Erhan Balcı
Serbest Muhasebeci Mali Müşavir
Bağımsız Denetçi
erhanbalci@outlook.com.tr

Kıdem Tazminatında Özellikli Durumlar ve Muhasebe Kayıtları

GİRİŞ

İş hayatının iki önemli aktörü olan işçi ve işveren arasındaki sözleşmenin belirli şartlar dahilinde son bulması sonucu işçinin birtakım hakları gündeme gelmektedir. Bu hakların en önemlilerinden biride kıdem tazminatıdır. Çalışanların iş hayatlarında önemli bir yeri olan kıdem tazminatının hak ediliş koşulları, hesaplanması, ödenmesi ve vergi kanunları karşısındaki durumu çalışmamızın konusunu oluşturmaktadır.

KIDEM TAZMİNATININ HAK EDİLİŞ KOŞULLARI

Adından da anlaşılacağı üzere belirli bir kıdeme göre oluşan bu tazminatı hak edebilmenin en başında aynı işverene bağlı ve en az bir yıllık çalışma gerekmektedir. İşçinin kıdem tazminatına hak kazanabilmesi için aşağıdaki koşullardan birinin gerçekleşmesi gerekir;

-          İşçinin haklı bir nedenle iş sözleşmesini feshetmesi

-          İşverenin haksız bir nedenle iş sözleşmesini feshetmesi

-          İşçinin askerlik nedeniyle işten ayrılması

-          Kadın işçinin evlendikten sonraki bir yıl içinde işten ayrılması

-          İşçinin emekliliğe hak kazanması

-          Ölüm halinde (varislerine ödenir)

KIDEM TAZMİNATININ HESAPLANMASI

Kıdem tazminatına esas ücret işçinin çalıştığı her bir yıl için otuz günlük almış olduğu son brüt ücret tutarıdır. Burada dikkat edilmesi gereken husus tazminata esas brüt ücretin kıdem tazminatı tavanını aşamayacağıdır. 01.07.2017-31.12.2017 tarihleri arasında uygulanan kıdem tazminatı tavanı 4.732,48-TL’dir. Sözleşmede belirlenen deneme süreleri de kıdem hesabında dikkate alınır. Brüt ücret hesaplanırken işçiye devamlı olarak ödenen primler ve yapılan yardımlarda bu hesaba dahil edilmelidir. Kıdem tazminatı hesaplamasına ilişkin aşağıdaki örneği verebiliriz;

Brüt Ücret Tutarı                               : 3.300,00-TL

İşe Giriş ve Çıkış Tarihi                     : 01.06.2016 – 30.09.2017

Kıdeme Esas Gün Sayısı                   : 487

Brüt Kıdem Tazminatı Tutarı            : (Brüt Ücret Tutarı / 365 Gün) x Kıdeme Esas         

                                                             Gün Sayısı = 4.403,01

KIDEM TAZMİNATININ ÖDENMESİ

İşveren tarafından kıdem tazminatı ödemesinin ne zaman yapılması gerektiğine ilişkin yasada kesin bir tarih bulunmamaktadır. Kanun koyucunun, gerekçe olarak bu tip tazminatların karşılığının, olayın vukuunu müteakip hemen ödenmesi gerektiğini hüküm altına alması olarak görmekteyiz. Ancak, gerek firmaların mali zorluklar içinde olması, gerekse hemen nakit olmaması nedeni ile ödeme zamana yayılmaktadır. Ödeme süresi aşağıdaki durumlara göre şu şekilde belirlenmektedir.

- Bildirimli fesihlerde, bildirim süresinin sonunda ödenir.

- Bildirimsiz fesihlerde, bildirimsiz fesih gününde ödenir.

- Evlenme nedeniyle fesihlerde, iş sözleşmesinin feshedildiğinin işverene bildirildiği günde ödenir.

- Yaşlılık aylığı veya toptan ödemeler nedeniyle fesihlerde, SGK’ ye müracaat tarihinde ödenir.

- Muvazzaf askerlik nedeniyle fesihlerde, iş sözleşmesinin muvazzaf askerlik nedeniyle feshedildiği tarihte ödenir.

- İşçinin ölümü nedeniyle fesihlerde, ölüm tarihinde ödenir.

KIDEM TAZMİNATININ VERGİ KANUNLARI KARŞISINDAKİ DURUMU VE MUHASEBELEŞTİRİLMESİ

Gelir Vergisi Kanunu’nun (GVK) 25/7 maddesi hükmü uyarınca kıdem tazminatları gelir vergisinden müstesnadır. Burada dikkat edilmesi gereken husus kıdem tazminatı kavramının belirli şartlar dahilinde gerçekleştiği ve yasal olarak ödemede tavan uygulamasının olduğudur. Kıdem tazminatı adı altında yapılan fakat yasal olarak hak ediliş şartlarını taşımayan ödemelerin vergi istisnasından yararlanamayacağı açıktır. Aynı şekilde kıdem tazminatı tavanını aşan ödemelerinde vergilendirilmesi gerekmektedir.

Damga Vergisi Kanununun ekli 1 sayılı tablosunda yazılı kağıtların damga vergisine tabi olduğu hüküm altına alınmış olup kıdem tazminat ödemeleri damga vergisine tabi bulunmaktadır.

GVK 40/3 maddesinde işle ilgili olmak şartıyla, mukavelenameye veya ilama veya kanun emrine istinaden ödenen zarar, ziyan ve tazminatların safi kazancın tespitinde gider olarak indirilebileceği belirtilmiştir. Söz konusu hüküm uyarınca kıdem tazminatlarında tahakkuk esasının değil ödeme esasının geçerli olduğu anlaşılmaktadır. Nitekim idarenin de vermiş olduğu özelgeler bu yöndedir.

Kıdem tazminatının sözleşmenin fesih halinde ödenmesi veya tarafların anlaşarak vadelere yayılmasına ilişkin örnek hesaplamalar ve muhasebe kayıtları aşağıdaki gibidir.

Örnek 1: Üretim departmanında tekstil mühendisi olarak çalışan Bay A. askerlik durumundan dolayı iş sözleşmesini feshetmiş ve fesih tarihinde banka hesabına kıdem tazminatı ödemesi yapılmıştır. Bay A.’nın işe başlama tarihi 03.08.2015, işten ayrılma tarihi 21.03.2017 olup son brüt ücret tutarı 5.500,00-TL’dir.

İşe Başlama Tarihi                  : 01.08.2015

İşten Ayrılma Tarihi               : 31.07.2017

Kıdeme Esas Gün Sayısı        : 730 Gün

Brüt Ücret Tutarı                    : 5.500,00-TL

Brüt Kıdem Tazminatı Tutarı  : (4.732,48-TL1 / 365 Gün) x 730 Gün = 9.464,96-TL

Damga Vergisi Kesintisi          : 9.464,96 x 0.00759 = 71,84-TL

Ödenecek Kıdem Tazminatı    : 9.393,12-TL

Örnekte yapılan açıklamalar doğrultusunda oluşacak muhasebe kayıtları aşağıdaki gibidir.

--------------------------------31.07.2017---------------------------------

730-GENEL ÜRETİM GİDERLERİ                  9.464,96

730 30-Kıdem Tazminatları   9.464,96

                 360-ÖDENECEK VERGİ VE FONLAR                          71,84

                 360 20-Ödenecek Damga Vergileri 71,84

                 102-BANKALAR                                                9.393,12

                 102 10-X Bankası 9.393,12

------------------------------------------------------------------------------

Örnek 2: Pazarlama departmanında satış danışmanı olarak çalışan Bayan C. evlilik nedeniyle iş sözleşmesini feshetmiş ve taraflar ödeme konusunda 1.000,00-TL fesih tarihinde, geriye kalan tutar için ise 20.11.2017 vadeli çek alınmasında anlaşmışlardır. Bayan C.’nin işe giriş tarihi 10.03.2016, işten ayrılış tarihi 20.09.2017 olup son brüt ücret tutarı 2.800,00-TL’dir.

İşe Başlama Tarihi                    : 10.03.2016

İşten Ayrılma Tarihi                 : 20.09.2017

Kıdeme Esas Gün Sayısı          : 559 Gün

Brüt Ücret Tutarı                     : 2.800,00-TL

Brüt Kıdem Tazminatı Tutarı  : (2.800,00-TL / 365 Gün) x 559 Gün = 4.288,22-TL

Damga Vergisi Kesintisi          : 4.288,22 x 0.00759 = 32,55-TL

Ödenecek Kıdem Tazminatı    : 4.255,67-TL

Örnekte yapılan açıklamalar doğrultusunda oluşacak muhasebe kayıtları aşağıdaki gibidir.

--------------------------------20.09.2017---------------------------------

760-PAZARLAMA SATIŞ VE DAĞ. GİDERLERİ     1.007,65

760 20-Kıdem Tazminatları    1.007,65

180-GELECEK AYLARA AİT GİDERLER                3.280,57

180 40-Kıdem Tazminatları    3.280,57

            360-ÖDENECEK VERGİ VE FONLAR                                         32,55

            360 20-Ödenecek Damga Vergileri   32,55

            102- BANKALAR                                                              1.000,00

            102 10-X Bankası   1.000,00

            103-VERİLEN ÇEK VE ÖDEME EMİRLERİ             3.255,67

            103 10-X Bankası …… nolu çeki   3.255,67

------------------------------------------------------------------------------

180-Gelecek Aylara Ait Giderler hesabındaki tutar çekin ödendiği tarihte ilgili gider hesabına intikal ettirilecektir.

SONUÇ

İş yaşamında işçilerin bir hakkı işverenlerinse bir yükümlülüğü olan kıdem tazminatı belirli koşulların gerçekleşmesiyle ortaya çıkmaktadır. Kıdem tazminat ödemelerinde tavan uygulaması geçerli olup hesaplanmasında dikkate alınan tutar işçinin son brüt maaşıdır. Düzenli ödenen prim vb. ikramiyeler ile yapılan yardımlarında söz konusu tutara dahil edilmesi gerekmektedir.  Kıdem tazminatı gelir vergisinden istisna olup damga vergisine tabidir. Ancak kıdem tazminatı tavanını aşan ödemelerin tavanı aşan kısmının, kıdem tazminatı adı altında ödenen fakat yasada öngörülen koşulları taşımayan fesihlere ilişkim ödemelerin gelir vergisine tabi olacağına dikkat edilmelidir. Kıdem tazminatlarında tahakkuk esası değil ödeme esası geçerli olup ödendiği tarihte giderleştirilmelidir. Ödemede esas olan fesih tarihi itibariyle tazminatın ödenmesidir. Ancak  şirketlerin mali durumlarındaki yetersizliklerden veya farklı sebeplerden dolayı tarafların anlaşması ile kıdem tazminatı çek, senet vb. ödeme araçları ile vadelere bölünebilmekte ve ileri tarihlerde ödenebilmektedir. Böyle durumlarda 180/280 Gelecek Aylara/Yıllara Ait Giderler hesabında aktifleştirilen tutarların ödeme tarihlerinde gider hesaplarına intikaline dikkat edilmelidir. Damga vergisi yönünden ilgili kanun hükümleri gereği fesih sözleşmesinin düzenlendiği tarih esas alınmalı ve ödemeden bağımsız bir şekilde ilgili dönem muhtasar beyannamesinde bildirilmelidir.

 

YARARLANILAN KAYNAKLAR

T.C. Yasalar (06.01.1961). 193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu. Ankara : Resmi Gazete (10700 sayılı)
T.C. Yasalar (11.07.1964). 488 sayılı Damga Vergisi Kanunu. Ankara: Resmi Gazete (11751 sayılı)
T.C. Yasalar (01.09.1971). Mülga 1475 sayılı İş Kanunu. Ankara: Resmi Gazete (13943 sayılı)
Maliye Bakanlığı? (26.12.1992), 1 Sıra No’lu Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliğ, Ankara: Resmi Gazete (21447 Sayılı)
http://www.tbb.gov.tr/online/yayinlar/4857_sayili_is_kanunu_na_gore_kidem_tazminati_uygulamasi/files/kidem_tazminati.pdf (Erişim Tarihi:10.10.2017)

---

1Brüt ücret tutarı kıdem tazminatı tavanını aştığından dolayı tavan tutar esas alınır.

18.10.2017

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> Uygulamalı Enflasyon Muhasebesi (171 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> SGK Teşvikleri (156 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.