Selçuk Gülten
Serbest Muhasebeci Mali Müşavir
Bağımsız Denetçi
Bilim Uzmanı
selcukgulten2@hotmail.com

Bitmiş Ürün Muhasebesi, Analizi ve Denetimi

Tamamlanmış ürün muhasebesi, her üretim işletmesinde finansal yönetimin temel bir unsurudur. Üretim süreçlerinin izlenmesini, üretim verimliliğinin değerlendirilmesini ve bilinçli yönetim kararları alınmasını sağlar. Mamul analizi, eğilimlerin belirlenmesine, risklerin değerlendirilmesine ve üretimin optimize edilmesine yardımcı olur. Bitmiş ürünlerin maliyetlerinin belirlenmesi, satış fiyatının da doğru belirlenebilmesine olanak sağlar. Denetim, muhasebe verilerinin güvenilirliğini ve yasal gerekliliklere uyumu sağlar.

Kamu Gözetimi Kurumu tarafından duyurulan finansal raporlama standartlarına uygun hesap planı taslağında 15 Stoklar hesap grubunda şu hesaplar yer almaktadır:

150 İlk Madde ve Malzeme

151 Yarı Mamuller

152 Mamuller

153 Ticari Mallar

154 Tamamlanmamış Hizmet Maliyetleri

155 Tamamlanmış Hizmet Maliyetleri

156 Yoldaki Stoklar

157 Diğer Stoklar

158 Stok Değer Düşüklüğü Karşılıkları (-)

159 Verilen Sipariş Avansları

Tekdüzen hesap planında yer alan stoklar grubu hesaplarına göre 154 ve 155 nolu hesapların yeni olduğu, farklılık gösterdiği ifade edilebilir.

154 Tamamlanmamış Hizmet Maliyetleri: Bu hesap, hizmet işletmelerinde henüz tamamlanmamış hizmet üretimleri için yapılan harcamaların, bu harcamalara ilişkin hasılat kaydedilene kadar izlenmesinde kullanılır. Dönem sonlarında hizmetin henüz tamamlanmamış ve hasılat doğuran olayın gerçekleşmemiş olması durumunda maliyet hesaplarında izlenen ilgili hizmet üretim maliyetleri bu hesaba aktarılarak hesaba borç kaydı yapılır. Hizmet tamamlandığında ise bu hesaba alacak, “155 Tamamlanmış Hizmet Maliyetleri” hesabına borç kaydedilir. Uyarı mahiyetinde belirtmek gerekir ki devam eden inşa, proje veya hizmet sözleşmeleri kapsamında bu sözleşmelerden elde edilen hasılatın TFRS 15 ya da BOBİ FRS Bölüm 5 uyarınca farklılık gösterebilir.

155 Tamamlanmış Hizmet Maliyetleri: Bu hesap, hizmet işletmelerinde üretimi tamamlanmış ancak henüz satış hasılatı doğmamış hizmet maliyetlerinin izlenmesinde kullanılır. Hesap nitelik bakımından mamul stokları hesabına benzer. “154 Tamamlanmamış Hizmet Maliyetleri” hesabı alacağıyla ya da doğrudan maliyet hesaplarından yapılan aktarımlarla tamamlanmış hizmet maliyetleri bu hesaba borç kaydedilir. Hizmet sunulduğunda bu hesaba alacak “622 Sunulan Hizmet Maliyeti (-)” hesabına borç kaydedilir.

1.Mamul Muhasebesi Amaçları

Mamul muhasebesi, mamullerin üretimden satışa kadar olan hareketini mali yönden izlemeyi amaçlar. Bitmiş ürün muhasebesinin temel amaçları şunlardır:

1. Üretim kontrolü: Üretilen ürünlerin miktarının, çeşitliliğinin ve kalitesinin belirlenmesi.
2. Stok değerlemesi: Stoktaki mamul mal miktarının, değerinin ve değişim dinamiklerinin belirlenmesi.
3. Maliyet hesaplaması: Bir birim üretimin, üretim maliyetinin belirlenmesi.

• Karlılığın tespiti: Mamul ürünlerin satışlarının ve gelirin tespiti ile üretim karlılığının belirlenmesi

1. Yönetsel kararlara destek: Üretim ile ilgili mali bilgileri yönetsel kararların alınmasına destek olabilecek şekilde raporlanması.

Mamul muhasebesi, sipariş maliyet sisteminin uygulanmasına olanak vermeyen ürünlerin üretildiği durumlarda daha da önem kazanmaktadır. Savaş uçağı siparişi gibi üretimin müşteri talep ve siparişlerine bağlı olduğu ürünlerde sipariş maliyeti sistemi kullanılabilir.

2.Bitmiş Ürün Kavramı

Mamuller, üretim sürecinin tüm aşamalarını tamamlamış ve şirketin deposunda satış veya daha ileri üretim süreçlerinde kullanılmak üzere bekletilen mallardır. Muhasebede 152 Mamuller hesabında kayıt altına alınırlar. Uygulamada, bitmiş ürünlerin muhasebeleştirilmesi birkaç temel hususu içerir:

• Ürün Değerlemesi: Bitmiş ürünler depoya ulaştığında, malzeme, işçilik, amortisman, genel giderler ve diğer masrafları içeren maliyet bedeli üzerinden değerlenir.
• Gerçeğe Uygun Değer Testi: Piyasa değerinde veya üretim maliyetlerinde değişiklik olması halinde mamulün yeniden değerlemesi yapılabilir.
• Hareketlerin Muhasebeye Yansıtılması: Ürünlerin depo içerisindeki hareketinin muhasebeleştirilmesi, ürünlerle ilgili tüm işlemlerin kaydedildiği, irsaliyeler, sevk fişleri, faturalar da dahil olmak üzere envanter hareketleri dokümantasyon yoluyla muhasebe bilgi sistemine aktarılır.

Depolardaki gerçek verilerle muhasebe verilerinin örtüşmesi önemli bir unsur olup, bu da düzenli, stok sayımları ve envanter işlemlerinin yapılmasını gerektirir.

3.Bitmiş Ürün Analizi

Bitmiş ürün analizi, stok kullanımının yapısını, dinamiklerini ve verimliliğini belirlemeyi amaçlar. Şunları içerir:

• Stok devir hızı analizi: Stok devir hızının hesaplanması, ürünlerin pazara ne kadar hızlı teslim edildiğinin değerlendirilmesine yardımcı olur. Bu, fazla stokun belirlenmesi ve yönetiminin kolaylaştırılması için önemli bir ölçüttür. Yarı mamul devir hızı, ham madde devir hızı ihtiyaca uygun devir hızlarının hesaplanması mümkündür.
• Envanter analizi: Gerçek depo bakiyelerinin muhasebe verileriyle karşılaştırılması, tutarsızlıkların ve düzeltmelerin zamanında belirlenmesini sağlar.
• Bitmiş ürün maliyetinin analizi: Maliyet analizi, bitmiş ürünlerin fiyatını etkileyen temel faktörleri belirlememizi sağlar ve şunları hedefler:

-Maliyet artışı veya azalışının kaynaklarının belirlenmesi: Örneğin, hammadde fiyatlarının, üretim teknolojisindeki değişikliklerin veya personel maliyetlerinin analizi.

-Kârlılık düzeyinin belirlenmesi: Bu amaçla ürünlerin, işletmelerin, brüt ve net kârların kârlılık oranları hesaplanır.

• Satış analizi: Bitmiş ürünlerin satışlarının analizi aşağıdaki hususların tespitini kapsar:

-Ürün talebi araştırması: Pazar koşullarının, tüketici tercihlerinin ve talep eğilimlerinin incelenmesi.

-Satış karlılığı değerlendirmesi: Ürün satışlarından elde edilen kârlılığın hesaplanması ve kârlılığın analizi.

4.Bitmiş ürünlerin denetimi

Bitmiş ürün denetimleri, bir şirketin finansal ve ekonomik faaliyetlerinin izlenmesinin ayrılmaz bir parçasıdır. Birkaç önemli aşamayı kapsar:

Birinci Aşama: Muhasebe uyumluluk değerlendirmesidir. Bu aşamada, mamul ürün verilerinin muhasebeye ne kadar doğru yansıtıldığı, değerleme esaslarına uyulup uyulmadığı ve muhasebe metodolojisinin mevzuat gereklerine uygun olup olmadığı kontrol edilir.

İkinci Aşama: Maliyet hesaplamalarının doğruluğunun değerlendirilmesidir. Denetimde, bitmiş ürünlere ait üretim maliyetlerinin hesaplanmasının doğruluğunun yanı sıra gerçek maliyetlerin tahmini verilerle uyumluluğu da kontrol edilmektedir.

Üçüncü Aşama: Ürünlerin kalite kontrolü ve depolanmasına ilişkin denetimlerdir. Ürünlerin kaybolmaması, hasar görmemesi veya çalınmaması için depo stoklarının durumunun kontrol edilmesine özellikle dikkat edilir. Denetim ayrıca depolama koşullarının ve güvenlik standartlarına uygunluğun kontrol edilmesi de yer almaktadır. Mamullerin düzenli envanter sayımları, veri doğruluğunu sağlamaya ve muhasebe hatalarını en aza indirmeye yardımcı olur. Hem depolarda hem de envanter yönetiminin tüm seviyelerinde envanter sayımları yapmak önemlidir.

Dördüncü Aşama: Ürün cirosunun değerlendirilmesidir. Denetimin temel unsurlarından biri, finansal akışların optimize edilmesi açısından önemli olan ürün satış hızının kontrolü ve stok devir hızının analiz edilmesidir.

Beşinci Aşama: Riskler yönetimidir. Denetim, aşırı envanter, kârsız üretim veya pazar konumunun kaybı gibi bir işletme için potansiyel risklerin belirlenmesine yardımcı olur. İstatistiksel analiz, tahmin ve makine öğrenimi gibi analitik araçların kullanımı, işletmelerin analiz yöntemlerini iyileştirmelerine ve maliyet düşürme ve kar artırma konusunda gizli potansiyelleri belirlemelerine olanak sağlayacaktır.

Mamul muhasebesi, analizi ve denetimi yalnızca resmi süreçler için gerçekleştirilmez. Ayrıca etkili işletme yönetiminin ayrılmaz bir parçasıdır. Bu yönlere sistematik bir yaklaşım, finansal şeffaflığı artırır, kayıpları azaltır ve işletme kârlılığını artırır. Rekabetin yüksek olduğu bir pazarda, şirketler uzun vadeli başarıyı sağlamak için bu süreçleri aktif olarak izlemeli, geliştirmeli, yenilikleri hayata geçirmeli, kontrol ve analiz yöntemlerini sürekli iyileştirmelidir.

31.10.2025

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.

>> YILIN KAMPANYASI: Muhasebecilere Özel Web Sitesi 1.249 TL + KDV  Ayrıntılar için tıklayın.