Selçuk Gülten
Serbest Muhasebeci Mali Müşavir
Bağımsız Denetçi
Bilim Uzmanı
selcukgulten2@hotmail.com

Muhasebe Teorisinin Krizi

Günümüzde muhasebe birimlerinden beklenen talepler giderek artmaktadır. Muhasebe birimlerinden yönetiminin taleplerinin karşılanamaması durumunun temelde teorik bir krizden kaynaklandığı ileri sürülmektedir. Muhasebeyi bir sosyal uygulama veya rakamları analiz ederek açıklama sanatı olarak değil de bir bilim olarak ele alırsak, muhasebe prosedürlerini ve raporlama prosedürlerini standartlaştırma ve düzenleme süreci, teorik bir gerekçelendirme ve bu bilimin temel kategori ve araçlarının anlaşılması olmadan düşünülemez. Muhasebe teorisi alanındaki gelişmeler, nesnel olarak ortaya çıkan pratik sorunların gerisinde kalmaktadır.

Muhasebe teorisinin mevcut durumunu analiz ederken, mevcut muhasebe teorisinin esas olarak muhasebe tekniklerini açıkladığını, muhasebenin özünü ve içeriğini ise neredeyse hiç ele almadığını belirtmektedir. Küresel ekonominin gerçeklerine ve işletme yönetiminin taleplerine, bilgi ihtiyacı düzeyinin artmasına rağmen muhasebe teorisindeki gelişmelerin sınırlı kalması muhasebe teorisi krizi olarak ifade edilmektedir.

Modern bilimdeki krizin nedeni ne olabilir? Sistematik düşünme yetersizliği mi? Bilinen nedenlerin çoğu nesnel niteliktedir ve bilimin bütününe uygulanabilir. Tüm çalışmalar bir arada değerlendirildiğinde, bireysel yazarların görüşleri farklı bir tablo sunmaktadır. Küresel ekonominin baskısı altında muhasebenin daha da gelişmesiyle ilgili hayati sorulara cevap bulmamızı engellenmektedir. Muhasebe tek taraflı kayıt sisteminden çift taraflı kayıt sistemine evrilmiş, daha sonra üç taraflı ve çok boyutlu muhasebe sistemleri gündeme gelmiştir.

1.GİRİŞ

Herhangi bir ülkede uygulanan muhasebe sistemi mevcut ortamın bir ürünüdür. Muhasebe ve raporlama uygulamaları, kuruluşların faaliyet gösterdiği ekonomik koşullardan, hukuk sisteminden, siyasi faktörlerden ve ulusal muhasebe gelenek ve göreneklerinden etkilenir. Bu nedenle, uygun çalışma koşulları oluşturulmadan muhasebe teknolojilerini ithal etmek, mümkünse de beyhude bir çabadır. Yabancı bir ortamda, düşünce tarzı ve muhasebe metodolojisinde değişiklik gerektiren muhasebe teknolojileri işe yaramayacaktır. Açıkçası, bireysel araştırmalarla, yazarın dehası varsayılsa bile, tüm temel soruları yanıtlamak ve modern bir muhasebe teorisi oluşturmak imkansızdır. Muhasebe gelişim eğilimlerini, yalnızca muhasebe teknikleriyle ilgili bilinen kategorilere dayanarak analiz etmek mümkün müdür? Bu soruların cevaplarının ancak olumsuz olabileceği açıktır. Dolayısıyla, muhasebe teorisinde, uygulamaya yönelik önemli bir ilerleme bekleyemeyiz.

Bilimimizin gelişimi açısından böylesine zorlu koşullarda, muhasebenin mevcut durumunu tek başına açıklamaya ve geleneksel borç-alacak muhasebesi çerçevesinin ötesine geçerek gelecekteki gelişimini öngörmeye çalışan bireysel yazarları memnuniyetle karşılamak mümkün değildir. Muhasebenin geleceğine yönelik ön görülerde bulunan kitap, makale, tez gibi çalışmaların arttırılmasına ihtiyaç bulunmaktadır. Muhasebe teorisindeki sorunları teşhis etmek için dar kapsamlı, parçalı bilgi yeterli değildir. Mesleki alandaki çoğu araştırma, dış bilgi kullanıcılarının ihtiyaçlarını bir veri olarak ele alır. Bu gerçek ihtiyaçları geleneksel muhasebe yöntemleri çerçevesinde tespit etmek oldukça zordur. Bu yaklaşımdan uzaklaşarak, yoğunlaşan küresel süreçlere paralel olarak yerel muhasebede ortaya çıkan olumsuz özelliklerin sistematik bir teşhisini yapmak zorunludur.

Muhasebe teorisinin krizi tek bir cümleyle ifade edilecek olursa artan finansal bilgi ihtiyacını karşılamakta muhasebe yetersiz kalmaktadır. Günümüzde finansal ve finansal olmayan bilgiler, çok daha detaylı ve hızlı sunulması gereken raporlama ihtiyacı ön plana çıkmaktadır. Muhasebeden miktar verileri, tutar verileri, yer verileri, kişi verileri, zaman verileri gibi çok boyutlu veriler beklenmekte ve istenmektedir.

2.MUHASEBE PARADİGMALARI

Bilgi için mi muhasebe yoksa vergi için mi muhasebe tartışması geride kalmıştır. Muhasebe bilgi sağlamak için gereklidir. Muhasebe paradigmalarının sürekli olarak evrildiği ve geliştiği, bunun da muhasebe biliminin ilerici gelişimini karakterize ettiği peşinen ifade edilebilir.

"Paradigma" ve "kavram" terimlerinin birbirinin yerine kullanılması yönündeki kalıcı bir eğilim vardır, ancak ikincisi muhasebe teorisinde daha temel bir kavram olarak kullanılmaktadır. İlkeler, muhasebe biliminin temel bir kavramı olmaktan ziyade metodolojik bir unsur rolüne indirgenmiştir. Dahası, tarihsel analiz ve teorik araştırmalar, "varsayımlar" ve "ilkeler" kavramlarını makul bir şekilde özdeş olarak değerlendirilmesini sağlamıştır.

Muhasebe paradigması, kavramı, teorisi, muhasebe paradigmalarının bir bileşeni olup, bir muhasebecinin mesleki yargısının gelişimiyle doğrudan ilişkilidir. Paradigmalar, bilimsel gelişimin tarihsel aşamaları bağlamında yorumlanmaktadır. Davranışsal paradigmanın (muhasebe teorisi gibi) bilimsel ve pratik konular ve yargılar açısından kapsamı, temel ilkelerini muhasebe bilgilerinin profesyonel bir değerlendirmesini oluşturarak, sonraki mesleki sonuçlar ve eylemler için temel bir temel oluşturan bilgisel paradigmaya göre daha geniş görünmektedir.

Bilginin kullanıcılar için yararlı olmasını sağlayan özellikler, TFRS'nin temel ilkelerinin bir parçasıdır: Anlaşılırlık, ilgililik, güvenilirlik, adillik ve tarafsızlıktır. Dahası, modern ve bütünleşik bir meslek topluluğunda davranışsal bir yaklaşım (paradigma), mesleki etiğin ve Muhasebeciler İçin Etik Kuralları ‘nın temel ilkelerinin geliştirilmesi, iyileştirilmesi ve bunlara uyulması olmadan imkansızdır.

Luca Pacioli, 15’inci yüzyıl sonlarında “Yalnızca tamamen dürüst bir kişi muhasebeci olabilir; hatalar muhasebecinin düşünce tarzının bir sonucudur” demiştir. Muhasebe mesleği için etik gerekliliklerin kökenini ifade etmiştir.

A. T. Watson, 1889 yılında “Bir işletmeyi yönetmek, o işletmede çalışan insanların arzularını yönetmek anlamına gelir” demiştir. Yazara göre muhasebenin görevi, muhasebede ve bir bütün olarak işletmede çalışan insanların psikolojisini incelemektir.

G. Rossi, 1895 yılında “Muhasebe bir işletmenin bilgi bankasıdır, bilgi kişiden kişiye akar, muhasebe toplumun ekonomik çıkarlarının bekçisidir, tehlikeleri ve bunları ortadan kaldırma yollarını gösterir” demiştir. Bilgi ile psikolojik paradigmalar arasındaki ilişkiyi bir nebze ifade etmiştir.

P. Garnier, 1958 yılında “Muhasebe bilgilerinin değeri, muhasebenin yönetim için mümkün olan bilgileri belirli bir doğrulukla ve zamanında en üst düzeye çıkarmadaki etkinliği ile ölçülür” demiştir. Bilginin yönetim karar alma sürecine etkisini bu şekilde ifade etmiştir.

M.K. Wells, 1976 yılında “Karar vericilerin davranışlarının incelenmesi; muhasebenin evrimi, muhasebecilerin psikolojisindeki değişikliklerden kaynaklanan paradigmalardaki bir değişim yoluyla meydana gelir; muhasebe paradigmalarının sınıflandırılmasının karakteristik özelliği, özne, yani muhasebecidir” demiştir.

3.MUHASEBEDE SEGMENT YAKLAŞIMI

Hesap planının daha kolay bir şekilde takip edilip raporlanabilmesi, istenilen bilgilerin istenilen zamanda ve istenilen detayda üretilebilmesi amacıyla segment kullanılmaktadır. Segmente bağlı alt segmentler oluşturularak istenilen detayda takip yapılabilmesi mümkündür. Muhasebe fişlerinin girilmesi esnasında, hesap planından bağımsız olarak segment alanları doldurularak istenilen detayda veri takibi yapılabilmektedir.

Luca Pacioli muhasebe hesaplarını “şahsiyet” olarak betimlerken, muhasebenin bilgi deposu olarak adlandırıldığı da görülür. Muhasebe hesapları, muhasebe kayıtları, mali tablolar, ait oldukları işletmenin finansal durumuna ilişkin bir “hikaye” anlatmaktadırlar. Bu hikayenin anlaşılabilir olması içerdiği olayların tüm detaylarını doğru bir şekilde yansıtmasına bağlıdır. Segment uygulaması hikayenin detaylarını göstermektedir. Segment olarak kullanılabilecek unsurlar aşağıdaki sıralanmıştır:

-Zaman (gün, saat, hafta, ay, üç ay, altı ay, dokuz ay veya yıl gibi)

-Yer (İl, İlçe, köy, bölge, mahalle, cadde veya sokak gibi)

-İşletme Fonksiyonları (Pazarlama, yönetim, finansman, üretim, ar-ge gibi)

-Proje veya sözleşme esaslı

-Ürün bazlı

-Depo bazlı

-Makine Bazlı

-Personel Esaslı

-Yönetici Esaslı

-Tedarikçi Esaslı

-Taşeron Esaslı

-İş Süreci Esaslı

-Müşteri Bazlı

-Vade Esaslı

-Teminat Esaslı

-Fiyat veya Tutar Esaslı

-Vergi Esaslı

-Belge Bazlı

-Bütçe Esaslı

-Kredi Esaslı

-Yabancı Para Esaslı

Muhasebe bilgi sistemi içerisinde üretilen finansal verilerin bu segmentler aracılığıyla raporlanması, analiz edilmesi kolaylaşmaktadır. Ayrıca aralarında bağlantılar kurularak segmentler aracılığıyla ilişkili verilerden çok daha karmaşık analizler yapılması mümkündür. Böylece günümüzde yönetimin muhasebe birimlerinden beklenen finansal bilgi taleplerinin daha üst düzey bir şekilde karşılanması söz konusudur. İhtiyaç duyulan bilgi makine bazlı, proje bazlı, süreç bazlı, ürün bazlı gibi tanımlanan segment türlerine göre istenilen şekilde elde edilebilmektedir.

Muhasebeden, müşterilerin beklentileri klasik defter tutma, beyanname verme gibi geleneksel talepleri çok aşmıştır. Müşteri muhasebe meslek mensubunun bir danışman, bir yol arkadaşı, bir muhasebe koçu gibi davranmasını beklemekte, stratejik kararlarına destek olmasını istemektedir. Vergi idaresi de muhasebe meslek mensubundan izaha davet, vergi incelemesi, bilgi isteme gibi yazılarla beyanname vermenin ve defter tutmanın ötesinde roller oynamasını beklemektedir. Kısaca günden güne muhasebeye olan ihtiyaç artmakta, bilgi talebi çeşitlenmektedir. Muhasebe teorisinin uygulamadaki gelişmelere uygun bir şekilde geliştirilmesine ihtiyaç bulunmaktadır.

22.09.2025

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.

>> YILIN KAMPANYASI: Muhasebecilere Özel Web Sitesi 1.249 TL + KDV  Ayrıntılar için tıklayın.