Yaşar Çatalkaya
Yeminli Mali Müşavir
Bağımsız Denetçi
Sürdürülebilirlik Denetçisi
yasarcatalkaya@gmail.com

'Seri Üretim' İki Ürünle Başlamaz

Son dönemde pek çok Ar-Ge şirketi, teknoloji geliştirme bölgelerinde (teknoparklarda) yürüttüğü projelerle bağlantılı olarak “seri üretim” konusunda izaha davet yazıları alıyor. Kaygı anlaşılır: Devlet, teşvikin amacından sapmamasını istiyor. Ama temel bir belirsizlik yıllardır yerinde duruyor: Seri üretim tam olarak nedir?

Mevzuat

• 4691 sayılı Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Kanunu (Geç. md. 2): Bölgede münhasıran yazılım, tasarım ve Ar-Ge faaliyetlerinden elde edilen kazançlar 31.12.2028’e kadar kurumlar vergisinden istisna.
• 1 Seri No.lu Kurumlar Vergisi Genel Tebliği (KVK GT), 5.12.2.4: İstisna, Ar-Ge faaliyetine doğrudan bağlı kazançları kapsar; olağandışı/finansal gelirler kapsam dışıdır. Ayrıca şu yorumu getirir: Şirket, Ar-Ge sonucu ortaya çıkan ürünü bizzat üretip pazarlarsa, elde edilen kazanç içinde lisans/patent gibi gayrimaddi hakka isabet eden kısım transfer fiyatlandırması esaslarıyla ayrıştırılarak istisnadan yararlanır.
• 1 Seri No.lu KDV Genel Uygulama Tebliği: Seri üretim sonucu üretilip pazarlanan ürün teslimleri KDV istisnası kapsamında değildir (istisna, doğrudan Ar-Ge/yazılım faaliyetinden doğan teslim ve hizmetlere yöneliktir).

Gördüğünüz gibi “seri üretim” noktası, hem KVK istisnasının kapsamını hem de KDV’yi bir anda değiştiren eşiktir.

“Seri üretim”i sade ve doğru tanımlayalım

Seri üretim kavramını yalnızca birkaç ürünün satışıyla başlatmak doğru değildir. Hem günlük yaşamda hem de sanayi pratiğinde “seri” nitelendirmesi yapılabilmesi için bazı temel unsurların bir araya gelmesi gerekir. Bu unsurlar bir bütün olarak sağlandığında, üretim sürecinden gerçekten seri üretimden söz edilebilir.

1. Ölçek: Aynı ürünün çok sayıda üretilmesi hedeflenir/gerçekleşir.
2. Süreklilik: Üretim dönemseldir, tekrarlayan partiler ve kapasite planı vardır.
3. Standardizasyon: Ürün aynı spesifikasyonda ve tekrarlanabilir bir süreçle çıkar (prototip/pilot mantığından çıkar).
4. Organizasyon: Üretim, kurulu bir hat/akış, iç kontrol, tedarik ve kalite sistemleriyle yürür.

Eğer bu unsurlar mevcut değilse, söz konusu olan genellikle prototip (ilk örnek), pilot üretim (deneme aşaması) ya da sınırlı ticari üretim (erken pazar testi) olabilir. Ancak bu tür faaliyetler, gerçek anlamda “seri üretim” kapsamında değerlendirilemez. Yalnızca iki-üç satışla bir şirketin “seri üretime geçtiğini” söylemek hem kavramı daraltır hem de teşviklerin amacını doğru yansıtmaz.

Bugünkü gri alan: Sayısal eşik yok

Mevzuatta “seri üretim” kavramı yer alır, ancak bunun için somut bir sayı ya da nicel eşik belirlenmez. Bu boşluk, uygulamada farklı ve çoğu zaman istisnayı daraltıcı yorumların ortaya çıkmasına yol açmaktadır. Bunun sonucunda ise şirketler açısından öngörülebilirlik azalmakta, teşvikin kapsamı konusunda belirsizlikler doğmaktadır.

• Adalet sorunu: Yüz bin adet üretenle 3 adet satan aynı muameleye tabi olur.
• Belirsizlik: Mükellefler, hangi noktada istisnadan ayrışacağını öngöremez.
• Teşvikin ruhu: Ar-Ge’nin ürüne dönüşmesi cesaret değil risk haline gelir.

Öneri: Açık ve Uygulanabilir Bir Yorum

1. Aşamalı Yaklaşım

Prototip / pilot / sınırlı ticari üretim: Bu aşamada ürün hâlâ Ar-Ge faaliyetinin uzantısıdır. Dolayısıyla elde edilen kazanç, bütünüyle Ar-Ge istisnası kapsamında kabul edilmelidir.

Seri üretim: Ölçek, süreklilik, standardizasyon ve organizasyon unsurlarının bir araya gelmesiyle başlar. Bu aşamaya geçildiğinin, üretim planları, kapasite raporları, seri parti kayıtları, kalite ve lojistik prosedürleri gibi belgelerle ortaya konması gerekir.

2. Ayrıştırma Yalnızca Gerçek “Seri”de olmalı

KVK Genel Tebliği’nde öngörülen gayrimaddi hak payının ayrıştırılması (transfer fiyatlandırması), ancak gerçek anlamda seri üretime geçildiğinde uygulanmalıdır. Prototip ya da pilot aşamada bu ayrıştırmayı aramak, şirketi kâğıt üzerinde “kendi kendine lisans satıyor” gibi göstermekte; bu da hem yapay hem de ölçüm açısından yanıltıcı sonuçlara yol açmaktadır.

3. Belgelendirme ve İç Kontrol

Şirketlerin şu dosyaları düzenli olarak hazır bulundurması önerilir:

• Ar-Ge dosyası: Proje planı, çıktılar, test raporları
• Ürünleştirme dosyası: Ürün ağacı, standardizasyon, kalite planı
• Üretim organizasyonu: Kapasite, vardiya/hat yapısı, tedarik sözleşmeleri
• Satış/pazar dosyası: Deneme pazarı-erken satış ile düzenli pazar akışı arasındaki ayrım
• Finans dosyası: Sermaye, stok, maliyet yapısı; transfer fiyatlandırması ayrıştırma metodolojisi (yalnızca seri üretim eşiği aşıldığında)

4. KDV ile Uyum

KDV uygulamasında da aynı mantık geçerli olmalıdır. Prototip ve pilot teslimler Ar-Ge kapsamında değerlendirilirken, seri üretime konu olan teslimler için genel kurallar işletilmelidir. Böylelikle KDV ile KVK arasında çelişki doğmaz, bütünlük sağlanır.

İzaha davete nasıl cevap verilmeli?

• Kavramsal pozisyonunuzu baştan ortaya koyun: “Şirketimizde şu tarihe kadar prototip/pilot, şu tarihten sonra seri üretim yap(ma)mıştır.”
• Delil seti sunun: Üretim kayıtları, parti/lot dökümleri, standardizasyon belgeleri, kapasite planları, sipariş sürekliliği.
• Metodoloji açıklayın: Seri eşiği aşıldıktan sonra transfer fiyatlandırması  ayrıştırma yaklaşımınız, royalty-benzeri yöntem(ler), emsal analizi çerçevesi.
• Tutanaklaştırın: Yönetim kurulu kararları, süreç geçiş notları, kalite iç tetkik raporları ile süreçleri kayıt altına alın.

Son söz: Teşvikin ruhunu koruyalım

Ar-Ge istisnası, “laboratuvarda kalmış fikirleri” değil, ürünleşen yenilikleri ödüllendirmek için var. Seri üretim; ölçek, süreklilik, standardizasyon ve organizasyonla birlikte başlar. İki ürünle değil.

Bu yaklaşım benimsenirse:

• Girişimci, ürünleştirme cesaretini kaybetmez,
• İdare, net kriterlerle ayrım yapar,
• Teşvik, amacına daha isabetli hizmet eder.

Kısacası: Seri üretimi doğru yerde başlatır, ayrıştırmayı doğru aşamada uygularsak; hem adalet sağlanır hem de Türkiye’nin inovasyon enerjisi boşa gitmez.

09.09.2025

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.

>> YILIN KAMPANYASI: Muhasebecilere Özel Web Sitesi 1.249 TL + KDV  Ayrıntılar için tıklayın.