Ertuğrul Tuncer
Yeminli Mali Müşavir
Köker YMM Bağımsız Denetim A.Ş.
etuncer@kokerymm.com

İncelemeye veya Takdire Sevk Edilecek Mükelleflerin Savunma Hakkı

Vergi Usul Kanununun 6728 sayılı Yasa ile yeniden ihdas edilen 370. Maddesinde “İzaha davet” başlığı altında yeni bir düzenleme yapılmıştır. Bu uygulama vergi sistemimizde yeni bir müessesedir.

Konu hakkında,  482 sayılı VUK Genel Tebliği ile detaylı açıklamalarda bulunulmuştur.

Bu yazımızda, Tebliği tekrar eder gibi konuyu ele almak değil, özellik taşıyan hususları açıklamak ve   anlaşılmasını kolaylaştıracak  bilgiler vermek istediğimizden, konuya ilgi duyan meslektaşlarımızın adı geçen tebliği özellikle okumalarını tavsiye ederiz.

İzaha davet müessesesi, vergi kaybı bulunduğuna işaret eden belirtiler,  ( şikayetler, ihbarlar, program kontrol sonuçlarının veya   Vergi  Tekniği Raporlarının vergi dairesine “gereği” yapılmak üzere gönderilmesi gibi haller )    bulunan hallerde vergi dairelerince incelemeye veya takdire sevk işleminden önce  mükelleflerden açıklama talep edilmesidir.

İzaha davet edecek kurumlar için  “yetkili merciler” tabiri kullanılmışsa da bunu ağırlıklı olarak gelir İdaresi ve Vergi Denetim Başkanlığı olarak düşünmek gerekmektedir.

Açıklamalar üzerinde yapılan değerlendirmeler sonucunda vergi ziyaına sebebiyet vermediği anlaşılan mükelleflerin konuyla ilgili vergi incelemesine veya takdire sevk edilmesine gerek duyulmayacaktır.

 Vergi ziyaına sebebiyet verildiği kanısına varılan durumlarda ise belirli şartlar dahilinde   “indirimli ceza”  uygulanmak suretiyle mükelleflere bir kolaylık sağlanmaktadır.  .

Tebliğe göre; “… bu düzenleme ile İdare ve mükellefler arasındaki uyuşmazlıkların azaltılması, İdarenin zamanını daha etkin ve verimli alanlara hasretmesi, olayların gerçek mahiyetinin tespit edilmesine mükelleflerce daha çok katkıda bulunulması ve bu sayede vergiye gönüllü uyumun artırılması amaçlanmaktadır.”

Bu konuda, Tebliğle yapılan düzenlemeler konusuna girmeden hemen önce bir hususun altının çizilmesinde yarar vardır;   İncelemeye sevk edecek, takdire gönderecek merci genellikle vergi dairesidir. Zira vergi sistemimizde “tarha yetkili” tek makam vergi dairesidir. Ancak, vergi dairesinin -kaba tabirle- karışanı çoktur. Müfettişlerin ve Sayıştay’ın olaya bakış tarzı  vergi dairesinden farklı olabilmekledir. Vergi daireleri, mükellefin haklılığına kanaat getirdiği halde, çoğu zaman “başım ağrımasın” düşüncesiyle ya da “bir şeyler atlarım” endişesiyle incelemeye ve takdire sevk işleminden vaz geçmemektedir. Dolayısıyla, Yasa Koyucu ya  da Bakanlık  mükellef lehine olacak, dairelerin ve kurumların iş yükünü azaltıp verimliliği artıracak bir takım uygulamalar ihdas ederken, “uygulama noktalarının”   etkinliği yeterince sağlanamadığı için yapılan düzenlemeler de  kullanılamaz hale gelmektedir.

Bu duruma daha çok sahte belge kullanımına bağlı  KDV indiriminin reddi konularında rastlanılmaktadır. Mükellef, KDV Genel Uygulama Tebliği kapsamında  kendisinden istenen bilgileri, faturalar, irsaliyeler, banka belgeleri, ambar fişleri, tutanaklar gibi yığınla belge ibraz ederek verse  bile ikna olan  vergi dairesi duymadık. Zira, çoğu zaman bilgiler vergi dairesine talimat şeklinde gelmektedir. Dolayısıyla ihbar, şikayet, program çıktısı, teknik rapor örnekleri vergi dairesine “gereği için” gönderilirse. vergi dairesinin böyle bir izaha daveti beklenmemelidir. Halbuki, aşağıda görüleceği gibi izaha davet konusu olan hallerin neredeyse tamamı vergi daireleri üzerinden halledilecek işlerdir. 

İnceleme elemanlarının yetkileri yasal güvence altında olduğu için, yetki kullanma konusunda fazla bir sorun yaşayacaklarını düşünmüyoruz. Ancak, vergi daireleri bu konuda, hem izaha davet edip hem de kabul etmekten çekinmek gibi bir pozisyona girerse, Yasa maddesinin amacından uzaklaşılıp iş yükü daha da artacaktır.

Ayrıca, Yasa metninde ve Tebliğde,   değerlendirme sonucunun izahta bulunana/mükellefe  yazılı olarak bildirilip bildirilmeyeceği açıklanmamaktadır. Mükellef açıklamalarının neden kabul görmediğini, muhtemel sonuçları görebilmeli ve gerektiğinde yargı yolunda buna göre  savunabilmelidir. Yasayla getirilen mükellef hakları, idaredeki unsurların keyfiliği ile gölgelenmemelidir.

Öncelikle belirtmeliyiz ki, VUK 370. Maddesi genel maksatlı bir düzenleme olduğu halde, Bakanlık,  maddenin kendisine tanıdığı belirleme yetkisini  her türlü takdir ve inceleme  henüz sınırlı bir  biçimde kullanmıştır.

Bir açıdan bu durum normaldir. Zira, vergi iadesi gibi işlemlerden  kaynaklanan sorunlar için incelemeye sevk işlemi zaten uzun yazışma ve müzakerelerden sonra olmaktadır. İhbar, şikayet  ve güvenlik birimlerince tespit tutanağı düzenlenmesi gibi hallerde ise inceleme ön çalışmalarının gizli yapılması gerekebilmektedir.

Ayrıca, Bakanlık talimatlı ya da sektör bazlı incelemelerde ön çalışmalar,  araştırmalar yapılmakta, vergi tekniği raporları düzenlenmekte olduğundan münferit açıklama talebinin faydası olmayacaktır.

Bu gibi nedenlerle, Bakanlık, Yasanın verdiği yetkiye dayanarak ve gerçekten mükellefçe yapılacak açıklamalarla netleşecek  şu konularda  izaha davetin gerekli olduğuna karar vermiştir. 

• Ba-Bs Bildirim Formlarında Yer Alan Bilgilerin Analizi Sonucunda (çapraz kontroller neticesinde) Mükelleflerin İzaha Davet Edilmesi
• Kredi Kartı Satış Bilgileri ile Katma Değer Vergisi (KDV) Beyannamelerinin Karşılaştırılması Sonucunda Mükelleflerin İzaha Davet Edilmesi

(Kredi kartı satış cihazı  kullanan mükelleflerin, yaptıkları satış tutarları ile KDV beyannamelerinin karşılaştırılması sonucunda, satış tutarlarının düşük beyan edilmesi suretiyle verginin ziyaa uğratılmış olabileceğine dair haklarında ön tespit bulunan mükellefler izaha davet edilecektir.)

• Yıllık Beyannameler ile Muhtasar ve Prim Hizmet Beyannamelerinin Karşılaştırılması Sonucunda Mükelleflerin İzaha Davet Edilmesi

(Serbest meslek kazancı, ücret, gayrimenkul sermaye iradı gibi tevkifata tabi gelir elde edenler tarafından verilen yıllık gelir vergisi beyannameleri ile bu gelirler üzerinden tevkifat yapanların verdikleri muhtasar ve prim hizmet beyannamelerinin karşılaştırılması sonucu verginin ziyaa uğratılmış olabileceğine dair haklarında ön tespit bulunanlar bu guruba girmektedir)

• Çeşitli Kurum ve Kuruluşlardan Elde Edilen Bilgiler ile Asgari Ücret Tarifelerinin Karşılaştırılması Sonucunda Mükelleflerin İzaha Davet Edilmesi

(Doktor, mimar, mühendis, avukat, muhasebeci gibi ücretleri sözleşme kapsamında belirlenen serbest meslek erbabının asgari ücret tarifesindeki bilgilerle hesaplanan serbest  meslek kazancı  ve buna göre hesaplanması gereken KDV’yi ilgili dönem beyannamelerinde beyan etmediği veya eksik beyan ettiği yönünde haklarında ön tespit bulunanlar.

Tebliğde,  bu konu açıklanırken “çeşitli kurum ve kuruluşlardan elde edilen bilgiler” cümlesi göz ardı edilerek sadece    avukatların  ve 3568 sayılı Kanun kapsamındaki meslek mensuplarının  izaha davet edileceği belirtilmiştir. Vergi Daireleri Tebliğ düzenlemesinin dışına çıkamayacağı için, yeni bir açıklamaya kadar, bu düzenlemenin  sadece muhasebeci ve avukatlar  için kullanılacağını söyleyebiliriz.

• Yıllık Gelir ve Kurumlar Vergisi Beyannameleri Üzerinde Yapılan İndirim tutarları, Kanuni Oranları Aşan Mükelleflerin İzaha Davet Edilmesi

( GVK’nun 89 uncu maddesi ile  KV Kanununun 10 uncu maddesine göre, beyanname üzerinde gösterilerek dönem kazancından  indirilen  bağış ve yardımlar, eğitim ve sağlık harcamaları ile girişim sermayesi fonu tutarlarının ilgili maddelerdeki oranları aşmaması gerekmektedir. Maddelerde belirtilen oranları aşan tutarda  indirim  yaptıklarına dair haklarında ön tespit bulunan mükellefler inceleme veya takdire sevk işleminden önce izaha davet edilecektir.)

• Dağıttığı Kâr Üzerinden Tevkifat Yapmadığı Tespit Edilenlerin İzaha Davet Edilmesi

(GVK 94  üncü maddesinin birinci fıkrasının (6) numaralı bendi ile  Kurumlar Vergisi Kanununun 30 uncu maddesinin üçüncü fıkrasına göre, tam mükellef kurumlar dağıtılan  kârlar üzerinden yapılması gereken vergi kesintisini yapmadıkları sonucuna varılan  ve bu konuda haklarında ön tespit bulunan mükellefler izaha davet edilirler.)

• Geçmiş Yıl Zararlarının Mahsubu Yönünden Mükelleflerin İzaha Davet Edilmesi

(Gelir Vergisi Kanununun 88 inci maddesi ile Kurumlar Vergisi Kanununun 9 uncu maddesine göre geçmiş yılların beyannamelerinde yer alan zararlar, beyannamelerde her yıla ilişkin tutarlar ayrı ayrı gösterilmek ve beş yıldan fazla nakledilmemek şartıyla kurumlar vergisi matrahının tespitinde indirim konusu yapılabilmektedir. Zarar indirimi şartları ihlal edilerek geçmiş yıl zararlarının  indirim konusu yapıldığı yönünde haklarında ön tespit bulunan mükellefler, incelemeye veya takdire sevk işleminden önce  izaha davet edilecektir.)

• İştirak Kazançlarını İlgili Hesapta Göstermeyen Mükelleflerin İzaha Davet Edilmesi

(Kurumlar Vergisi Kanununun 5 inci maddesinin birinci fıkrasının (a) ve (b) bentleri kapsamına giren iştirak kazançlarının, muhasebe kayıtlarında  yer almadığı ya da bu hesapların hiç kullanılmadığı halde,  beyanname üzerinde istisna olarak gösterdiğine dair haklarında ön tespit bulunan mükellefler izaha davet edilirler.)

• Kurumlar Vergisi Kanununun 5/1-e Maddesindeki İstisna ile İlgili Olarak Mükelleflerin İzaha Davet Edilmesi

Kurumlar Vergisi Kanununun 5 inci maddesinin birinci fıkrasının (e) bendinde yer alan, taşınmaz ve iştirak hisseleri ile kurucu senetleri, intifa senetleri ve rüçhan hakları satış kazancı istisnasından faydalanan mükelleflerin

-Aslında  menkul kıymet ve taşınmaz ticareti ve kiralanması faaliyeti ile uğraştığı,

-İstisnaya konu kazancın %75’lik kısmının özel fon hesabına alınmadığı,

-Beş yıllık süre içerisinde özel fon hesabından çekildiği,

-Satışın yapıldığı yılı izleyen 5 yıl içinde şirketin tasfiye edildiği,

yönünde haklarında ön tespit bulunanlar da incelemeye sevkten önce açıklamaya davet edilirler.

• Örtülü Sermaye Yönünden Mükelleflerin İzaha Davet Edilmesi

(Ortaklara olan borçların toplamının, öz sermayenin üç katından fazla olduğu yönünde haklarında ön tespit bulunan mükellefler izaha davet edilirler.)

• Ortaklardan Alacaklar İçin Hesaplanması Gereken Faizler Yönünden Mükelleflerin İzaha Davet Edilmesi

(Dönem sonu bilançosunda “Ortaklardan Alacaklar” hesabında bakiye bulunduğu halde  aynı dönem gelir tablosunda faiz geliri beyan etmediği belirlenen  mükellefler izaha davet edilirler.)

• Ortaklık Hakları veya Hisselerini Elden Çıkardıkları Halde Beyanda Bulunmayan Limited Şirket Ortaklarının İzaha Davet Edilmesi

(Ortaklık hak ve hisselerini elden çıkardıkları halde gelir vergisi beyannamesi vermedikleri veya vermiş oldukları gelir vergisi beyannamesinde bu gelirleri beyan etmedikleri yönünde haklarında ön tespit bulunan limited şirket ortakları izaha davet edilirler.)

• Gayrimenkul Alım/Satım Bedelinin Eksik Beyan Edilmiş Olabileceğine Dair Haklarında Tespit Bulunanların İzaha Davet Edilmesi

(Tapu daireleri, banka ve benzeri kurumlar ile diğer kurum ve kuruluşlardan elde edilen bilgilerin karşılaştırılması sonucunda ortaya çıkan  eksik beyan edildiğine dair tespitlerde açıklamaya  davet gerekmektedir.)

• Gayrimenkullere İlişkin Değer Artışı Kazançları Yönünden Mükelleflerin İzaha Davet Edilmesi

(Tapu dairelerinden elde edilen verilere göre, gayrimenkulleri iktisap tarihinden başlayarak beş yıl içinde elden çıkardıkları ve istisna haddinin üstünde kazanç elde ettikleri halde beyanname vermedikleri belirlenenler  izaha davet edilirler.)

• Gayrimenkul Sermaye İratlarını Beyan Etmeyen veya Eksik/Hatalı Beyan Eden Mükelleflerin İzaha Davet Edilmesi

(İstisna  ve beyan sınırı üzerinde kira geliri elde ettiği anlaşılanlardan gayrimenkul sermaye iratlarını beyan etmediklerine veya eksik/hatalı beyan ettiklerine dair haklarında ön tespit bulunanlar izaha davet edilirler.)

• Sahte veya Muhteviyatı İtibarıyla Yanıltıcı Belge Kullanılması Durumunda Mükelleflerin İzaha Davet Edilmesi

(Vergi Usul Kanununun 359 uncu maddesinde yer alan fiillerle verginin ziyaa uğratılmış olabileceği hallerde izaha davet hükümleri uygulanmayacaktır. Belgeler, her bir ön tespit bakımından ayrı ayrı değerlendirilecektir.

Ancak, yapılan ön tespitlerde, kullanılan belgelerin, her bir belge itibarıyla -vergiler hariç- 50.000 TL’yi geçmemesi ve mükellefin ilgili yıldaki toplam mal ve hizmet alışlarının %5’ini aşmaması kaydıyla mükellefler izaha davet edilecektir. İki şart birlikte  değerlendirilecektir. Şartlardan birinin aşılması halinde diğerinin durumuna bakılmayacaktır. Ayrıca herhangi bir belge tutarının vergiler hariç 50.000 TL üzerinde olması durumunda, diğer  belgelerin   tutarına bakılmayacaktır.

 50.000 TL’lik sınırın ve %5’lik oranın aşılmamış olması şartları her bir yıl itibarıyla ayrı ayrı değerlendirilecektir. Herhangi bir yıla ilişkin bu şartların sağlanmamış olması, diğer yıllarda bu şartlardan her ikisini de sağlayan mükelleflerin bu şartların sağlandığı yıla ilişkin izaha davet edilmesine engel teşkil etmeyecektir.)

Bu konu özelliği itibariyle Tebliğde örneklerle açıklanmaya çalışılmıştır. Meslektaşlarımızın detay açıklama için Tebliğe baş vurmasını tavsiye ederiz.

İzaha davet konusu sonuçları itibariyle, sadece idari bir kolaylık olayı değildir.

Vergi İdaresinin yada denetim biriminin izaha davet konusunu ihmal etmesi veya hakkıyla değerlendirmesi  durumunda, mükelleflerin bunu  yargı mercilerinde kullanma şansları vardır. Zira, sonuçta, indirimli ceza uygulaması ve Yasayla getirilmiş bir imkan bulunmaktadır.

Düzenlemenin önemi ve tartışılabilecek konuların çokluğu nedeniyle, diğer bazı hususların başka bir yazı konusu yapılması yararlı olacaktır.

14.11.2019

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> Uygulamalı Enflasyon Muhasebesi (171 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> SGK Teşvikleri (156 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.