Ceyda Küçükçolak
Serbest Muhasebeci Mali Müşavir
ceydaeren1@icloud.com

SGK Denetiminde Önem Arz Eden Hususlar

Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, birçok sektör için, ilgili sektörde Çalışan İşçilerin Çalışma Koşullarının İyileştirilmesi Programlı Teftişi kapsamında işin yürütümü yönünden kayıt ve belgelerin incelemesine başlamıştır.

Sgk denetiminde önem arz eden hususlar konulu yazımda bu denetimlerin önemle üzerinde durduğu eksiklerden bahsedeceğim.

1- Belirsiz Süreli İş Sözleşmeleri

Belirsiz süreli iş sözleşmeleri, belirli bir bitiş tarihi olmayan, işçi ve işveren arasında süresiz bir iş ilişkisi kurulmasını sağlayan sözleşme türüdür.   

Sayılı İş Kanunu’nun 11. Maddesinde, “İş ilişkisinin bir süreye bağlı olarak yapılmadığı halde sözleşme belirsiz süreli sayılır. Belirli süreli işlerde veya belli bir işin tamamlanması veya belirli bir olgunun ortaya çıkması gibi objektif koşullara bağlı olarak işveren ile işçi arasında yazılı şekilde yapılan iş sözleşmesi belirli süreli iş sözleşmesidir. Belirli süreli iş sözleşmesi, esaslı bir neden olmadıkça, birden fazla üst üste (zincirleme) yapılamaz. Aksi halde iş sözleşmesi başlangıçtan itibaren belirsiz süreli kabul edilir.” düzenlemesi göz önünde bulundurulduğunda Belirsiz Süreli İş Sözleşmeleri önem kazanmaktadır.  

2- Belirsiz Süreli İş Sözleşmelerinin Yapısı

4857 sayılı İş Kanunu’nun 8.maddesinde, “İşveren işçiye en geç iki ay içinde genel ve özel çalışma koşullarını, günlük ya da haftalık çalışma süresini, temel ücreti ve varsa ücret eklerini, ücret ödeme dönemini, süresi belirli ise sözleşmenin süresini, fesih halinde tarafların uymak zorunda oldukları hükümleri gösterir yazılı bir belge vermekle yükümlüdür. İş sözleşmesi iki aylık süre dolmadan sona ermiş ise, bu bilgilerin en geç sona erme tarihinde işçiye yazılı olarak verilmesi zorunludur.” düzenlemesi gereğince iş sözleşmelerinin yazılı olarak yapılması,  ücret ödeme gününün net olarak belirtildiği düzenlemelere yer verilmesi, ücret ödemelerinin bu tarihlerde gerçekleştirilmesi ve iş sözleşmelerinin bir nüshasının işçilere verilmesi gerekmektedir.

İş sözleşmesinin her sayfasında işçi ile işvereninin imzası, son sayfasında işçilerin sözleşmesini teslim aldığına ilişkin ibare ve imza tarihine yer verilmelidir.

Ücret ödeme tarihi takip eden ayın hangi gününde ödeneceği, ödeme gününün tatil gününe denk gelmesi halinde ilk iş gününde ödeneceğine dair ibare bulunmalıdır.
Örn : Ücret ödeme tarihi takip eden ayın 10. Günü ödenecektir. Ödeme gününün tatil gününe denk gelmesi halinde izleyen ilk iş gününde ödemeler yapılacaktır.

3- Belirsiz Süreli İş Sözleşmesi ve Günlük Ücret Sistemi  

4857 sayılı İş Kanunu’nun 32.maddesinde, “Ücret en geç ayda bir ödenir.” düzenlemesi bulunmaktadır. Günlük ücret sistemi uygulayan firmalarda 31 çeken aylar için 30 gün üzerinden ücret tahakkuku ve ödemesi yapılması eksiklik sebebidir. 4857 sayılı kanunun 32. Maddesi gereğince,  31 çeken aylar için bir günlük ek ücret hesabı yapılarak ücret hesap pusulalarında tahakkuk ettirilmesi ve oluşan bakiye ücret alacaklarının banka aracılığıyla ödenmesi gerekmektedir.

4- Ücret Ödeme Yükümlülüğü ve Uygulaması

4857 sayılı İş Kanunu’nun 32.maddesinde, “Ücret, prim, ikramiye ve bu nitelikteki her çeşit istihkak kural olarak, Türk parası ile işyerinde veya özel olarak açılan bir banka hesabına ödenir. Ücret, prim, ikramiye ve bu nitelikteki her çeşit istihkak, yabancı para olarak kararlaştırılmış ise ödeme günündeki rayice göre Türk parası ile ödeme yapılabilir. Çalıştırdığı işçilerin ücret, prim, ikramiye ve bu nitelikteki her çeşit istihkakını özel olarak açılan banka hesapları vasıtasıyla ödeme zorunluluğuna tabi tutulan işverenler veya üçüncü kişiler, işçilerinin ücret, prim, ikramiye ve bu nitelikteki her çeşit istihkaklarını özel olarak açılan banka hesapları dışında ödeyemezler.” hükmüne yer verilmiştir.

4857 sayılı İş Kanunu’nun 32.maddesi uyarınca, işyerinde çalışmakta olan işçilerin temel ücret ve eklerinin tamamının banka kanalıyla ödenmesi gerekmektedir.

5- ÜCRET HESAP PUSULALARI

4857 sayılı İş Kanunu’nun 37.maddesinde; “İşveren işyerinde veya bankaya yaptığı ödemelerde işçiye ücret hesabını gösterir imzalı veya işyerinin özel işaretini taşıyan bir pusula vermek zorundadır. Bu pusulada ödemenin günü ve ilişkin olduğu dönem ile fazla çalışma, hafta tatili, bayram ve genel tatil ücretleri gibi asıl ücrete yapılan her çeşit eklemeler tutarının ve vergi, sigorta primi, avans mahsubu, nafaka ve icra gibi her çeşit kesintilerin ayrı ayrı gösterilmesi gerekir.” hükmüne yer verilmiştir.

4857 sayılı İş Kanunu’nun 37.maddesi uyarınca, işveren tarafından işyerinde çalışmakta olan işçilere banka kanalıyla yapılan ödemeleri gösterir ücret hesap pusulalarının bir nüshasının her ay düzenli olarak verilmesi, ücret hesap pusulalarında hafta tatili ve genel tatil günlerinin ayrı olarak belirtilmesi, işçilere yaptıkları fazla çalışmalar, çalıştıkları hafta tatili, genel tatil günleri için yapılan ödemelerin tutarının ayrı ayrı gösterilmesi gerekmektedir.

Ücret pusulalarında “bir nüshasını elden aldım” ibaresi ile birlikte imza alınmalı ve bir nüshası işçiye teslim edilmelidir.

6- YILLIK ÜCRETLİ İZİN SÜRELERİ

4857 sayılı İş Yasası’nın 56. maddesi ile “Yıllık ücretli izin işveren tarafından bölünemez. Bu iznin 53 üncü maddede gösterilen süreler içinde işveren tarafından sürekli bir şekilde verilmesi zorunludur. Ancak, 53 üncü maddede öngörülen izin süreleri, tarafların anlaşması ile bir bölümü on günden aşağı olmamak üzere en çok üçe bölünebilir.”  Bu iznin 53 üncü maddede gösterilen süreler içinde işveren tarafından sürekli bir şekilde verilmesi zorunludur. Ancak, 53 üncü maddede öngörülen izin süreleri, tarafların anlaşması ile bir bölümü on günden aşağı olmamak üzere bölümler hâlinde kullanılabilir.Bu yasal düzenleme gereğince işçinin talebine bağlı olarak yıllık ücretli iznin bütün olarak kullandırılması, yine işçinin talep etmesi halinde ise bir bölümü en az 10 gün olacak şekilde kullandırılması gerekmektedir.

Yıllık ücretli izin kullandırılacağı durumlarda hazırlanması gereken evraklar:
1. YILLIK İZİN TALEP FORMU  

2. YILLIK İZİN DİLEKÇESİ

3. YILLIK İZİN CETVELİ

7- YILLIK ÜCRETLİ İZİN ÖDEMELERİ

4857 sayılı İş Yasasının 57. maddesi ve Yıllık Ücretli İzin Yönetmeliğinin 21. maddesine uygun olarak yıllık izin dönemine ait ücretlerini ilgili işçinin izne başlamasından önce peşin ya da avans olarak ödenmesi gerekmektedir.

8- ÇALIŞMA SAATLERİ

4857 sayılı İş Kanununun 63. Maddesine göre, “Genel bakımdan çalışma süresi haftada en çok kırkbeş saattir. Aksi kararlaştırılmamışsa bu süre, işyerlerinde haftanın çalışılan günlerine eşit ölçüde bölünerek uygulanır. Tarafların anlaşması ile haftalık normal çalışma süresi, işyerlerinde haftanın çalışılan günlerine, günde onbir saati aşmamak koşulu ile farklı şekilde dağıtılabilir.” 4857 sayılı İş Kanununun 63. Maddesi ile bu maddeye dayanılarak çıkarılan İş Kanununa İlişkin Çalışma Süreleri Yönetmeliğinin ilgili maddesi gereğince işyeri çalışanlarına günlük bazda 11 saatin üzerinde çalışma yaptırılmaması, çalışma sürelerinin günlük bazda 11 saati geçmeyecek şekilde planlarak uygulanması gerekmektedir.

9- İŞÇİ ÖZLÜK DOSYALARI

4857 sayılı İş kanunu 75. Maddesinde düzenlenen “İşveren çalıştırdığı her işçi için bir özlük dosyası düzenler. İşveren bu dosyada, işçinin kimlik bilgilerinin yanında, bu Kanun ve diğer kanunlar uyarınca düzenlemek zorunda olduğu her türlü belge ve kayıtları saklamak ve bunları istendiği zaman yetkili memur ve mercilere göstermek zorundadır.” İbaresine göre işveren tarafından işçi özlük dosyaları hazırlanması zorunludur.

İşçi özlük dosyaları sadece işe girişte alınan belgelerden ibaret olmayıp, personelin çalıştığı süre boyunca kullandığı izinler, aldığı raporlar, resmi evraklar, uyarı ya da disiplin cezaları gibi personelin işiyle alakalı her değişikliğin kayıt altına alındığı dosyalardır. Bu sebeple özlük dosyasının işe girişte oluşturulup, eksiksiz ve güncel bir şekilde muhafaza edilmesi gerekmektedir.

İşçi Özlük Dosyasında bulunması gereken evraklar

• Nüfus cüzdanı fotokopisi,
• Nüfus kayıt örneği,
• İkametgâh Belgesi,
• Diploma fotokopisi,
• Sağlık raporu,
• Kan grubu kartı veya fotokopisi,
• Adli sicil kaydı,
• Vesikalık resim,
• Aile durumunu bildirir belge,
• Askerlik durumunu gösteren belge,
• İş sözleşmesi ve hizmet sözleşmesi,
• SGK işe giriş bildirgesi,

10- ÇOCUK VE GENÇ İŞÇİLERİN ÇALIŞTIRILMA USUL VE ESASLAR

Çocuk Ve Genç İşçilerin Çalıştırılma Usul Ve Esasları Hakkında Yönetmelik 6.maddesinde, “Temel eğitimini tamamlamış ve okula gitmeyen çocukların çalışma saatleri günde yedi ve haftada otuzbeş saatten fazla olamaz. Ancak, 15 yaşını tamamlamış çocuklar için bu süre günde sekiz ve haftada kırk saate kadar arttırılabilir.” hükmü gereğince, işyerinde çalışmakta olan genç işçilerin günde sekiz saat, haftalık en fazla 40 saate kadar çalıştırılmaları gerekmektedir.

İşyerinde çalışmakta olan genç işçilerin ara dinlenme süreleri düşüldükten sonra günlük 8 saati, haftalık 40 saati aşan fazla çalışmalarının karşılığının 4857 sayılı İş Yasası’nın 41. Maddesi hükümlerine uygun olarak saatlik ücretlerinin % 50 fazlası esas alınmak suretiyle hesaplanması ve ücret hesap pusulalarında tahakkuk ettirilip banka aracılığı ile ödenmesi gerekmektedir.

Sonuçlar

1. Belirsiz süreli iş sözleşmeleri hazırlanmalı, her sayfası işçi ve işveren tarfından imzalanmalı, son sayfasında işçiden ‘ bir nüshasını elden aldım’ yazılarak imza alınmalı, bir nüshası işçiye teslim edilmelidir.
2. Günlük ücret sistemi uygulayan firmalar 31 çeken aylara dikkat etmeli, 31 çeken aylar için bir günlük ek ücret ek ücret hesabı yapılarak ücret hesap pusulalarında tahakkuk ettirilmelidir.
3. İşçi ücretleri ve tüm ek kazançlar banka kanalıyla ödenmelidir. Dekontlar özlük dosyasında muhafaza edilmelidir.
4. İşçi özlük dosyaları titizlikle hazırlanmalıdır; tüm evraklar eksiksiz olarak özlük dosyasında bulunmalıdır. İşçi çıkış sürecinde özlük dosyasına istifa dilekçesi, kıdem ihbar tazminatı bordrosu, kıdem ihbar tazminatı ödeme dekontları ve işten çıkış bildirgesi eklenmeli ve saklanmalıdır.
5. Ücret pusulaları hazırlanmalı, işçiye bir nüshasını elden vererek imza alınmalıdır.
6. Yıllık ücretli izin, bir bölümü on günden az olmayacak şekilde kullandırılmalı, ilgili ücret işçinin izne başlamasından önce peşin ya da avans olarak banka hesabına yatırılmalı, yıllık ücretli izin cetveli hazırlanmalı ve işçiden yıllık ücretli izin talep formu ve dilekçesi alınmalıdır.
7. Çalışma süreleri günlük 11 saati aşmamalıdır. 4857 sayılı Kanuna göre günlük 11 saati aşan çalışmalar ile gece çalışmalarında 7,5 saati aşan kısımlar yasak çalışmalar olup bu çalışmalar fazla çalışma açısından 270 saatlik sınır kapsamında değildir.
8. Çocuk ve genç işçi çalıştıran işyerlerinde işçilerin ara dinlenme süreleri düşüldükten sonra günlük 8 saati, haftalık 40 saati aşan fazla çalışmalarının karşılığını, saatlik ücretlerinin % 50 fazlası olarak uygulanmalı ve tahakkuk ettirilmelidir.

İş davalarında, iş sözleşmesinin haklı sebeple feshesedildiğinin, yıllık ücretli izinlerin kullandırıldığının, ücretlerin ödendiğinin ispat yükü işverene aittir.

Yıllık ücretli iznin kullandırıldığının ispat yükü işverene aittir. (9.HD. 24.4.1998 E. 1998/5772 K.1998/7695)

Dolayısıyle gerek sgk denetimlerinde, gerek iş davaralarında yukarıda açıkladığım uygulamalar önem arz etmektedir.

05.08.2025

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.

>> YILIN KAMPANYASI: Muhasebecilere Özel Web Sitesi 1.249 TL + KDV  Ayrıntılar için tıklayın.