Ersan Gündeşli
Yeminli Mali Müşavir
E. Maliye Müfettişi
egundesli@gmail.com

KURGAN Dönemi: Dijital Gözetim, Hukuki Sorumluluk ve Dava Safahatı

1-  Giriş: Algoritmik Devletin Eşiğinde

Türkiye, 1 Ekim 2025 itibarıyla Sahte Belgeyle Mücadele Stratejisi kapsamında vergi denetiminde yapay zekâ çağını resmen başlattı. Bu dönüşümün kalbinde yer alan KURGAN (Kuruluş Gözetimli Analiz) sistemi, Vergi Denetim Kurulu (VDK) tarafından geliştirilen vergisel risk analiz sistemidir. KURGAN, yalnızca sahte belgeyi tespit etmeyi değil, mükellef davranışlarını veri temelli olarak öngörmeyi de amaçlamaktadır. Bu nedenle sistem, klasik denetimden farklı olarak 'eylem öncesi gözetim' işlevi görmektedir. Ancak bu yeni dönemde temel tartışma şudur: KURGAN gerçekten bir erken uyarı sistemi midir, yoksa dijital çağın ilk 'erken yargı' mekanizması mı? Zamanla bu konunun çok tartışılacağı açıktır.

2- Stratejik Arka Plan: Devletin Yeni Denetim Mimarisi

VDK’nın yayımladığı 1 Ekim 2025 tarihli Strateji Rehberi, sahte belgeyle mücadelede üç temel yeniliği öngörmektedir:

1. Bilerek kullanmanın esas, bilmeden kullanmanın istisna olduğu yeni yaklaşım, kast unsurunun daha katı şekilde değerlendirileceğini göstermektedir.

2. KURGAN sistemi, geçmiş ve cari verileri entegre ederek hem riskli işlemleri hem mutabakat risklerini ölçmektedir.

3. Teminat Değerlendirme Sistemi ve Rapor Otomasyonu gibi alt platformlarla, denetimin süresi ve süreci algoritmik hale getirilmektedir.

Bu yapı, OECD’nin 'Fighting Tax Crime – Ten Global Principles' dokümanıyla da uyumludur. Ancak sistemin hızla devreye alınması, veri kalitesi ve hukuki çerçeve arasındaki dengenin yeniden tanımlanmasını zorunlu kılmıştır.

3-  KURGAN Yazıları: Hukuki Niteliği ve Uygulama Gerçeği

VDK’ya göre KURGAN yazıları, VUK m.148 uyarınca düzenlenen bilgi isteme yazılarıdır ve denetim işlemi değil, ön sinyalleme aracıdır. Ancak uygulamada bu yazıların fiilen üç farklı sonuca yol açtığı görülmektedir: düzeltme baskısı, veri girdisi, denetim tetikleyicisi. Bu nedenle KURGAN yazısına verilen cevap, savunma stratejisinin ilk adımıdır.

​​​​​​​3.1. Dava Öncesi Üç Yol

KURGAN bildirimi sonrasında mükellefler üç hukuki tercihten biriyle karşı karşıyadır:

1. Açıklama / Cevap Verme: Riskli işlemle ilgili belgelerle desteklenmiş, olgu bazlı bir açıklama yapılır.

2. Pişmanlık Beyanı (VUK m.371): İnceleme başlamadan yapılan beyan, hapis riskini ortadan kaldırır; ancak faiz, zam ve dava hakkının kaybı sonuçlarını doğurur.

3. İhtirazi Kayıtlı Beyan: İdarenin risk değerlendirmesine katılmayan mükellef, beyannameye ihtirazi kayıt düşerek Vergi Mahkemesi’nde dava hakkını saklı tutabilir.

3.2. Dijital Delil Paradoksu

Sistemin en kritik zafiyeti, veri bütünlüğü ve bağlam eksikliğidir. KURGAN, veriyi anlık işler; fakat her işlem, muhasebe sisteminde aynı nitelikle kaydedilmez. Örneğin fason üretimlerde zaman kayması veya banka tahsilatının farklı tarihe denk gelmesi, algoritma tarafından 'riskli işlem' olarak kodlanabilir. Bu durumda dijital delil, mükellefin aleyhine delil haline gelir.

Bir önceki yazımızda da ifade ettiğimiz üzere, ülkemizde KOSGEB düzeyindeki birçok firma, ön muhasebe sistemlerini yeterli düzeye getiremediğinden muhasebe kayıtları dışarıdan mali müşavirlik ofisleri aracılığıyla tutulmakta ve çoğu zaman bu kayıtların doğruluğu işletme sahipleri tarafından kontrol edilmeden sisteme yüklenmektedir.

3.3. Dava Hazırlığı: Riskten Dava Yoluna

KURGAN süreci, aslında yeni bir idari ön aşama yaratmıştır. Artık denetim süreci, yazı tebliğiyle değil, veri tabanında başlar. Dolayısıyla dava hazırlığı da dijital verilerden başlamalıdır: tebliğ kaydı, delil seti, veri analizi, karar ağacı. Hazırlanacak yazıların, itiraf içermeyen, delile dayalı ve nötr tonlu olması gerekir.

KURGAN’ın en büyük sınavı teknik değil, etik bir sınavdır. Vergi denetimi artık bir davranış tahmini sürecine dönüşmüştür. Vergi hukukunun temel ilkesi olan kanunilik, algoritmik süreçlerde de korunmak zorundadır. Hiçbir yazılım, kanun yerine geçemez.

Günümüzde ekonomik krizin derin şekilde hissedildiği bu dönemde, sınırlı insan kaynağıyla işletme yönetmeye çalışan firmaların adeta idarenin kalem dairesi gibi sürekli cevap yazmak zorunda bırakılmasının, ülkede ciddi bir insan kaynağı israfına yol açtığından şüphe etmekteyiz

4- Sonuç: Dijital Vergi Yönetiminde Denge Arayışı

KURGAN sistemi, doğru kurgulandığında Türkiye’nin dijital vergi yönetiminde devrim yaratma potansiyeline sahiptir. Ancak veri altyapısının kırılganlığı, hukuki sınırların belirsizliği ve mükelleflerin farkındalık eksikliği, bu potansiyeli erken yargı riskine dönüştürebilir. Mükelleflerin ihtiyacı dijital gözetim değil, dijital güvendir. Hukukun sesi algoritmanın sesinden yüksek çıktığı sürece, KURGAN bir tehdide değil, adil denetime dönüşebilir. Yargı sistemimizin bu kadar davayı karşılayabilecek kapasitesi var mı? Yoksa, yıllarca sürecek dava süreçlerine girmek istemeyen mükellefler yine haklarından feragat etmeyi mi tercih edecek?

14.10.2025

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.

>> YILIN KAMPANYASI: Muhasebecilere Özel Web Sitesi 1.249 TL + KDV  Ayrıntılar için tıklayın.