Hakan Coşkun
Vergi Başmüfettişi
hakancoskun785@gmail.com

Sosyal Konut Üretiminde Küresel Başarı Örnekleri ve Türkiye’nin Analizi (Dünyada En Başarılı 5 Ülke ve Türkiye Mukayesesi)

Giriş

Sosyal konut, kentleşme ve gelir adaletsizliği gibi küresel sorunlar karşısında temel bir insan hakkı olarak kabul edilmektedir. Dünya genelinde, özellikle gelişmiş ekonomiler, sosyal konut politikalarını; kapsayıcılık, finansman sürdürülebilirliği ve kentsel planlama ile entegre bir yaklaşımla tasarlamaktadır.

Bu yazıda, sosyal konut üretiminde öne çıkan Singapur, Avusturya, Hollanda, İsveç ve Finlandiya’nın modelleri incelenerek, Türkiye’deki TOKİ merkezli uygulamaların bu ülkelerle mukayesesi yapılacaktır.

1. Sosyal Konut Üretiminde Küresel Başarı Örnekleri

1.1. Singapur: Kamusal Konutun Kitleselleşmesi

Singapur, sosyal konut politikalarında dünyanın en kapsamlı sistemini geliştirmiştir. Housing Development Board (HDB) aracılığıyla, nüfusun %80’inden fazlası kamu konutlarında yaşamaktadır. Modelin temel dinamikleri:

• Finansman: Merkezi devlet bütçesi ve "Central Provident Fund" (CPF) adlı zorunlu tasarruf sistemi.
• Erişilebilirlik: Gelir dilimlerine göre kademeli sübvansiyonlar ve 99 yıllık kiralık satış modeli.
• Entegrasyon: Konutlar, ulaşım, eğitim ve sağlık altyapısıyla bütünleşik "yeni kentler" şeklinde planlanır.

Singapur’un bağımsızlık öncesi (1965) döneminde, nüfusun büyük bölümü gecekondu mahallelerinde yaşıyordu. 1959’da Halkın Hareketi Partisi (PAP) iktidara geldiğinde, konut krizi öncelikli meselelerden biriydi. 1960’ta HDB’nin kurulmasıyla, devlet öncülüğünde kapsamlı bir konut seferberliği başlatıldı.

İlk Aşama (1960-1970):

Acil konut ihtiyacını karşılamak için basit, düşük maliyetli apartmanlar inşa edilerek 1965 yılına kadar 50.000’den fazla konut tamamlandı. Halkın konut sahibi olması teşvik edilerek kiralık konut yerine satış modeli benimsendi.

İkinci Aşama (1970’ler-1990’lar):

Konutlar, sosyal donatılarla (okul, pazar, park) entegre edilerek kasaba konseptine dönüştürüldü. Yüksek katlı bloklar, yeşil alanlar ve ulaşım ağları planlandı. 1980’lerde nüfusun %80’i HDB konutlarında yaşamaya başladı.

Modern Dönem (2000’ler-Günümüz):

Akıllı şehir teknolojileri, enerji verimliliği ve lüks tasarımlar öne çıktı. Genç çiftlere ve orta gelirli ailelere yönelik esnek finansman seçenekleri sunuldu.

1.2. Avusturya: Sosyal Konutta "Viyana Modeli"

Viyana, sosyal konut stokunun %60’ını elinde bulundurarak, "kiralık sosyal konut" kavramını küresel ölçekte yeniden tanımlamıştır.

• Yapısal İşleyiş: Konutlar, "Gemeinnützige Wohnungsvereine" (Kâr Amacı Gütmeyen Konut Dernekleri) tarafından yönetilir.
• Uzun Vadeli Kiralama: Düşük gelirli aileler, piyasa fiyatının %20-40 altında kiralarla kalıcı konut erişimi sağlar.
• Mimari Standart: Sosyal konutlar, tarihi dokuyu koruyan ve yeşil alanları önceleyen tasarımlarla inşa edilir.

1.3. Hollanda: Yerel Yönetimler ve Kooperatifler

Hollanda, sosyal konut stokunun %30’unu barındıran ve yerel aktörlerin özerkliğine dayalı bir sistem benimsemiştir.

• Housing Corporations: Kâr amacı gütmeyen konut kooperatifleri, devlet desteğiyle düşük faizli krediler kullanır.
• Gelir Dağılımı: Konutların %70’i, orta ve düşük gelir gruplarına tahsis edilir.
• Enerji Verimliliği: 2050’ye kadar tüm sosyal konutların karbonsuzlaştırılması hedeflenmektedir.

1.4. İsveç: "Milyon Programı" ve Kolektif Yaşam

1960’larda başlatılan "Milyon Programı", 10 yılda 1 milyon konut inşa ederek, kiralık piyasasını dönüştürmüştür.

• Kamu-Özel İş Birliği: Belediyeler, özel şirketlerle ortaklık kurarak projeleri finanse eder.
• Sosyal Kapsayıcılık: Göçmenler ve genç aileler için özel kota uygulamaları mevcuttur.
• Ekolojik Planlama: Malmö’deki "Western Harbour" gibi sürdürülebilir mahalleler öne çıkar.

1.5. Finlandiya: "Konut Önce" (Housing First) Politikası

Finlandiya, evsizliği %35 azaltarak, "önce konut, sonra rehabilitasyon" ilkesini benimsemiştir.

• Doğrudan Destek: Evsizlere koşulsuz konut tahsisi yapılır, sosyal hizmetlerle desteklenir.
• Yerel Yönetimlerin Rolü: Helsinki Belediyesi, sosyal konut stokunu son 10 yılda %25 artırmıştır.
• Finansman: AB fonları ve merkezi bütçe kombinasyonu kullanılır.

2. Türkiye’de Sosyal Konut Üretimi: TOKİ Örneği

Türkiye’de sosyal konut üretimi, 1984’te kurulan Toplu Konut İdaresi (TOKİ) eliyle yürütülmektedir.

TOKİ asıl 2003 yılından sonra üretimini artırmış olup 2003-2023 yılları arasında 1,5 milyon konut inşa etmiştir.

TOKİ projeleri, düşük faizli krediler ve uzun vadeli ödeme planlarıyla desteklenmektedir.

Hedef Kitle: Dar gelirliler, afetzedeler, orta gelirliler

Örnek Projeler: İstanbul Halkalı, Başakşehir ve Kayaşehir,  Ankara Eryaman, Kuzey Ankara ve Gaziantep’teki toplu konutlar.

Başarılar ve Eleştiriler

Olumlu Yönler: Kentsel dönüşümle çarpık yapılaşmanın önüne geçilmesi, deprem riski yüksek bölgelerde dayanıklı konutların artması, ekonomik canlanma (inşaat sektöründe istihdam).

Eleştiriler: Konutların şehir merkezlerinden uzak olması (ulaşım ve sosyal donatı eksikliği), yapı kalitesi ve mimari monotonluk.

 Ancak model, küresel örneklerden yapısal farklılıklar taşır:

2.1. Finansman ve Mülkiyet

• TOKİ, konutları satış odaklı ve kısmen kâr amacı güden bir anlayışla üretir. "Sosyal konut" tanımı, düşük faizli kredilerle sınırlıdır.
• Projelerin finansmanı, kamu arazilerinin satışı ve özel sektör iş birlikleriyle sağlanır.

2.2. Kentsel Planlama ve Erişilebilirlik

• TOKİ projeleri, kent merkezlerinden uzak, bölgelerde yoğunlaşır. Bu durum, sosyal dışlanma riskini artırır.
• Konutlar, mimari standartlar ve enerji verimliliği açısından eleştirilere maruz kalır.

3. Karşılaştırmalı Analiz: Türkiye ile Başarılı Ülkeler Arasındaki Farklar

Kriter	Başarılı Ülkeler	Türkiye
Finansman Modeli	Kamu bütçesi + uzun vadeli fonlar	Özel sektör iş birlikleri + kâr odaklı satış
Hedef Kitle	Düşük gelirliler, evsizler, göçmenler	Dar ve Orta gelir grupları
Kentsel Entegrasyon	Ulaşım, yeşil alan ve sosyal hizmetlerle bütünleşik	Merkezden uzak
Sosyal Kapsayıcılık	Koşulsuz erişim ve rehabilitasyon	Gelir temelli erişim

4. Sonuç ve Öneriler

Türkiye’nin sosyal konut politikaları, "kamu yararı" odaklı olmaktan ziyade, kentsel dönüşüm ve ekonomik büyüme hedefleriyle şekillenmektedir. Singapur ve Finlandiya gibi ülkelerin aksine, sosyal devlet anlayışından uzak, piyasa merkezli bir yaklaşım benimsenmiştir. İyileştirme için şu adımlar önerilebilir:

1. Yasal Düzenleme: Sosyal konut erişimini garanti altına alan bir anayasal çerçeve oluşturulmalıdır.
2. Finansman Çeşitliliği: Uzun vadeli kamu fonları ve uluslararası krediler devreye alınmalıdır.
3. STK ve Yerel Yönetimler: TOKİ’nin tekelci yapısı yerine, kooperatifler ve belediyeler aktif rol almalıdır.

Sosyal konut, salt bir inşaat projesi değil, insan onuru ve kent hakkı ile doğrudan bağlantılı bir politik tercihtir. Türkiye’nin bu alanda ilerleme kaydedebilmesi için, küresel başarı örneklerinin felsefi ve yapısal dinamiklerini içselleştirmesi gerekmektedir.

Kaynakça

• Doling, J. (1997). Comparative Housing Policy: Government and Housing in Advanced Industrialized Countries.
• Scanlon, K. et al. (2014). Social Housing in Europe.
• TOKİ Resmi İstatistik Raporları (2023).
• UN-Habitat (2021). Affordable Housing and Social Protection Systems

28.05.2025

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.

>> YILIN KAMPANYASI: Muhasebecilere Özel Web Sitesi 1.249 TL + KDV  Ayrıntılar için tıklayın.