Türkan Naghdalizada
İş Hukuku Uzmanı
Bilim Uzmanı
turkan.naghdalizadeh@gmail.com

1000 ve Üzeri Çalışanı Olan Büyük Ölçekli İşletmeler İçin Bazı Kritik Yasal Yükümlülükler

Giriş

İşletmelerin büyümesi ve çalışan sayılarının artması, beraberinde yeni yasal sorumlulukları da getirmektedir. Özellikle çalışan sayısı 1000 ve üzerine ulaşan büyük ölçekli işletmeler, İş Hukuku ve İş Sağlığı ve Güvenliği (İSG) mevzuatı kapsamında, daha küçük ölçekli işletmelerden farklılaşan özel yükümlülüklere tabi olurlar. Bu yükümlülüklerin göz ardı edilmesi, ciddi idari para cezaları ve hukuki yaptırımlarla sonuçlanabilmektedir. Bu makale, İnsan Kaynakları (İK) uzmanlarına yönelik olarak, özellikle 1000 ve üzeri çalışanı olan işyerlerinin uyması gereken temel yasal yükümlülükleri, ilgili mevzuat çerçevesinde ve pratik uygulamalarıyla açıklamayı amaçlamaktadır.

1. Engelli Çalıştırma Yükümlülüğü

Her ne kadar bu yükümlülük 50 ve üzeri çalışanı olan tüm işyerlerini kapsasa da, büyük ölçekli işletmeler için kota sayısı ve denetim riski daha yüksek olduğundan bu konu kritik önem taşıyor.

Yasal Dayanak ve Kapsam: 4857 sayılı İş Kanunu'nun 30. maddesi uyarınca, elli veya daha fazla işçi çalıştıran özel sektör işverenleri, çalışan sayılarının yüzde üçü oranında engelli personel istihdam etmek zorundadır. Aynı il sınırları içinde birden fazla işyeri bulunan işverenin ise çalıştırmak zorunda olduğu işçi sayısı, toplam işçi sayısına göre hesaplanır.

Bu kapsamda çalıştırılacak işçi sayısının tespitinde belirli ve belirsiz süreli iş sözleşmesine göre çalıştırılan işçiler esas alınır. Kısmi süreli iş sözleşmesine göre çalışanlar, çalışma süreleri dikkate alınarak tam süreli çalışmaya dönüştürülür. Oranın hesaplanmasında yarıma kadar kesirler dikkate alınmaz, yarım ve daha fazla olanlar tama dönüştürülür

Kanunda sadece yer altı ve su altı işlerde çalışanlar için engelli çalıştırılamayacağı belirtilmiş, bu işler haricinde istisna uygulamasına yer verilmemiştir. 

• Uygulama ve Yaptırımlar: Engelli işçinin kanunda belirtilen en az sınırda çalıştırılmamasının Çalışma Bakanlığı tarafından tespit edilmesi durumunda  çalıştırılmayan her engelli ve her ay için idari para cezası öngörülmüştür. Uygulamada Çalışma İŞKUR Müdürlüğü Engelli eksiği bulunan işverenleri sözlü olarak uyarmakta ve en kısa zaman içerisinde kotanın doldurulmasını talep etmektedir.

Sözlü olarak belirtilen sürede engelli açığının kapatılmaması durumunda yazı ile durumu işverene bildirmekte, yine engelli açığının tamamlanmaması durumunda yukarda bahsedilen yasal mevzuat kapsamında İdari Para Cezası uygulanmaktadır. Ayrıca Çalışma Bakanlığı İş Müfettişleri tarafından yapılabilecek proje denetimlerinde Engelli Açığının bulunduğunun tespit edilmesi durumunda durumu tutanağa bağlayıp İdari Para Cezası uygulanabilmektedir.

2. Kreş ve Emzirme Odası Kurma Yükümlülüğü (100/150+ Kadın Çalışan)

Büyük ölçekli işletmelerde kadın çalışan sayısının belirli eşikleri aşması, sosyal haklar kapsamında önemli yükümlülükler doğurur.

• Yasal Dayanak: Bu yükümlülük, 16 Ağustos 2013 tarihinde yayımlanan "Gebe veya Emziren Kadınların Çalıştırılma Şartlarıyla Emzirme Odaları ve Çocuk Bakım Yurtlarına Dair Yönetmelik" ile düzenlenmiştir.
• Kreş (Çocuk Bakım Yurdu) Açma Yükümlülüğü: Yaş ve medeni durumlarına bakılmaksızın, toplam kadın çalışan sayısı 150'den çok olan işyerlerinde, 0-6 yaş grubundaki çocukların bakımı ve beslenmesi için bir kreş (yurt/bakımevi) kurulması zorunludur.
  • Sayı Hesabı: Yükümlülüğün belirlenmesinde, işverenin belediye ve mücavir alan sınırları içindeki tüm işyerlerindeki toplam kadın çalışan sayısı dikkate alınır. Ayrıca, çocuğunun annesi vefat etmiş veya velayeti kendisine verilmiş erkek çalışanlar da bu sayıya dahil edilir.
  • Alternatif Çözümler: İşverenler bu hizmeti kendi bünyelerinde kuracakları bir kreş ile verebilecekleri gibi, diğer işverenlerle ortak bir kreş açabilir veya bu hizmeti sunan lisanslı özel kreşler ile anlaşarak da yükümlülüklerini yerine getirebilirler.
• Emzirme Odası Kurma Yükümlülüğü: Toplam kadın çalışan sayısı 100 ile 150 arasında olan işyerlerinde ise  (yaşları ve medeni halleri ne olursa olsun), emziren çalışanların çocuklarını emzirebilmeleri için çalışma alanlarından ayrı ve işyerine en fazla 250 metre uzaklıkta bir emzirme odası kurulması zorunludur.

3. Kurul Oluşturma Yükümlülükleri

Çalışan sayısının artması, iş süreçlerinin daha organize ve katılımcı bir yapıda yürütülmesini gerektirir. Bu kapsamda iki temel kurulun oluşturulması zorunludur.

• Yıllık İzin Kurulu (100+ Çalışan):
  • Kurulumu: Yıllık Ücretli İzin Yönetmeliği'ne göre, işçi sayısı yüzden fazla olan işyerlerinde bir izin kurulu oluşturulması zorunludur.
  • Yapısı ve Seçimi: Kurul, işveren veya işveren vekilini temsilen bir ve işçileri temsilen iki olmak üzere toplam üç kişiden oluşur. İşveren temsilcisi kurula başkanlık eder. İşçi temsilcileri veya yedekleri, varsa sendika temsilcileri tarafından, yoksa işçilerin yarıdan bir fazlasının katılacağı bir toplantıda açık oyla seçilir. Kurul üyeleri iki yılda bir yeniden seçilir. Yeni izin kurulu üyeleri seçilinceye kadar eski kurul üyeleri görevine devam eder.
  • Görevi: Kurulun temel görevi, işçilerin izin taleplerini ve işin devamlılığını dikkate alarak yıllık izin çizelgelerini hazırlamak ve işverenin onayına sunmaktır. Kurul, bu yapısıyla bir danışma organı niteliğindedir ve nihai karar işverene aittir.
• İş Sağlığı ve Güvenliği Kurulu (50+ Çalışan):
  • Kurulumu: 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu'nun 22. maddesi gereğince, elli ve daha fazla çalışanın bulunduğu ve altı aydan fazla süren sürekli işlerin yapıldığı tüm işyerlerinde bir İSG kurulu oluşturulması zorunludur. Bu kurul, iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili çalışmalarda bulunur ve alınan kararların uygulanmasını takip eder.

4. Tam Zamanlı İSG Profesyoneli Görevlendirme Yükümlülüğü (1000+ Çalışan)

İşyerinin tehlike sınıfı ve çalışan sayısı, İSG profesyonellerinin çalışma sürelerini doğrudan etkiler. 1000 ve üzeri çalışanı olan işyerleri için özel düzenlemeler mevcuttur.

• İşyeri Hekimi: "İşyeri Hekimi ve Diğer Sağlık Personelinin Görev, Yetki, Sorumluluk ve Eğitimleri Hakkında Yönetmelik" uyarınca, tehlikeli sınıfta yer alan ve 1000 veya daha fazla çalışanı olan işyerlerinde, her 1000 çalışan için tam gün çalışacak en az bir işyeri hekimi görevlendirilmesi zorunludur. Tam süreli işyeri hekimi görevlendirilen bu işyerlerinde, ayrıca diğer sağlık personeli (hemşire vb.) görevlendirme zorunluluğu bulunmamaktadır.
• İş Güvenliği Uzmanı: "İş Güvenliği Uzmanlarının Görev, Yetki, Sorumluluk ve Eğitimleri Hakkında Yönetmelik" uyarınca, az tehlikeli sınıfta yer alan ve 1000 ve daha fazla çalışanı olan işyerlerinde, her 1000 çalışan için tam gün çalışacak en az bir iş güvenliği uzmanı; Tehlikeli sınıfta yer alan 500 ve daha fazla çalışanı olan işyerlerinde her 500 çalışan için tam gün çalışacak en az bir iş güvenliği uzmanı görevlendirilmelidir.

Ek Yükümlülük: Tüketim Kooperatifi İçin Yer Tahsisi (150+ Çalışan)

4857 sayılı İş Kanunu'nun 115. maddesi, 150 ve daha fazla işçi çalıştırılan işyerlerinde, işçilerin ve ailelerinin gerekli ihtiyaçlarının karşılanması amacıyla işçilerin kuracağı tüketim kooperatiflerine işveren tarafından yer tahsis edilebileceğini belirtir. Bu bir zorunluluk değil, işverene tanınan bir inisiyatiftir ("yapılabilir").

Sonuç

Büyük ölçekli işletmelerin İK departmanları için çalışan sayısına bağlı yasal yükümlülükleri yakından takip etmek, proaktif bir yönetim anlayışının temelini oluşturur. Engelli istihdamından kreş hizmetine, kurul oluşturmaktan tam zamanlı İSG profesyoneli görevlendirmeye kadar uzanan bu sorumluluklar, sadece yasal birer zorunluluk olmanın ötesinde, kurumsal sosyal sorumluluğun ve çağdaş insan kaynakları yönetiminin de birer göstergesidir. İK profesyonellerinin bu kritik eşikleri ve bunlara bağlı yükümlülükleri düzenli olarak gözden geçirmesi, olası idari yaptırımların önüne geçerek kurumun yasal uyumunu güvence altına alacaktır.

22.10.2025

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.

>> YILIN KAMPANYASI: Muhasebecilere Özel Web Sitesi 1.249 TL + KDV  Ayrıntılar için tıklayın.