YAZARLARIMIZ
Oktay Coşgun
Yeminli Mali Müşavir
oktaycosgun1@hotmail.com



2023 Bütçe Gerçekleşmeleri Üzerine Değerlendirme

Bütçe; belirli bir dönemdeki gelir ve gider tahminleri ile bu tahminlerin uygulanmasına ilişkin hususları gösteren ve usulüne uygun olarak yürürlüğe konulan belgeyi ifade etmektedir. Bir planlama ve yönetim aracı olan bütçenin fonksiyonu gelirlerin toplanması, giderlerin yapılması ve borçlanma için yürütmeye yetki ve izin vermektir. Bütçeler, çağdaş devletlerde bütçe hakkı ile bütçe hukukuna dayandırılmaktadır. Bütçe hakkı ise Devletin, hangi kamu hizmetlerine ne kadar harcama yapacağı ve bu harcamalar için halka ne gibi yükümlülükler yükleyeceği konusunda halkın ya da halk adına karar vermeye yetkili temsili meclislerin söz sahibi olmaları şeklinde tanımlanmaktadır. Ülkemizde bütçe hakkını millet adına karar verme yetkisine sahip olan Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) kullanmaktadır. TBMM, bütçe kanununu kabul ederek yürütme organına harcama yapma ve gelir toplama yetkisini vermektedir. Yürütme organı da bu yetki çerçevesinde bütçeyi uygulamaktadır. Bu yetkinin nasıl kullanıldığını, bütçe kanununun uygulama sonuçlarını gösteren kesin hesap kanunu ile denetlenmesi de bütçe hakkının bir unsurudur. Bu denetimi ise ülkemizde TBMM adına denetlemek ve sorumluların hesap ve işlemlerini kesin hükme bağlama görevi Sayıştay’dadır.

2023 dönemi kamu bütçesi açısından çok da parlak gitmemektedir. Bunun başlıca nedenleri ise depremin yarattığı tahribat ile seçim ekonomisi olduğunu söyleyebiliriz. Bu hususlar Ocak-Nisan/2023 dönemi bütçe açığının öngörülenden çok daha fazla olmasına sebep olmuştur.

2023/Ocak-Nisan dönemi merkezi yönetim kapsamında kamu idarelerinin aylık ve toplam bütçe gerçeklemesi ile 2023 yılı bütçe tahminleri karşılaştırmalı olarak aşağıdaki gibidir.

 

Ocak

Şubat

Mart

Nisan

Toplam

2023 Yıllık Bütçe Tahmini

Harcamalar

321.320.456

389.388.155

334.044.075

400.444.137

1.445.196.823

4.469.570.019

1-Faiz Hariç Harcama

299.961.175

355.164.866

288.969.069

365.947.365

1.310.042.475

3.903.974.019

    Personel Giderleri

103.239.601

84.633.868

86.683.085

87.859.788

362.416.343

952.307.838

    Sosyal Güv.Kur. Devlet Primi

15.520.137

13.547.976

13.766.954

13.368.537

56.203.603

150.392.162

    Mal ve Hizmet Alımları

19.826.226

22.827.469

28.140.199

31.022.111

101.816.005

318.684.526

    Cari Transferler

146.381.003

193.683.291

124.694.250

174.743.006

639.501.551

1.681.997.337

    Sermaye Giderleri

9.884.356

17.931.216

21.681.603

32.242.635

81.739.810

315.847.514

    Sermaye Transferleri

6.907

12.280.365

8.586.373

17.820.564

38.694.210

37.263.851

    Borç Verme

5.102.944

10.260.681

5.416.605

8.890.724

29.670.953

359.249.791

    Yedek Ödenekler

0

0

0

0

0

88.231.000

2-Faiz Harcamaları

21.359.282

34.223.289

45.075.006

34.496.772

135.154.348

565.596.000

Gelirler

289.077.886

218.828.344

286.821.437

267.972.882

1.062.700.550

3.810.149.041

1-Genel Bütçe Gelirleri

280.361.324

206.684.580

278.110.321

258.951.044

1.024.107.269

3.753.912.807

 Vergi Gelirleri

252.826.266

179.619.616

198.589.740

232.703.841

863.739.463

3.199.534.179

 Teşebbüs ve Mülkiyet Gelirleri

5.176.296

4.921.213

57.518.970

7.646.508

75.262.987

141.844.106

 Alınan Bağış ve Yardımlar ile Özel Gelirler

785.763

3.141.136

1.289.593

2.156.862

7.373.353

40.833.163

 Faizler, Paylar ve Cezalar

20.538.695

18.222.654

16.641.703

15.496.136

70.899.188

352.903.112

 Sermaye Gelirleri

546.507

369.054

3.733.669

623.694

5.272.924

15.983.989

Alacaklardan Tahsilat

487.796

410.908

336.647

324.003

1.559.354

2.814.258

2-Özel Bütçeli İdarelerin Öz  Gelirleri

5.668.985

9.124.201

5.529.152

7.403.263

27.725.601

37.133.891

3-Düzen. ve Denet. Kurumların Gelirleri

3.047.577

3.019.563

3.181.965

1.618.575

10.867.680

19.102.343

Bütçe Dengesi

-32.242.570

-170.559.811

-47.222.638

-132.471.254

-382.496.273

-659.420.978

Faiz Dışı Denge

-10.883.288

-136.336.522

-2.147.633

-97.974.483

-247.341.925

-93.824.978

Kaynak: https://muhasebat.hmb.gov.tr/merkezi-yonetim-butce-istatistikleri

Bütçe gerçekleşmesinde dikkate çekici hususlardan birisi faiz dışı dengede gözükmektedir. 2023 bütçe tahmininde faiz dışı denge -93.824.978.000-TL öngörülmüş iken ilk 4 ay gerçekleşmede -247.341.925.000-TL faiz dışı bütçe açığı gerçekleşmiştir. 2023/Ocak-Nisan dönemlerinde gerçekleşen bütçe açığı -382.496.273.000-TL iken 2022 yılı ilk 4 ayda gerçekleşen bütçe açığının -19.358.357.000-TL olduğu düşünüldüğünde 2023 bütçe gerçeklemesinde ciddi bütçe açığı ile karşı karşıya olduğumuzu söyleyebiliriz.

Bu sapmanın sebeplerine baktığımızda cari transfer ve sermaye transfer harcamalarındaki artış göze çarpmaktadır. Transfer harcamalarının karşılıksız yardım amaçlı yapılan harcamalar olduğu düşünüldüğünde seçim ve depremin bütçe üzerindeki yükünü fazlasıyla görebiliyoruz.

Cari Transfer:

Cari transferler, mal ve hizmet alımları, personel giderleri, faiz giderleri gibi cari nitelikli harcamaların finansman amacıyla kişi veya kurumlara yapılan karşılıksız ödemeler olarak tanımlayabiliriz. Cari transfer harcamalarında 2023 yılında öngörülen harcama limiti 1.681.997.337.000-TL iken,  ilk dört ayda 639.501.551.000-TL harcama yapılmış olup,  bu rakamlar öngörülen harcama limitinin %38’ine ulaşıldığını göstermektedir. Cari transfer harcamalarının alt detaylarından dikkatimi çeken kalemler aşağıdaki gibidir.

CARİ TRANSFERLER

Ocak

Şubat

Mart

Nisan

Sosyal Güvenlik Kurumuna Gelir ve Aylık Ödemesi Yapılanlara Bayram İkramiyesi Karşılığı Yapılan Ödemeler

6.722

6.051

5.032

23.692.235

Sosyal Güvenlik Kurumuna 5434 Sayılı Kanun Kapsamında Emekli İkramiyeleri Karşılığı Yapılan Ödemeler

322.719

1.960.638

1.929.953

5.057.830

Mazot Desteği

38

11.270.075

29.202

3.400

Gübre Desteği

0

4.638.895

0

0

Afet Bölgesi İlan Edilen İllerdeki Yetiştiricilere Yem Desteği

0

0

1.366.611

18.161

Mevduat ve Katılma Hesaplarının Kur Artışlarına Karşı Korunmasına İlişkin Giderler

1.522.872

631.964

0

650.284

Ekonomik/Mali Amaçlı Diğer Transferler

11.776.890

554.991

157.044

12.617.637

Sınıflandırmaya Girmeyen Hane Halkı ve İşletmelere Yapılan Diğer Transferler

3.401

16.923.091

15.698.528

5.020.672

https://muhasebat.hmb.gov.tr/merkezi-yonetim-butce-istatistikleri, Merkezi Yönetim Bütçe Giderleri Gerçekleşmeleri Eko_Fonk

Nisan ayında bayramda verilen emeklilere bayram ikramiyesinin bütçeye 23.692.235.000-TL yük getirdiği, keza yine emekli ikramiyelerinde de Nisan ayında artış olduğu bunda da EYT kapsamında bütçeye şimdilik sınırlı yük getirdiğini görmekteyiz.

Mazot desteği ve gübre desteği normalde ayni olarak yapılan yardımlardı. Ancak deprem nedeniyle alınan Cumhurbaşkanlığı kararı ile mazot ve gübre destekleri, depremden etkilenen 11 ilimiz için nakit olarak ödenme kararı alınmıştı. Şubat ayında bu iki nakdi desteğin bütçeye 15.908.970.000-TL olarak yansıdığını görmekteyiz.

Kur korumalı mevduatlar için hazine tarafından katlanılan gider kaleminde 2022’nin tersine 2023 yılındaki yükü şimdilik sınırlı kalmıştır. Ancak kurların yükselmesiyle beraber burada bütçeye büyük yükler getireceğini söyleyebiliriz.

Hane halkı için yapılan yardımlarda da Şubat ve Mart aylarında ciddi artışların olduğunu söyleyebiliriz. Bu yardımların içeriğini bilmemekle birlikte deprem bölgesine yapılan yardımların da bu kalemde olduğunu tahmin edebiliriz.

Ekonomik/mali amaçlı diğer transferlerinde Ocak ve Nisan aylarında ciddi artışlar bulunmaktadır. Ancak bu diğer transfer kaleminin içinde nelerin olduğunu göremiyoruz. Yüksek tutarlı bu kalemin diğer adı altında sınıflandırmak yerine gider kalemlerinin nelerden oluştuğunu belirtecek şekilde vermenin bütçe şeffaflığı açısından önemli olduğunu düşünüyorum.

Sermaye transferleri:

Sermaye transferi açısından baktığımızda ise ilk dört ayda, 2023 tamamı için tahsis edilen bütçe harcamasını şimdiden geçmiştir. Sermaye transferleri, bina ve diğer inşaat işleri, ulaşım araçları, makineler, demirbaşlar gibi sermaye nitelikli harcamaların finansmanı amacıyla kişi ve kurumlara yapılan karşılıksız ödemeler olarak tanımlanmaktadır. 38.694.210.000-TL tutarındaki Ocak-Nisan/2023 sermaye transferlerinin “Merkezi Yönetim Bütçe Giderleri Gerçekleşmeleri Eko_Fonalt” detaylarına baktığımızda 26.804.930.000-TL’si sosyal yardım hizmetlerinden oluşmaktadır. Söz konusu harcamanın içeriğini “Merkezi Yönetim Bütçe Giderleri Ay İçi Gerçekleşmeleri Ekod4detayına baktığımızda burada da yüksek kalemli harcamaların “Diğer”  başlığında sınıflandırılması bu harcamaların tam olarak nereye harcandığını göremememize neden olmaktadır.

 

Ocak

Şubat

Mart

Nisan

Toplam

SERMAYE TRANSFERLERİ

6.907

12.280.365

8.586.373

17.820.564

38.694.210

Sınıflandırmaya Girmeyen Diğer Kurum, İşletme ve Hane Halkına Yapılan Sermaye Transferleri

0

8.756.718

93.948

8.081.020

16.931.686

Sınıflandırmaya Girmeyen Diğer Hazine Yardımları

0

3.000.000

3.000.000

4.000.000

10.000.000

Faiz harcamaları:

Son olarak faiz harcamaları konusuna da değinmek gerekirse faiz harcamalarının toplam harcamalar içindeki payı aşağıdaki gibidir.

 

Ocak

Şubat

Mart

Nisan

Toplam

2023 Bütçe Tahmini

Harcamalar

321.320.456

389.388.155

334.044.075

400.444.137

1.445.196.823

4.469.570.019

Faiz Harcamaları

21.359.282

34.223.289

45.075.006

34.496.772

135.154.348

565.596.000

2023 tüm yılı toplam bütçe harcamasındaki faiz harcamalarının payı %12,6 olarak öngörülmüştür. Gerçekleşmeye baktığımızda ilk 4 ay içinde, öngörülen toplam 565.596.000.000-TL faiz harcamasının %24’ünün gerçekleştiğini görmekteyiz.

Bütçe Gelirleri:

Genel bütçe gelirlerinin kompozisyonuna baktığımızda 2023 yılı için öngörülen gelir üzerinden alınan vergilerin bir başka deyişle dolaysız vergilerin toplam vergi gelirinin %35’ini oluşturduğunu, dolaylı vergilerin toplam vergi gelirlerinin ise %65’ini oluşturmaktadır. İlk 4 aylık gerçekleşmede bu oranlar sırasıyla %22 ve %78’dir. Vergi gelirlerinin bu şekilde dağılımın gelir dağılımı üzerinde olumsuz etkiler yarattığını söylememiz gerekir.

 

4 Aylık Gerçekleşme TOPLAMI

Yıllık Bütçe Tahmini *

Genel Bütçe Gelirleri

1.024.107.269

3.753.912.807

  I-Vergi Gelirleri

863.739.463

3.199.534.179

    1. Gelir ve  Kazanç Üzerinden Alınan Vergiler

189.808.793

1.114.131.841

    2. Mülkiyet Üzerinden Alınan Vergiler

17.942.585

42.733.571

    3. Dahilde Alınan Mal ve Hizmet Vergileri

331.234.537

824.090.389

    4. Uluslararası Ticaret ve Muamelelerden Alınan Vergiler

258.039.833

1.056.842.056

    5. Damga Vergisi

23.864.052

55.511.767

    6. Harçlar

36.226.103

105.224.555

    7. Başka Yerde Sınıflandırılmayan Diğer Vergiler

6.623.560

1.000.000

  II-Teşebbüs ve Mülkiyet Gelirleri

75.262.987

141.844.106

  III-Alınan Bağışlar ve Yardımlar ile Özel Gelirler

7.373.353

40.833.163

   IV-Faizler, Paylar ve Cezalar

70.899.188

352.903.112

  V-Sermaye Gelirleri

5.272.924

15.983.989

  VI-Alacaklardan Tahsilat

1.559.354

2.814.258

Kaynak: https://muhasebat.hmb.gov.tr/merkezi-yonetim-butce-istatistikleri ,Merkezi Yönetim Bütçe Gelirleri Ay İçi Tahsilatları (Detay2)

Bütçe gelirleri hemen hemen beklentiler dâhilinde gerçekleştiğini söyleyebiliriz. Gelir ve kazanç üzerinden alınan vergilerde oranın düşük seyretmesinin nedeni kurumlar vergisi beyannamesinin verilme süresinin 5 Mayıs 2023 tarihine uzatılmasını gösterebiliriz. Yine kurumlar vergisi beyannamesi ile verilecek olan halk arasında deprem vergisi olarak nitelendirilen Ek Kurumlar Vergisi, Nisan ayında 795.802.000-TL olarak gerçeklemiş ancak bu tutarın da Mayıs ayında yüksek gelmesini bekleyebiliriz.

Teşebbüs ve mülkiyet gelirleri Mart ayında yüksek gerçekleşmiş olup, bunun sebebi ise “Hazine Portföyü ve İştirak Gelirler” kalemindeki 54.122.579.146-TL’lik gelirden kaynaklanmaktadır. Bu kalemde 2023 yılında toplam 103.256.659.000-TL gelir beklentisi vardır.

Ayrıca, 7440 sayılı borç yapılandırması ve matrah artırımının da son günü 31 Mayıs 2023 olması nedeniyle bu kanun kapsamında da Mayıs ayından itibaren vergi gelirlerinde artış gerçekleşecektir.

SONUÇ:

2023 bütçe gerçekleşmelerine baktığımızda ilk 4 ayda rekor düzeyde bütçe açığı verdiğimizi ve bunun sebepleri olarak 6 Şubat tarihinde gerçekleşen ve ülkemizde derin bir üzüntüye sebebiyet veren deprem ve Mayıs ayında gerçekleşecek seçimler olduğunu söyleyebiliriz. Kaldı ki rekor düzeydeki bütçe açığına 2023 bütçe gerçekleşmesinde görüleceği üzere ilk dört ayda kur korumalı mevduatlara ilişkin hazine giderinin düşük seyri ve emeklilik yasası kapsamında çok sayıda vatandaşın emekliliğinin henüz bütçe harcamalarına yansımadığı düşünüldüğünde tablo hiç de parlak gözükmektedir. Ülkemizin gerek bütçe açığı gerekse de cari açık vermesi nedeniyle yüksek bütçe açığının sürdürülebilir düzeye çekilmesi zaruridir ancak hiç de kolay değildir.  Mevcut koşullarda kamu harcamalarının düşürülmesi pek mümkün görülmediğine göre geriye iki yol kalmaktadır. Vergi artışları ve/veya borçlanma. Her iki yolda da ağır bir küfe maalesef halkımızın omuzlarında olacaktır.

26.05.2023

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> Uygulamalı Enflasyon Muhasebesi (171 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.


GÜNDEM