarının hesaplanmasında amortisman tabi iktisadi kıymetin aktife alındığı hesap dönemi sonundaki düzeltilmiş değeri esas alınacak,

11. Ancak iktisadi kıymetin aktife alındığı hesap döneminden önceki hesap dönemlerinde gerçekleşen harcamalar, gerçekleştirildikleri dönem sonundaki düzeltilmiş değerleri ile dikkate alınır. İzleyen dönemlerde enflasyon düzeltmesi nedeniyle bu harcamalardan kaynaklanan farklar üzerinden yatırım indirimi istisnası hesaplanmayacağı şeklinde düzenlemeler yapılmıştır.

12. Yıllara Yaygın İnşaat ve Onarım İşleri ile ilgili her yıla ait müşterek genel giderlerle ilgili harcamalar enflasyona düzeltmesine tabi tutulacaktır. V.U.K’un 43.Maddesinin 1 ve 2 numaralı bentleri bu doğrultuda yeniden düzenlenmiştir.

2. Düzeltme Sırasında Göz önünde Bulundurulacak Bazı Temel İlkeler

328 nolu VUK genel tebliğinde parasal ve parasal olmayan kıymetlerin gösterilmiş olduğu listeler yalnızca T.L.’nin kullanıldığı prensibine dayanılarak hazırlanmıştır. Bunun için mükellefler yabancı para üzerinden yapmış oldukları işlemlerini V.U.K.’un mevcut hükümleri çerçevesinde yapmaya devam edecekler bu tebliğ uygulamasında yabancı para ve yabancı para ile ifade dilen kıymetler parasal kıymet olarak değerlendirileceklerdir.

İktisadi işletmeye dahil olan karşılılar bağlı oldukları iktisadi kıymete göre parasal ve parasal olmayan ayrımına tabı tutulacaklardır. Düzeltme işlemine tabi olacak karşılıklarda VUK hükümlerine göre ayrılması mümkün olan karşılıklardır.

Hisse senetleri esas itibariyle parasal olmayan bir kıymet olup düzeltme katsayısı ile çarpılmak suretiyle işlemleri gerçekleştirilecektir ama hisse borsada işlem görüyorsa düzeltme kat sayısıyla çarpılma suretiyle işlem yapılmayacak değerleme günü itibariyle hisse senedinin borsa değeri göz önüne alınacaktır.

Düzeltme işlemine konu olan parasal olmayan iktisadi işletmeye dahil kıymetlerin işletme ile aidiyetinin tevsiki zorunludur.

3. Bilançonun Düzeltilmesinde İzlenecek Adımlar

Bilançonun düzeltilebilmesi için aşağıdaki adımların takip edilmesi yerinde olacaktır.

1. Bilançoda yer alan kıymetlerden hangisinin parasal hangisinin parasal olmadığı tespit edilecektir.

2. Tespit edilmiş parasal olmayan kıymetlerin enflasyon düzeltmesinde dikkate alınacak tutarları bulunacaktır.

3. Bulunan tutarlar ait oldukları döneme ait düzeltme kat sayılarıyla çarpılacaktır.

4. Son adım ise bilançonun düzeltilmiş değerleri ile ifade edilmesidir.

4. Hesapların Parasal ve Parasal Olmayan Olarak Ayrılması

Yukarıda verilen tanımlar çerçevesinde değerlendirildiğinde Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliğine Göre bilanço hesaplarının parasal ve parasal olmayan olarak ayrımı şu şekilde olacaktır.

Parasal Olmayan Hesaplar: 110 Hisse Senetleri, 150 İlk Madde Malzemeler, 151 Yarı Mamuller, 152 Mamuller, 153 Ticari Mallar, 157 Diğer Stoklar, 159 Verilen Sipariş Avansları, 170 Yıllara Yaygın İnşaat Maliyetleri, 180 Gelecek Aylara Ait Giderler, 240 Bağlı Menkul Kıymetler, 242 İştirakler, 245 Bağlı Ortaklıklar, 250 Arazi ve Arsalar, 251 Yer Altı Ve Yer Üstü Düzenleri, 252 Binalar, 253 Makine Tesis ve Cihazlar, 254 Taşıtlar, 255 Demirbaşlar, 257 Birikmiş Amortismanlar, 258 Yapılmakta Olan Yatırımlar, 259 Verilen Sipariş Avansları, 260 Haklar, 261 Peştamallıklar, 262 Kuruluş ve Örgütlenme Giderleri, 263 Araştırma Geliştirme Giderleri, 264 Özel Maliyetler, 268 Birikmiş Amortismanlar, 271 Arama Giderleri, 272 Hazırlık Ve Geliştirme Giderleri, 278 Birikmiş Tükenme Payları, 280 Gelecek Yıllara Ait Giderler, 294 Diğer Maddi Duran Varlıklar, 302 (Finansal kiralamanın yapıldığı tarihte kiralama işleminden doğan borçlar ile kiralanan varlığa ilişkin kira ödemelerinin bugünkü değeri arasındaki fark), 340 Alınan Sipariş Avansları, 350 Hakedişler, 380 Gelecek Aylara Ait Gelirler, 402 (Finansal kiralamanın yapıldığı tarihte kiralama işleminden doğan ve vadesi bir yılı aşan borçlar ile kiralanan varlığa ilişkin kira ödemelerinin bugünkü değeri arasındaki fark), 440 Alınan Sipariş Avansları, 480 Gelecek Yıllara Ait Gelirler, 500 Ödenmiş Sermaye, 520 Hisse Senedi İhraç Primleri, 521 Hisse Senedi İptal Karları, 540 Yasal Yedekler, 541 Statü Yedekleri, 542 Olağanüstü Yedekler ve 549 Özel Fonlar ( Sabit Kıymet Yenileme Fonu)dır.

Parasal Hesaplar: 100 Kasa, 101 Alınan Çekler, 102 Bankalar, 103 Verilen Çek ve Ödeme Emirleri, 108 Diğer Hazır Değerler, 111 Özel Kesim Tahvil, Senet ve Bonolar, 112 Kamu Kesimi Tahvil, Senet ve Bonolar, 120 Alıcılar, 121 Alacak Senetleri, 122 Alacak Senetleri Reeskontu, 124 Finansal Kiralama Alacakları, 126 Verilen Depozito ve Teminatlar, 128 Şüpheli Ticari Alacaklar, 131 Ortaklardan Alacaklar, 132 İştiraklerden Alacaklar, 133 Ortaklardan Alacaklar, 135 Personelden Alacaklar, 137 Alacak Senetleri Reeskontu, 138 Şüpheli Diğer Alacaklar, 179 Taşeronlara Verilen Avanslar, 181 Gelir Tahakkukları, 190 Devreden KDV, 191 İndirilecek KDV, 192 Diğer KDV, 193 Peşin Ödenen Vergi ve Fonlar, 195 Verilen Sipariş Avansları, 196 Personel Avansları, 197 Sayım ve Tesellüm Noksanları, 220 Alıcılar, 221 Alacak Senetleri, 222 Alacak Senetleri Reeskontu, 224 Finansal Kiralamanın yapıldığı tarihte kiralama işlemlerinden doğan alacaklar ile kira ödemelerinin bugünkü değeri arasındaki fark, 226 Verilen Depozito ve Teminatlar, 231 Ortaklardan Alacaklar, 232 İştiraklerden Alacaklar, 233 Bağlı Ortaklıklardan Alacaklar, 235 Personelden Alacaklar, 237 Diğer Alacak Senetleri Reeskontu, 243 İştirakler Sermaye Taahütleri, 246 Bağlı Ortaklıklar Sermaye Taahhütleri, 269 MDV Varlık Verilen Sipariş Avansları, 279 ÖTT Varlık Verilen Sipariş Avanslar, 281 Gelir Tahakkukları, 291 İndirilecek KDV, 292 Diğer KDV, 295 Peşin Ödenen Vergi ve Fonlar, 300 Banka Kredileri, 301 Finansal Kiralama Borçları, 303 Kredilerin Anapara Taksitleri ve Faizleri, 304 Tahvil Anapara Taksitleri ve Faizleri, 305 Çıkarılan Bono ve Senetler, 308 Menkul Kıymet İhraç Farkları, 320 Satıcılar, 321 Borç Senetleri, 322 Borç Senetleri Reeskontu, 326 Alınan Depozito ve Teminatlar, 331 Ortaklara Borçlar, 332 İştiraklere Borçlar, 333 Bağlı Ortaklara Borçlar, 335 Personele Borçlar, 337 Borç Senetleri Reeskontu, 360 Ödenecek Vergi ve Fonlar, 361 Ödenecek Sosyal Güvenlik Kesintisi, 368 Ödenmeyen Vergi ve Yükümlülükler, 371 Peşin Ödenen Vergi ve Yükümlülükler, 381 Gider Tahakkuku, 391 Hesaplanan KDV, 392 Diğer KDV, 393 Merkez ve Şubeler Cari Hesabı, 397 Sayım ve Tesellüm Fazlaları, 400 Banka Kredileri, 401 Finansal Kiralama Borçları, 405 Çıkarılmış Tahviller, 407 Çıkarılmış Menkul Değerler, 408 Menkul k-Kıymet İhraç Farkları, 420 Satıcılar, 421 Borç Senetleri, 422 Borç Senetleri Reeskontu, 426 Alınan Depozito ve Teminatlar, 431 Ortaklara Borçlar, 432 İştiraklere Borçlar, 433 Bağlı Ortaklıklara Borçlar, 437 Borç Senetleri Reeskontu , 438 Uzun Vadeli Vergi Borçları, 481 Gider Tahakkukları, 492 Tecil Olunan KDV ve 493 Tesise Katılma Paylarıdır.

5. Düzeltme İşleminde Esas Alınacak Tarihler

Mükellefler düzeltme işleminde aşağıdaki tarihleri esas alacaklardır.

1. Alış bedeli ile değerlenen menkul kıymetler, malî duran varlıklar için satın alma tarihi.

2. İlk madde ve malzeme, ticari mallar, yarı mamul ve mamul stokların maliyetine dahil edilen unsurlar, yıllara sarî inşaat ve onarım işlerinde maliyeti oluşturan unsurlar, gelecek aylara ve yıllara ait giderler, maddî duran varlıklar ve bu varlıkları oluşturan unsurlar, maddî olmayan duran varlıklar ve bu varlıkları oluşturan unsurlar, özel tükenmeye tâbi varlıklar ve bu varlıkları oluşturan unsurlar, yıllara sarî inşaat ve onarım hakedişleri, haklar ve şerefiyeler (Bunlara mahsuben verilen veya alınan parasal olmayan avanslar, ödeme veya tahsil tarihinden mahsup tarihine kadar düzeltilir.) defterlere kayıt tarihi.

3. Parasal olmayan alınan depozito ve teminatlar ile avanslar, nakit olarak ödenmiş sermaye, hisse senetleri ihraç primleri, hisse senedi iptal kârları için tahsil tarihi.

4. Parasal olmayan verilen depozito ve teminatlar ile avanslar için ödeme tarihi.

5. Aynî sermaye olarak konulan kıymetler için mülkiyetin intikal ettiği tarih.

6. Kâr yedekleri, geçmiş yıl kârları ve net dönem kârının sermayeye ilave edilmesi dolayısıyla artırılan sermaye için tescil tarihi.

7. Nakdî sermaye karşılığı alınan hisse senetleri için ödeme tarihi.

8. Aynî sermaye karşılığı alınan hisse senetleri için sermaye olarak konulan kıymetlerin mülkiyetinin intikal ettiği tarih.

9. Temettü karşılığı alınan hisse senetleri için iştirak edilen şirket sermayesinin tescil tarihi.

10. Parasal olmayan karşılıklar için ilgili olduğu kıymetin düzeltmeye esas tarihi.

6. Örnek Uygulamalar: Başlıca Kalemlerin Düzeltilmesi

Yukarıda verilen açıklamalar çerçevesinde aşağıda stoklar, demirbaşlar ve özkaynak hesaplarının düzeltilmesi olmak üzere başlıca kalemlerin düzeltilmesi örnek olarak verilmiştir.

6.1. Stokların Düzeltilmesi

Stokların düzeltilmesinde basit ortalama ve hareketli ortalama olmak üzere iki yöntem uygulanacaktır. Basit Ortalama Yöntemi; gelir tablosu kalemleri ile stokların düzeltmede esas alınacak tarihlere bağlı kalınmaksızın dönem ortalama düzeltme katsayısı ile çarpılması suretiyle enflasyon düzeltmesine tâbi tutulmasıdır. Hareketli Ağırlıklı Ortalama Yöntemi ise; dönem sonu stok ve dönem içinde satılan mal maliyetinin enflasyon düzeltmesine esas alınacak tutarlarının hareketli ağırlıklı ortalama düzeltme katsayısı ile çarpılması suretiyle enflasyon düzeltmesine tâbi tutulmasıdır. Bir önceki döneme ait düzeltilmiş satılan mal maliyeti enflasyon düzeltmesi yapılan dönemin sonuna taşıma katsayısı uygulanarak taşınır. Bu hesaplamalarda amortisman ve reel finansman giderleri, endekslenmeden dikkate alınır.

Stokların bedeline intikal ettirilen reel olmayan finansman maliyetleri düşüldükten sonra bulunan tutarlar düzeltmeye tâbi tutulur. Toplulaştırılmış yöntemlerle düzeltmeye tâbi tutulan kıymetlerin alış veya maliyet bedeline intikal ettirilen reel olmayan finansman maliyetlerinin düşülmesi ihtiyarîdir. Mükellefler; reel olmayan finansman maliyetini, toplam finansman maliyetlerine, ilgili döneme ait TEFE artış oranının dönem ortalama ticari kredi faiz oranına bölünmesi suretiyle belirlenen oranı uygulayarak da tespit edebilirler. Ancak bu yöntemi seçen mükellefler seçtikleri yöntemden bu seçimi yaptıkları hesap dönemi dahil üçüncü hesap döneminin sonuna kadar dönemezler. Mükellefler düzeltme işleminde Maliye Bakanlığınca belirlenen toplulaştırılmış yöntemleri uygulayabilirler. Ancak toplulaştırılmış yöntemlerden birini seçen mükellefler seçtikleri yöntemden, bu seçimi yaptıkları hesap dönemi dahil üçüncü hesap döneminin sonuna kadar dönemezler.

A-Stok Devir Hızı Yöntemi: Örneğin bir işletmenin 2001 yılı D.B. Stok Devir Hızını bulmak istemektedir. 200 yılı D.B. Stoğu 1.500.000. T.L, 2000 yılı D.S. Stoğu 2.500.000.T.L ve 2000 yılı Satılan Mallar Maliyeti 12.000.000. T.L. Olsun. Bu durumda;

Dönem İçinde Satılan Toplam Mal Maliyeti

SDH = -----------------------------------------------------------------

(Dönem Başı Stok Tutarı+Dönem Sonu Stok Tutarı)/2

12.000.000

Stok Devir Hızı = ------------------------------ = 6

(1.500.000+2.500.000)/2

İşletmedeki stokların devir hızı 6 olduğuna göre yıl içinde 2 ayda bir stoklar değişmektedir. Buna göre DB DİMM stokları 2000 yılında Kasım-Aralık aylarından, DS stoklarının da 2001 yılında Kasım-Aralık aylarından kaldığı kabul edilir. İşletme stok değerleme yöntemi olarak FİFO kullandığına göre DB stokları Kasım 2000 endeksine göre, DS stokları da Kasım 2001 endeksine göre düzeltilecektir.

Düzeltilmiş DB Stoklar = 150.000*(Endeks Aralık Sonu 2001/Kasım Sonu 2000)

= 150.000*1.921348751

= 288.202 TL

DB Stoklar Enflasyon Fark Hes. = 288.202-150.000

= 138.202

Düzeltilmiş DS Stoklar = 200.000*(Endeks Aralık Sonu 2001/Kasım Sonu 2001)

= 200.000*1.041257491

= 208.251 TL

DS Stoklar Enflasyon Fark Hes. = 208.251-200.000

= 8.251 (Bu farkın Muhasebe Kaydı Yapılmayacaktır.)

B-Basit Ortalama Yöntemi: Örneğin 31.12.2003 tarihli bilançoda stoklar 10.000.000.000 TL olarak gözükmektedir. Mükellefin stok kalemleri çok çeşitli olduğu için kesin alım tarihlerini ve ayrımını net olarak yapması mümkün değildir. Stokları basit ortalama yönteme göre düzeltecek olursak;

Aralık 2003 Sonu Endeksi

Dönem Ort. Düz.Katsayısı: -----------------------------------------------------------------

Aralık 2003 Sonu Endeksi+Eylül 2003 Sonu Endeksi

[--------------------------------------------------------------------]

7382,1

Dönem Ort. Düz.Katsayısı: ------------------------------ = 1,014

7382,1+7173,3

[---------------------------]

Düzeltilmiş Stoklar = 10.000.000.000*1,014

= 10.140.000.000

Tarihi değerle 10.000.000.000 TL gözüken stoklar, düzeltilmiş değerleriyle 10.140.000.000 TL olarak yer alacaktır. Buna İlişkin yapılacak muhasebe kaydı şu şekilde olacaktır.

Enflasyon Düzeltme Farkı = Düzeltilmiş Değer- Tarihi Değer.

Enflasyon Düzeltme Farkı = 10.140.000.000 - 10.000.000.000

= 140.000.000

---------------------------------------- 31/12/2003 ---------------------------------------

Stoklar 140.000.000

Stoklar Enf.Fark. Hes.

Enflasyon Düzeltme Hesabı 140.000.000

--------------------------------------- -----------------------------------------

6.2.Sabit Kıymet ve Amortismanların Düzeltilmesi

Örneğin; Bir işletmenin 2000 yılının Haziran ayında aktifine giren bir Bina’ya ilişkin veriler aşagidaki gibidir;

Binanin mukayyet degeri = 200.000. T.L

Binaya ait Birikmiş Amortismanlar = 32.000. T.L

Düzeltme Katsayisi =Aralik 2003 Endeksi / Haziran 2000 Endeksi

= 7479 / 2326 = 3,214

Binanin düzeltilmiş degeri = 200.000. X 3,214 = 642.800. T.L.

Enflasyon Düzeltme Farki = 642.800-200.000 = 442.800

Bina degerindeki artiş yüzdesi = 642.800/200.000 = 3,214

Buna göre Birikmiş Amortismanlarin degeri de 3,214 oraninda arttirilacaktir.

B. Amortismanlarin Düzeltilmesi = 32.000 X 3,214 = 102.848. T.L

Enflasyon Düzeltme Farki = 102.848-32.000 = 70.848

Düzeltme ile ilgili yevmiye kaydi;

---------------------------------------- 31/12/2003 ---------------------------------

Binalar 442.800

Binalar Enf.Fark. Hes.

Birikmiş Amortisman 70.848

Birikmiş Amort.Enf.Fark.Hes.

Enflasyon Düzeltme Hesabi 371.952

--------------------------------------- -----------------------------------

6.3. Özkaynak Hesaplarinin Düzeltilmesi

Akademi A.Ş. 30.03.1999 tarihinde 10.000.000.000,-TL ile kurulmuş ve T.T.Sicil gazetesinde 06.04.1999 tarihinde tescil olmuştur. Şirketin 31.12.2003 tarihinde özkaynak hesaplari aşagidaki gibidir.

Sermaye = 17.000.000.000

Yasal Yedekler = 550.000.000 (2002 Yilindan)

Maliyet Artiş Fonu = 300.000.000 (20.07.2002 Tarihi Itibariyle)

Gayri Menkul ve Iştirak Kaz. = 250.000.000

Yenileme Fonu = 500.000.000 (Aralik 2002)

Geçmiş Yillar Kari = 3.000.000.000 (2002)

Toplam = 21.600.000.000

Sermaye ödemesi aşagidaki gibidir:

1- 30.03.1999 tarihinde = 3.000.000.000,-TL Nakit

2- 30.04.1999 tarihinde = 2.000.000.000,-TL Ayni (Mülkiyet Intikal Tar. 15.04.1999)

3- 30.06.1999 tarihinde = 2.500.000.000,-TL Nakit

4- 30.09.199 tarihinde = 2.500.000.000,-TL Nakit

Şirket 20.04.2002 tarihinde 7.000.000.000,- TL sermaye artirima gitmiştir. Sermaye artirimi 01.05.2002 tarihinde tescil olmuştur. Sermaye artirimi aşagidaki gibi karşilanmiştir.

1- 22.04.2002 tarihinde Nakit = 4.000.000.000,-TL

2- Deger Artiş Fonundan = 1.500.000.000,-TL

3- Kar Yedeklerinden = 1.000.000.000,-TL

2000 Yili- 200.000.000,-TL

2001 Yili- 350.000.000,-TL

2002 Yili- 450.000.000,-TL

4- Maliyet Artiş Fonundan = 500.000.000,-TL

6.3.1. Sermaye Hesabinin Düzeltilmesi

Öz sermaye kalemlerinin düzeltilmesinde, 01.01.2004 tarihinden önce ayrilan yeniden degerleme deger artiş fonu gibi fonlar öz sermayeden düşülür. Bu ve benzeri fonlarin sermayeye ilavesi nedeniyle oluşan sermaye artişlari sermaye artişi olarak dikkate alinmaz ve enflasyon düzeltmesine tâbi tutulmaz. Pasif kalemlere ait enflasyon fark hesaplari, herhangi bir suretle başka bir hesaba nakledildigi veya işletmeden çekildigi takdirde, bu işlemlerin yapildigi dönemlerin kazanci ile ilişkilendirilmeksizin, bu dönemde vergiye tâbi tutulur. Ancak öz sermaye kalemlerine ait enflasyon fark hesaplari kurumlar vergisi mükelleflerince sermayeye ilave edilebilir, bu işlem kâr dagitimi sayilmaz. Buna ilişkin kayit şöyle yapilir.

------------------------------31.12.2003--------------------------------------------

Sermaye 2.000.000.000

Maliyet Artiş Fonu 500.000.000

YDD Artiş Fonu 1.500.000.000

--------------------------------31.12.2003--------------------------------------------

Maliyet Artiş Fonu 500.000.000

YDD Artiş Fonu 1.500.000.000

Geçmiş Yillar Kar/Zarar 2.000.000.000

------------------------------------------------------------------------------------------

Buna göre düzletmeye esas tutarlar ve düzeltme işlemi aşagidaki tabloda gösterilmiştir.

Tablo 1: Sermaye Hesabinin Düzeltilmesi

Düzeltmeye Esas Tutar	Düzeltmeye Esas Tarih	Düzeltme Katsayisi	Düzeltilmiş Deger
3.000.000.000	30.03.1999-Ödeme Tarihi	5,52812	16.584.360.000
2.000.000.000	15.04.1999-Mülk.Intikal.Tarih	5,25063	10.501.260.000
2.500.000.000	30.06.1999-Ödeme Tarihi	4,99766	12.494.150.000
2.500.000.000	30.06.1999-Ödeme Tarihi	4,99766	12.494.150.000
4.000.000.000	22.04.2002-Ödeme Tarihi	1,36354	5.454.160.000
200.000.000	01.05.2002-Tescil Tarihi	1,35784	271.568.000
350.000.000	01.05.2002-Tescil Tarihi	1,35784	475.244.000
450.000.000	01.05.2002-Tescil Tarihi	1,35784	611.028.000
Toplam			58.885.920.000

Enflasyon Farki = Sermaye Düzeltilmiş Deger- Tarihi Deger

= 58.885.9200.000 - 15.000.000.000

= 43.885.920.000

----------------------------31.12.2003--------------------------------------------------

Enflasyon Düzeltme Hesabi 43.885.920.000

Sermaye Enflasyon Fark Hesabi 43.885.920.000

--------------------------------------------------------------------------------------------

6.3. 2. Yenileme Fonu’nun Düzeltilmesi

Kayıtlı Değer = 500.000.000

Düzeltmeye Tabi Tarih = Aralık 2002

Düz. Endeksi = 1,15434

Düz. Tutar = 577.170.000

Enflasyon Fark H. = 77.170.000

----------------------31.12.2003--------------------------------------------------

Enflasyon Düzeltme Hesabı 77.170.000

Özel Fon Enflasyon Fark Hesabı 77.170.000

Yenileme Fonu

--------------------------------------------------------------------------------------

6.3. 3. Yedeklerin Düzeltilmesi

Kanuna göre diğer özkaynaklar grubunda yer alan yasal, statü ve olağanüstü yedekler endekslemeye tabiidir.

İşlem Tarihi Tutar D.Katsayısı Düzeltilmiş Değer

2000 Yılı karından 150.000.000 2.81116 421.675.000

2001 Yılı karından 190.000.000 1.49082 283.255.800

2002 Yılı karından 210.000.000 1.13942 239.278.200

Toplam 550.000.000 944.208.000

Enflasyon Farkı = 944.208.000-550.000.000

= 394.208.000

-----------------------------31.12.2003---------------------------------------------

Enflasyon Düzeltme Hesabı 394.208.000

Yasal Yedekler

Enf. Fark. H. 394.208.000

----------------------------------------------------------------------------------------

6.3.4. Diğer Özkaynak Kalemlerinin Düzeltilmesi

Yedek kalemlerin tamamı ise Geçmiş Yıllar Kar/Zarar hesabına atılarak iptal edilecektir. Geçmiş yıllar karı kalemi de düzeltmeye tabi tutulmayacaktır.

----------------------31.12.2003------------------------------------------------------

Maliyet Artış Fonu 300.000.000

Gayri Menkul ve İştirak Kaz. 250.000.000

Geçmiş Yıllar Karı 550.000.000

------------------------------------------------------------------------------------------

7.SONUÇ

Yüksek enflasyonun var olduğu ekonomide, tarihi maliyet esasına dayalı muhasebe sisteminden elde edilen mali tablolardaki bilgiler, işletmelerin finansal durumunu ve faaliyet sonuçlarını doğru ve gerçeğe uygun olarak yansıtmaktan uzaklaşır. Yüksek enflasyon ortamında mali tablolardaki finansal bilgilerin düzeltilmeden kullanılması yönetimin yanlış fiyat politikası izlemesine, geleceğe yönelik yatırım kararlarının verilmesinde yanılmasına, uygun bir kar dağıtımı politikası uygulamamasına, bölümlerin ve dönemlerin değerlendirilmesinde yanlış yargılara ulaşmasına neden olur. Devletin kurum kazancı üzerinden aldığı vergiler işletmelerin gerçek karından değil fiktif karları üzerinden hesaplandığından, verginin niteliği değişmekte kazanç üzerinden alındığı sanılan vergiler aslında çoğu kez sermaye üzerinden alınan bir vergi niteliğine dönüşmektedir. Sonuç olarak alınan bu yanlış kararlar, uzun dönemde işletmenin özsermayesi gerek satın alma gücünün gerekse üretim gücünün azalmasına neden olmaktadır. Bu olumsuzlukların ortadan kaldırılması, işletmenin yaşamını verimli ve karlı bir şekilde sürdürebilmesi, ancak fiyat değişimlerinin işletme sonuçları üzerindeki olumsuz etkisinin giderilmesi ve mali tabloların enflasyon ortamında yeniden düzenlenmesi ile olanaklıdır. Kısaca enflasyon ortamında mali tabloların işletmenin gerçek durumunu ve faaliyet sonuçlarını güvenilir bir şekilde yansıtması finansal tabloların enflasyona göre düzeltilmesi ile mümkün olabilir.

Enflasyon ortamının sürekliliği vergi matrahını bazı mükelleflerin lehine, bazı mükelleflerin de aleyhine olacak şekilde etkilemektedir. Yani borçla çalışan mükelleflerin vergi matrahı azalırken, öz kaynakla çalışanların vergi matrahı suni olarak artmıştır. Bu durum kaynak dağılımını, mali yapıyı ve rekabet şartlarını olumsuz yönde etkilemiştir. Bunun sonucu olarak hem yerli sermaye zarar görmüş, kayıt dışı ekonomi artmış ve yabancı sermayenin gelmesi için uygun bir ortam oluşturulamamıştır. Tüm bu olumsuzlukları gidermek ve tam olarak örtüşmese de Uluslararası Finansal Raporlama Standartları’na (UFRS) uyumu sağlamak amacıyla yapılan düzenlemeler yerindedir.

Mükellefler açısından göz önünde bulundurulması gereken bir nokta şudur. AB ülkeleri aldıkları bir kararla birlik sınırları içinde yer alan borsalara kayıtlı şirketlerin 01.01.2005’tarihinden itibaren UFRS ‘ye göre raporlama yapmasına karar vermiştir. Türkiye de AB’ye üye olmak amacıyla çalışmalarını sürdürmektedir. Önümüzdeki yıllarda birliğe dahil olmuş bir Türkiye ortamında mükelleflerin de UFRS’yi şimdiden ögrenmeleri ve kullanmalari son derece önemlidir.

4.KAYNAKLAR

Kulu, M.Bahattin, “Enflasyon Muhasebesi Uygulamalarından Sabit Lira Metodu ve Mali Tablolara Etkisi”, Mükellefin Dergisi, Ocak 2002, Sayı: 109.

Orhun, Osman Necdet, “Yüksek Enflasyon Ortamında Muhasebe İle Genel Fiyat Düzeyi Muhasebesi” Mükellefin Dergisi, Sayı:119, Kasım 2002.

Pekdemir Recep, Selvi Yakup, Örneklerle Enflasyon Düzeltmesi Muhasebesi, İSMMMO, Yayın No:48, İstanbul 2004.

Selimoğlu, S. Kardeş, “Enflasyonun Finansal Tablolar Üzerindeki Etkilerinin Giderilmesi Yönünde Yapılan Ulusal ve Uluslar arası Boyuttaki Düzenlemeler”, Muhasebe ve Denetime Bakış, Mayıs 2001.

Sevilengül, Orhan, Genel Muhasebe, Gazi Kitabevi, Eylül 2003.

Topluk, Bilal, “Enflasyonun Firmalar Üzerindeki Etkisi-I”, Mali Çözüm Dergisi, Sayı:57, İSMMMO Yayınları, Ekim-Kasım-Aralık-2001, İstanbul.

Topluk, Bilal, “Enflasyonun Firmalar Üzerindeki Etkisi-II”, Mali Çözüm Dergisi, Sayı:58, İSMMMO Yayınları, Ocak-Şubat-Mart-2002, İstanbul.

Uman Nuri, Enflasyon Muhasebesi, İstanbul 2003.

Uyar, Süleyman, Satışların Maliyeti Tablosunun Enflasyona Göre Düzeltilmesi-1, Mükellefin Dergisi, Nisan 2003.

Uyar, Süleyman, Satışların Maliyeti Tablosunun Enflasyona Göre Düzeltilmesi-2, Mükellefin Dergisi, Mayıs 2003.

VUK, 5024 Sayılı Kanun.

VUK, 328 Sayılı VUK Genel Tebliği.

Yükçü Süleyman, Özkan Serdar, Enflasyon Muhasebesi, Yaklaşım Yayınları, Anlara, Mayıs 2003.

20.07.2005

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)