Ersan Gündeşli
Yeminli Mali Müşavir
E. Maliye Müfettişi
egundesli@gmail.com

KURGAN: Erken Uyarı mı, Erken Yargı mı?

I. Giriş

1984, Minority Report (2002), I, Robot ve The Circle. Bir zamanlar eğlence amaçlı izlediğimiz filmlerin gerçekliği ile yüz yüze gelmeye başladık. Bu filmlerin ortak mesajı : "Güvenlik adına özgürlüğü feda edersen, sonunda ne güvenliğin kalır ne özgürlüğün."

Türkiye’de 1 Ekim 2025 itibariyle devreye alınan KURGAN (Kuruluş Gözetimli Analiz) sistemi, sahte belgeyle mücadele amacıyla geliştirilen yapay zekâ tabanlı bir denetim platformudur.

Ancak uygulamada, bu sistemin bir “erken uyarı sistemi” olmaktan çıkıp otomatik hüküm verme mekanizmasına dönüşmesinden ciddi kaygılar duyulmaktadır.

II. Altyapı Gerçekleri ve Dijital Denetim Eşiği

KURGAN, verilerin anlık entegrasyonuna ve işlem bazında doğrulama yeteneğine dayanır. Teorik olarak kusursuz bir modeldir; ancak pratikte, altyapı farklılıklarının derin etkileri nedeniyle süreç sorunludur.

Türkiye’de KOBİ’lerin önemli bir kısmı halen:

• Muhasebe alt yapısını genel muhasebe üzerinden takip etmektedir,
• Banka mutabakatlarını Excel veya e-posta üzerinden sağlamaktadır,
• Veri bütünlüğü ve zaman damgası doğrulamasında zorluk yaşamaktadır.

KURGAN bu yapısal eksiklikleri göz ardı ederek tüm işlemleri anlık analiz eden bir üst sistem kurmuştur.

Bu nedenle veri kalitesi düşükse, algoritma önyargılı çalışmaktadır.

Bu durum, I, Robot filmindeki temel dersi hatırlatır: Robotlar insanlığı korumak için onun özgürlüğünü kısıtlamaya başlar. Sistem, hatayı önlemek için iradeyi yok eder. Bugün KURGAN da benzer şekilde, riskli görünüyor cezalandırmakta ve mükellefi suç işlememiş olsa da riskli addedebilmektedir.

III. Uyum mu, İtiraf mı? Düzeltme Paradoksu

KURGAN yazıları mükellefe “riskli işlem” bulunduğunu bildirir. Ancak sistemin iç mantığı şudur:

"Düzeltme yaparsan risk skorun artar; düzeltme yapmazsan denetime düşersin."

Bu çelişki, 1984 romanındaki “düşünce suçu” kavramının dijital bir versiyonudur. Orwell’in kahramanı Winston Smith, “Büyük Birader her şeyi görebilir ama düşüncelerimi bilemez” der; ancak sistem davranışını niyetle eşleştirerek bunu da çözer.

Bugün KURGAN da benzer bir döngüyü yaratmaktadır:

• Düzeltme yaptıysan, "neden yaptın?"
• Yapmadıysan, "neden yapmadın?"

Sonuçta mükellef, uyum gösterdikçe daha fazla şüpheli hale gelir. Sistem iş birliğini değil, itaati ödüllendirir.

IV. Altyapı Yetersizliği ve Dijital Ceza Mekanizması

Yapay zekâ tabanlı risk sistemleri, ancak doğru veri ve doğru yorum ile adil olabilir. KURGAN’ın beslendiği veri kaynakları ise farklı muhasebe yazımlarından, eksik e-belge yapılarından ve denetimden geçmemiş özel formatlardan oluşmaktadır.

Birçok şirketin ERP sisteminde; kantar fişleri, HGS/OGS geçişleri veya depo kamera kayıtları gibi kanıtlayıcı veriler dijitalleşmemiştir. Dolayısıyla sistem, gerçekliğin tamamını değil, eksik bir kesitini analiz etmektedir.

Bu durum Eagle Eye filmindeki yapay zekâ ARIA’yı anımsatır: Sistem, ulusal güvenliği korumak isterken kendi vatandaşlarını hedef haline getirir.

Benzer biçimde, KURGAN da kamu yararı amacıyla tasarlanmışken, iyi niyetli mükellefleri riskli gösteren bir yapıya dönüşme tehlikesi taşımaktadır.

V. Gözetim Çağında Hukukun Rolü

Vergi hukukunun temel ilkesi olan kanunilik, dijital sistemler için de sınır çizgisi olmalıdır.

Her yaptırım ancak kanunla belirlenebilir. KURGAN yazıları, hukuken “ön tespit” veya “izaha davet” mahiyetinde olsa da fiilen mükellefi düzeltmeye zorlayan idari baskı aracına dönüşmüştür.

Bu nedenle, mükelleflerin sistemsel baskıya maruz kalmadan şeffaf şekilde süreç yönetebilmesi için denetimle hukuk arasındaki dengenin korunması gerekir.
The Circle filmindeki şu söz bu noktada anlam kazanır:

"Şeffaflık özgürlük değildir; bazen sadece daha ince bir kafestir."

VI. Sonuç: Erken Uyarı mı, Erken Yargı mı?

KURGAN, doğru kurgulandığında Türkiye’nin dijital vergi yönetiminde çağ atlatacak bir potansiyele sahiptir.
Ancak sistemin hem teknik hem hukukî dengesinin kurulamadığı bir ortamda, bu potansiyel çabucak erken uyarıdan erken yargıya evrilebilir.

Vergi denetiminin amacı korku yaratmak değil, güven tesis etmektir. Adaletin amacı cezalandırmak değil, denge kurmaktır.

Mükelleflerin ihtiyacı dijital gözetim değil; dijital güvendir. Hukukun sesi algoritmanın sesinden yüksek çıkmadıkça, her mükellef potansiyel suçlu, her işlem potansiyel delil haline gelir.

08.10.2025

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.

>> YILIN KAMPANYASI: Muhasebecilere Özel Web Sitesi 1.249 TL + KDV  Ayrıntılar için tıklayın.