Hüseyin Ergut
Serbest Muhasebeci Mali Müşavir
Lisanslı SPK Uzmanı
smmm.hergut@gmail.com

Sermaye Piyasalarında Stratejik Bir Piyasa Aracı Takasbank Ödünç Pay Piyasası (ÖPP) Nedir? Piyasa İşleyişine İlişkin Esaslar, Ödünç İşlem Yönetimi Takas ve Teminatlandırma Süreci

Ödünç Pay Piyasası Nedir?

Takasbank tarafından belirlenen tür, miktar ve dönemlerde teminat göstererek ödünce konu olan kıymeti ödünç almak veya vermek isteyen aracı kurum ve bankalar ile bunların müşterilerinin talepleri ile tekliflerinin karşılaşmasını sağlayan, İstanbul Takas ve Saklama Bankası (Takasbank) tarafından kurulan ve işletilen bir piyasadır. Ödünç piyasası işlemi, yatırımcılar portföylerinde bulunan payları ödünç pay piyasasında değişik vadelerde ve faiz oranlarında ödünce verebilir, ödünç işlemi paylarını bir bakıma kiralama işlemi yapabilirler. Ödünç pay piyasasına verilen payların mülkiyeti ödünç verene ait olup, ödünç süresince doğan rüçhan hakkı, temettü hakkı gibi vb. haklar ödünç verene aittir. Ödünç pay piyasası, yatırımcılara belirli bir varlığı geçici olarak ödünç alıp satma hakkı sunarak kısa vadeli yatırım stratejilerine olanak tanımaktadır. Bu piyasayı, finansal piyasalarda stratejik bir araç olarak tanımlayabiliriz.

Ödünç Piyasasına İlişkin Esaslar Nelerdir?

Ödünç İşlemleri, Yıldız Pazar ve Ana Pazarda işlem gören paylarda ve borsa yatırım fonlarında (BYP) yapılabilmekte olup, gelişen işletmeler pazarı (GİP), piyasa öncesi işlem platformu (PÖİP) ve yakın izleme pazarı (YİP)’te yer alan paylarda ödünç işlemleri gerçekleştirilememektedir. Ödünç Pay Piyasasında işlem yapmak isteyen yatırımcıların Ödünç pay piyasası işlemleri çerçeve sözleşmesini imzalamaları zorunludur. Ödünç pay piyasası işlemleri geçekleştirmek isteyen yatırımcılar, müşteri temsilcileri aracılığı ile Takasbank ödünç pay piyasası işlemi gerçekleştirebilir. Ödünç pay piyasası işlemleri komisyona tabidir. Sermaye piyasası aracı ödünç alma ve verme işlemi, ilgili çerçeve sözleşmede belirlenen esaslar dahilinde, ödünç veren tarafından ödünç alan tarafa, belirli bir dönem için sermaye piyasası araçlarının verilmesi ve aynı cins sermaye piyasası aracının mislen geri alınmasını ifade eder. Ödünç alınan sermaye piyasası araçlarından doğan hakların kullanımı Ödünç alınan sermaye piyasası araçlarının ödünç verene tesliminden önce, ihraççı ortaklık tarafından temettü veya faiz ödenmesi durumunda, söz konusu ödemeler ödünç alan tarafından ödünç veren tarafa sermaye piyasası araçları ödünç alma ve verme işlemi çerçeve sözleşmesi hükümleri dahilinde ödenmek zorundadır.

Ödünç İşlemlerin İşlem Yöntemi

Piyasada işlemler, üyelerin, temsilcileri aracılığı ile emirlerini yazılı olarak piyasa eksperlerine iletmesi, bu emirlerin eksperler tarafından bilgisayar sistemine girilerek fiyat ve zaman önceliği kuralına göre otomatik olarak eşleşmeleri yoluyla gerçekleşmektedir. Sisteme girilen emirlerden her vadede fiyat ve zaman önceliği kuralına göre sıralanan en iyi emirler bilgi dağıtım ekranlarında emir veren üyelerin unvanları yer almadan, eş zamanlı olarak, miktar, fiyat ve faiz oranıyla görünür. Ayrıca emirlerin yer aldığı ekranda işlemlere ait kümülatif bilgiler de yer almaktadır. Sisteme, girilen emirlerin işlem kurallarına göre eşleşmesi sonucu gerçekleşen işlemlere, sistem tarafından birer seri numarası verilir. Seans sırasında gerçekleşen her işlemi müteakiben, işlem taraflarına mesaj çekilerek işlem bilgileri iletilir. İşlemlere itiraz hakkı süresi seans bitimi de dâhil (15) dakikadır. 

Seansın bitimini takiben üyelerin yaptıkları bütün işlemlerin seri numaraları ve işlem yapılan karşı üyeler, işlem yapan taraflara iletilir

İşlem Saatleri:

Seanslar, iş günlerinde (09:45-17:30)’saatleri arasında olmak koşuluyla tek seans olarak gerçekleştirilir. 

İşleme Konu Kıymetli Madenler;

Piyasada Hazine Müsteşarlığı tarafından 18.11.2006’tarihli ve 26350’sayılı Resmî Gazetede yayımlanan Kıymetli Maden Standartları ve Rafinerileri Hakkında Tebliğ’de standart kıymetli maden başlığı altında tanımlanan altın, gümüş, platin ve paladyum piyasada işlem görebilir. 

Ödünç işlemleri, altında 1000/1000, gümüş, platin ve paladyumda ise 100/100 saflık dereceleri esas alınarak yapılır. Ödünç işlemlerinin takas hesaplamasında, söz konusu kıymetli madenin saflık derecesi esas alınır. 

Emir Türleri Piyasa Emirleri: Verilen ödünç alma/verme emirlerinde;

a)  Emri verenin unvanı 

b)  Emrin türü (bölünebilir/blok) 

c)  Emrin tipi (ödünç verme/ödünç alma)

d)  Fiyat Tipi (TL ve ABD Doları) 

e)  Emrin içerdiği kıymetli madenin cinsi ve miktarı 

f)   Dönemsel faiz oranı 

g)  İşlem vadesi (vade sonu tarihi) 

h)  Vade sonu teslimatının fiziki mi, nakdi mi yapılacağı

i)   Emir numarası bulunması zorunludur. 

Piyasada verilen emirlerin geçerlilik süresi ilgili seans ile sınırlı olup, piyasa üyesi tarafından verilen ancak henüz gerçekleşmemiş olan emirler, geçerli oldukları seansta değiştirilebilir veya iptal edilebilmektedir. Seans sonuna kadar karşılanmayan veya iptal edilmeyen emirler seans sonunda sistem tarafından otomatik olarak iptal edilmektedir. Piyasada gerçekleşen ödünç işlemler; aynı gün (T+0) valörlüdür. 

Takasbank Ödünç Pay Piyasası (ÖPP) teminatlandırma sürecinin İşleyişi

I-Teminat gereksiniminin belirlenmesi,

II-Teminat türleri,

III-Değerleme ve kabul kriterleri,

IV-Depolama ve ayrıştırma,

V-Değişen piyasa koşullarına göre teminat yönetimi,

VI-Karşı tarafın risk idaresi ve iç kontrolleri,

VII-Teminatlandırmanın operasyonel akışı,

VIII-Uygulanan risk sınıfları,

Takas ve Teminatlandırma

Piyasada gerçekleşen işlemlerin fiziki kıymetli maden takası, Borsa Takas Merkezi (Kıymetli Madenler ve Kıymetli Taşlar Piyasası Bölümü), nakit takası ise İstanbul Takas ve Saklama Bankasının (Takasbank) anlaşmalı olduğu muhabir banka aracılığıyla gerçekleştirilir. 

Kıymetli madenin takası, işlemin gerçekleştiği gün, ödünç veren tarafın kıymetli madeni, Borsa kasasına teslim etmesiyle gerçekleşir. 

Vade sonunda ise ödünç alan tarafın, işleme konu kıymetli madenin vade sonu değerini Borsa kasasına ve 1 kg’ın altındaki küsuratını Takasbank’ın anlaşmalı olduğu bankaya yatırması ile takas gerçekleşmiş olur. Teslimatta nakit uzlaşma söz konusu ise işleme konu kıymetli madenin vade sonu değerini Takasbank’ın anlaşmalı olduğu bankaya yatırması ile takas gerçekleşmiş olur. 

Ödünç Pay Piyasasında (ÖPP)’de işlem teminatı ve garanti fonu katkı payı olarak kabul edilebilecek varlıklar;

a) Nakit Türk Lirası

b) Konvertibl Döviz (USD,EURO,GBP)

c) Devlet İç Borçlanma Senedi

ç) T.C. Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından ihraç edilen Euro tahvil (Eurobond)

d) T.C. Hazinesi Varlık Kiralama A.Ş. tarafından ihraç edilen kira sertifikaları

e) BIST 100 endeksinde bulunan pay senetleri

f) Hisse senedi şemsiye fonu payları

g) Borçlanma araçları şemsiye fonu payları

ğ) Borsalarda işlem gören standartta Altın

h) İpotek teminatlı menkul kıymetler, ipoteğe dayalı menkul kıymetler, varlık teminatlı menkul kıymetler ve varlığa dayalı menkul kıymetler

ı) Borsa İstanbul A.Ş. payları

Sermaye piyasası araçlarının kredili alımı ve açığa satış işlemlerinde özkaynak oranının hesaplanmasında;

a) Nakit, devlet tahvili, hazine bonosu, Borsa İstanbul A.Ş.de işlem görmekte olan ve Hazine ve Maliye Bakanlığının belirlediği standartlardaki altın ve diğer kıymetli madenler ve/veya Kurulca uygun görülecek diğer sermaye piyasası araçlarının kabul edilmesi halinde bu kıymetlerin (%100)’nü,

b) Payların Borsa İstanbul A.Ş.’nin ilgili düzenlemelerinde belirlendiği oranlarda,

c) Borsa yatırım fonu katılma paylarının (%90)’nı,

ç) Hisse senedi şemsiye fonlara bağlı yatırım fonu katılma payları ile serbest şemsiye fonlara bağlı yatırım fonu katılma paylarının (%75)’ni,

d) (ç) bendi dışında kalan yatırım fonu katılma paylarının (%90)’nı, özkaynak olarak kabul edilir.”

Ödünç Pay Piyasasında (ÖPP) İşlem Yapabilecek Taraflar

-Kamu kurumları ve kurumsal yatırımcılar: Borsa kullanıcıları arasında özellikle hisse ödünç işlemleri yapan büyük yatırımcılar ve aracı kurumlar.

-Aracı kurumlar / yatırım kuruluşları: Müşterileri adına ödünç işlemleri gerçekleştirebilen ve ödünç veren/alan taraf olarak rol alan finansal aracı kuruluşlar.

-Bireysel Yatırımcılar: Genelde doğrudan ödünç işlem yapmazlar; ödünç verme/ödünç alma süreçleri büyük ölçüde aracı kurumlar üzerinden yürütülür. Ancak bazı durumlarda bireysel yatırımcılar da müşterisi oldukları kuruma bağlı olarak ödünç işlemine dahil olabilirler.

Takasbank’ın Ödünç Pay Piyasasında (ÖPP) Rolü

-Güvenli işlem altyapısı sağlayıcısı: Takasbank, ödünç pay işlemlerinin takas ve netleştirme süreçlerini güvenli ve düzenli bir şekilde yürütür. Bu, işlemlerin karşı taraf riskini minimize eder ve piyasanın güvenilirliğini artırır.

-Merkezi takas/gerçekleştirme organı işlevi: Ödünç pay piyasası (ÖPP) işlemleri genelde merkezi bir hesap yönetimiyle gerçekleştirilir. Takasbank, ödünç alınan/pay verilen hisselerin takasının, hesaplar arası transferlerinin ve yükümlülüklerin netleşmesinin doğru şekilde yapılmasını sağlar.

-Risk yönetimi çerçevesi: Takasbank, ÖPP kapsamında iç denetim, risk politikaları, marjin gereksinimleri ve teminat yönetimi gibi unsurları uygular. Bu sayede likidite riski, karşı taraf riski ve operasyonel riskler azaltılır.

-Entegrasyon ve uyum: (ÖPP) işlemleri, merkezi takas ve operasyonel sistemler üzerinden izlenir. Takasbank, bu entegrasyonların sorunsuz işlemesini ve kayıtların regülasyonlarla uyumlu olmasını sağlamaktadır.

-Şeffaflık ve Raporlama: Piyasa katılımcıları için işlem kayıtları, netleşme sonuçları ve risk durumları hakkında düzenli raporlama imkanı sunar. Bu da iç kontrol ve denetim süreçlerini destekler.

Takasbank Ödünç Pay Piyasası'nda Merkezi Kayıt Kuruluşu'nun (MKK) Temel Rolü

Ödünç işlemine konu olan pay senetlerinin kaydını tutmak, müşteri bilgilerini doğrulamak ve işlemleri güvence altına almaktır. (MKK), ödünç veren ve talep eden müşterilerin bilgilerini sistem üzerinden doğrular ve gerçekleşen ödünç işlemlerini kaydeder. Emir verildiğinde, bu kıymetler müşterinin Merkezi Kayıt Kuruluşu (MKK) nezdindeki alt hesabında bloke edilmekte olup, bu sayede piyasada güvenli ve şeffaf bir ödünç pay piyasası işleyişi sağlanmış olmaktadır.

Kaynakça:

-6362’saylı Sermeye Piyasaları Kanunu.

-spk.gov.tr

-Borsa İstanbul AŞ.

-İstanbul Takas ve Saklama Bankası A.Ş.(Takasbank)

-SPL/Çalışma Notları.

-Sermaye Piyasası Araçlarının Kredili Alım, Açığa Satış ve Ödünç Alma Verme İşlemleri Hakkında Tebliğ (Seri: V, No: 65)

-5/3/2021’tarihli ve 31414’sayılı RG; "Sermaye Piyasası Araçlarının Kredili Alım, Açığa Satış ve Ödünç Alma ve Verme İşlemleri Hakkında Tebliğde Değişiklik Yapılmasına Dair Tebliğ" Seri: V, No: 137)

-Takasbank’ın 6 Mayıs 2021’tarih ve 1696’no.lu Genel Mektubu.

-Merkezi Kayıt Kuruluşu (MKK)

-İstanbul Takas ve Saklama Bankası A.Ş. (Takasbank) Ödünç Pay Piyasası Uygulama Esasları Prosedürü

(14.12.2021’tarihli ve 1741’sayılı Genel Mektubu- 05.01.2022’ tarihli ve 1758’sayılı Genel Mektubu-17.03.2022’tarihli ve 1783’sayılı Genel Mektubu.)

22.10.2025

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.

>> YILIN KAMPANYASI: Muhasebecilere Özel Web Sitesi 1.249 TL + KDV  Ayrıntılar için tıklayın.