Doç. Dr. Ahmet Gökgöz
İBA Eğitim ve Danışmanlık Hizmetleri A.Ş.
ahmetgokgoz@ibakademi.com

Sermaye Azaltımı TFRS Çerçevesinde Yapılacak Enflasyon Düzeltmesinde Nasıl Düzeltilecek?

Şirketler ticari yaşam içinde sermaye artışına gereksinim duydukları gibi şirket sermayesinin büyük kısmının karşılıksız kalması ve atıl bir sermaye oluşması sonucu sermaye azaltımı yoluna da gidebilirler. Şirketlerin sermaye azaltmasına gitme nedenleri olarak; kuruluşta konulan veya sonrasında artırılan sermayenin fazla gelmesi, pay sahibinin ortaklıktan ayrılması, taahhüt edilen sermayenin yerine getirilmemesi, bölünme ve birleşme halleri, faaliyet zararının yok edilmek istenmesi gibi nedenler sayılabilir.

Peki sermaye azaltılması durumunda azaltılan sermaye enflasyon düzeltmesine nasıl konu edilecek?

Şirket kuruluşta koyduğu sermaye ve sonraki zamanlarda artırdığı sermayeyi azalttığında, azaltılan sermaye tutarının düzeltmesinin nasıl yapılacağı enflasyon muhasebesinin özellikli konuları arasındadır. Burada belirlenmesi gereken konu; azaltılan sermaye, kuruluşta konulan veya sonraki zamanlarda artırılan sermayelerin hangisinden azaltıldığıdır. Kuruluş sermayesi ve sonraki dönemlerdeki artışlardan hangisinden azaltıldığına göre sermayedeki yapılacak düzeltme tutarı değişecektir.

Vergi Usul Kanunu’nun sermaye azaltımlarında yaklaşımı bellidir. Azaltılacak olan sermayenin hangi sermayeden olduğuna karar verirken vergi otoritesinin vergilendirme yapabileceği tutar hangisiyse, öncelikle azaltım olarak bu tutarın dikkate alınması gerekmektedir. Normal şartlarda şirket ortaklarının sermaye olarak koydukları değeri sermaye azaltımı yoluyla geri almaları durumunda vergilendirmeye konu olmayacaktır. Ancak azaltılan sermaye diğer özkaynak unsurlarını (örneğin; maddi duran varlık yeniden değerleme artışlarını) içermesi durumunda azaltılan sermayeden vergi hesaplanması durumu ortaya çıkabilecektir. Böyle durumda vergi otoritesi, sermaye azaltımının öncelikle vergilendirmeye konu kalemler üzerinden gerçekleşeceğini kabul edecektir. VUK çerçevesinde 31 Aralık 2023 tarihinde yapılacak olan enflasyon düzeltmesinde azaltılan sermayenin hangi sermaye kaleminden olduğuna karar verirken bu hiyerarşiye göre hareket edilmesi uygun olacaktır.

Bu yazının konusunu; sermaye azaltımını VUK çerçevesinde değil TFRS çerçevesinde nasıl ele alınacağı oluşturmaktadır. Dolayısıyla VUK ekseninde konuya yüzeysel baktıktan sonra TFRS çerçevesinde konuyu detaylandıralım.

TFRS çerçevesinde finansal tablolar enflasyon düzeltmesine tabi tutulduğunda önceki dönem de enflasyona göre düzeltilerek karşılaştırmalı olarak hazırlanması gerekmektedir. Dolayısıyla 2023 yılında TFRS çerçevesinde yapılacak olan enflasyon düzeltmesinde 2023-2022 ve 2021 olmak üzere, birikimli olarak, aşamalı bir şekilde üç dönem çalışılarak enflasyon düzeltmesi işlemleri gerçekleştirilecektir.

Sermaye azaltım tutarının düzeltilmesini de TFRS açısından enflasyon muhasebesinin açılış yılı olan 2021 yılı ve sonraki 2022 ve 2023 dönemleri olarak ikiye ayırmak daha doğru olacaktır. Türkiye’de en son bilançolar 2004 yılında düzeltildi. Bu durumda enflasyon muhasebesi metodolojisinde öncelikle tutarlar 2004 veya sonraki yıllardan TFRS enflasyon düzeltmesinin açılış yılı olan 31 Aralık 2021 yılına getirilecek. Peki 31 Aralık 2021 yılında sermaye kalemi düzeltilirken 2004 ve 2021 yılları arasındaki sermaye azalışları nasıl düzeltilecek? TFRS’nin VUK gibi kuralları yoktur. Gerçeğe en uygun sunumu sağlayacak politikalar belirlenmesi yönünde ilkeler belirler. Uygulamada rastladığım tartışmalar ve müzakereler çerçevesinde üç görüş dillendirilmektedir. Bu görüşler üzerinde değerlendirmem şöyle olacaktır.

1. Görüş: Sermaye artışlarını arttığı tarihte pozitif endeksleyerek, sermaye azalışlarını da azaldığı tarihten negatif endeksleyerek düzeltilmesi gerekir. Bu görüş açılış yılı olan 31 Aralık 2021 tarihinde yapılacak olan enflasyon düzeltmesi için kanaatimce yanlıştır. Enflasyon düzeltmesi yaparken şirketin bilançosunda yer alan kalemleri düzeltme işlemine tabi tutuyoruz. Daha önce şirketten çıkmış değerleri enflasyon düzeltmesine tabi tutmuyoruz. Örneğin: 2017 yılında şirketten çıkmış bir makineyi TFRS’ye göre açılış yılı olan 2021 yılında düzeltme işlemine tabi tutmuyoruz. Çünkü 31 Aralık 2021 tarihi itibariyle bu makine bilançoda mevcut değildir. Aynı bakış açısıyla daha önceki dönemler şirketten azaltım yoluyla çıkmış bir sermayeyi düzeltmeye konu etmemeliyiz. Örneğin; 04.03.2011’de artırılmış 5.000.000 TL bir sermaye 15.04.2018 tarihinde aynı tutarda azaltılmış olsun. Görüşü savunanlara göre; 04.03.2011 tarihinden pozitif olarak ve 15.04.2018 tarihinden de negatif olarak endekslenmesi gerekmektedir. Bu durumda 31 Aralık 2021 tarihinde bilançoda olmayan bir sermaye tutarının 04.03.2011 tarihi ile 15.04.2018 tarihi arasındaki süresinin endekslenerek bilançoya düzeltme etkisi yansıtılmış olacaktır. Kanaatimce uygun olanın azaltılan sermayenin, kuruluş veya artırılan hangi sermayeden azaltıldığı tespit edilerek, bu tutardan düşülüp düzeltmeye konu edilmemesidir. Burada da sorun azaltılan sermayenin hangi sermayeden azaltılacağıdır. Bu kısmını 2. ve 3. Görüşte tartışacağız.
2. Görüş: Bir önceki görüşün sonunda da bahsettiğimiz gibi azaltılan sermaye, kuruluş ve sermaye artış tutarlarının hangisinden azaltıldıysa, ilgili sermaye tutarından düşülerek düzeltme işlemi yapılmalıdır. Azaltılan sermayenin hangi sermayeden azaltıldığına karar verirken de oransal yöntem kullanılmalıdır. Örneğin: 15.03.2008 tarihinde 50.000 TL sermaye ile kurulan şirket, 17.09.2011 tarihinde 150.000 TL ve 14.01.2015 tarihinde 300.000 TL sermaye artışında bulunduktan sonra 13.03.2020’de 100.000 TL sermaye azaltımında bulunmuştur. 100.000 TL sermaye azaltımının; 15.03.2018, 17.09.2011 ve 14.01.2015 tarihlerinde konulan hangi sermayeden olduğuna karar verirken, Görüşü savunanlara göre, oransal yöntem kullanılmalıdır. Oransal yönteme göre azaltılan 100.000 TL’lik sermayenin 50.000/500.000 TL’si 15.03.2008 tarihindeki kuruluş sermayesinden, 150.000/500.000 TL’si 17.09.2011 tarihindeki artırılan sermayeden ve 300.000/500.000 TL’si de 14.01.2015 tarihinde artırılan sermayeden azaltılmalıdır. 2. Görüşün ilk kısmına katılıyorum ancak oransal yöntem konusuna katılmıyorum. Sebebini 3. Görüşte tartışacağız.
3. Görüş: Azaltılan sermaye, 2. Görüşte olduğu gibi, kuruluş ve sermaye artış tutarlarının hangisinden azaltıldıysa, ilgili sermaye tutarından düşülerek düzeltme işlemi yapılmalıdır. Azaltılan sermayenin hangi sermayeden azaltıldığına karar verirken de en son artırılan sermayeden geriye doğru gidilmelidir. Bu görüşe göre; atıl duran bir sermaye azaltılırken, en son ihtiyaç hasıl olan sermaye azaltılmalıdır. Kronolojik olarak sermaye ihtiyacı doğdukça sermaye artırılmıştır. Sermaye ihtiyacı kalmadıysa da en son artırılan sermayeye ihtiyaç kalmamıştır. Dolayısıyla azaltılan sermaye de en son artırılan sermaye olmalıdır. Oransal yöntemde azaltılan sermayeden kuruluş sermayesine oransal olarak pay verilmektedir. İhtiyaç duyulmayan sermaye kuruluş sermayesi değil sonradan ihtiyaç hasıl olduğu için artırılan sermayelerdir.

Sermaye azaltımına ilişkin enflasyon düzeltmesinde izlenecek metodoloji benim kanaatime göre en uygun görüş 3. Görüştür.

Yukarıda bahsettiğim konular 31 Aralık 2021 tarihinde yapılacak enflasyon düzeltmesi işlemlerine ilişkindir. Sermaye, TFRS enflasyon düzeltmesi açılış yılı olan 31 Aralık 2021 tarihine getirilip düzeltildikten sonra 2022 ve 2023 yılları içinde sermaye azaltımı yapıldıysa, izlenecek yol şöyle olacaktır.

Sermaye tutarı 31 Aralık 2021 tarihine kadar düzeltilip düzeltme etkileri Sermaye Düzeltme Farkları kaleminde raporlandıktan sonra 2022 yılı içinde sermaye azaltımı yapılmışsa, eğer 2022 yılı içinde sermaye azaltımından önce sermaye artırımı yoksa, azaltılan sermayenin 31 Aralık 2021 tarihine kadar düzeltilen sermayeden azaltılması gerekmektedir. Örneğin; 31 Aralık 2021 tarihi itibariyle TFRS enflasyon düzeltmesine ilişkin açılış bilançosunda Sermaye tutarı 5.000.000 TL ve Sermaye Düzeltme Farkları kalemi 7.000.000 TL olsun. Bunun anlamı sermaye 31 Aralık 2021 tarihine kadar düzeltilmiş ve sermaye düzeltmesinin birikimli enflasyon etkisi 7.000.000 TL olarak hesaplanmıştır. Şirket 30 Mayıs 2022 tarihinde 1.000.000 TL sermaye azaltması durumunda, eğer 30 Mayıs 2022 tarihinden önce 2022 yılında sermaye artışı yoksa, bu tutarın 31 Aralık 2021 tarihine getirilerek düzeltilmiş sermayeden azaltılması gerekmektedir. Zamanında ödenen tutarı 5.000.000 TL olan sermayenin 31 Aralık 2021 tarihi itibariyle paranın satın alma gücüne göre değeri 12.000.000 TL’dir. Sermaye 31 Aralık 2021 tarihine kadar 12.000.000 TL olarak düzeltildiği için bu tutar 31 Aralık 2022 tarihine endekslenerek düzeltilir, 30.05.2022 tarihinde azaltılan 1.000.000 TL’lik sermayenin de 31 Aralık 2022’deki TL’nin satın alma gücüne getirilmesi için 30.05.2022 tarihinden 31.12.2022 tarihine negatif olarak endekslenir. 31 Aralık 2021’den 31 Aralık 2022’ye endekslenen 12.000.000 TL ile 30 Mayıs 2022’den 31 Aralık 2022’ye endekslenen – 1.000.000 TL’nin neti azaltılmış yeni sermayenin 31 Aralık 2022 tarihindeki Türk Lirası’nın alım gücüyle ifade edilmiş değeri olacaktır. Eğer sermaye azaltımı varsa 2023 yılında da benzer şekilde hareket edilir.

TFRS enflasyon düzeltmesinde konuya karşılaştırmalı 3 dönem (2023-2022-2021) olarak bakılmalıdır. Açılış yılı olan 31 Aralık 2021 tarihinden önceki sermaye azalışları, hangi sermayeden azaltıldıysa ilgili sermaye kaleminden düşülerek düzeltmeye konu edilmemeli. Ancak 2022 ve 2023 tarihinde sermaye azaltımı yapıldıysa, sermaye tutarı açılış yılı olan 31 Aralık 2021 tarihine kadar düzeltildiği için sermaye azalışının sermaye düzeltme farkına etkisi olacaktır. Bu etkinin de özkaynak değişim tablosunda raporlanması gerekecektir.

04.03.2024

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> Uygulamalı Enflasyon Muhasebesi (171 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.