Bünyamin Okudu
Vergi Müfettişi
okudubunyamin@gmail.com

İçsel Yaratılan Şerefiye Kavramının Vergi Usul Kanunu, TFRS ve Uluslararası Uygulamalar Açısından Değerlendirilmesi

1. Giriş

Günümüz işletmeleri yalnızca fiziksel varlıklarının toplamı ile değil; marka değeri, müşteri sadakati, know-how, organizasyonel verimlilik ve insan sermayesi gibi soyut unsurlarla da değer kazanmaktadır. Bu soyut unsurların işletmeye kattığı toplam değer, muhasebe literatüründe şerefiye (goodwill) olarak ifade edilmektedir. Bu çalışmanın amacı, içsel olarak yaratılan şerefiyenin (organik büyüme ile zaman içinde gelişen işletme değeri) Vergi Usul Kanunu (VUK) ve Türkiye Finansal Raporlama Standartları (TFRS) kapsamında nasıl ele alındığını karşılaştırmalı olarak incelemektir.

2. Kavramsal Çerçeve

2.1. Şerefiye (Goodwill) Nedir?

Şerefiye, bir işletmenin maddi ve maddi olmayan tanımlanabilir varlıklarının defter değeri ile işletmenin piyasa değeri arasındaki pozitif farktır. Bu fark ya satın alma ile ortaya çıkar (edinilmiş şerefiye) ya da işletmenin zaman içinde kendi faaliyetleriyle oluşturduğu soyut değerlerden kaynaklanır (içsel yaratılan şerefiye).

2.2.İçsel Yaratılan Şerefiye (Internally Generated Goodwill)

İçsel yaratılan şerefiye, bir işletmenin kendi çabaları, itibarı ve müşteri ilişkileri sonucunda zamanla elde ettiği ancak somut olmayan varlıklardır. Genellikle birleşme ve satın almalar gibi dışsal işlemler neticesinde ortaya çıkarlar.

İçsel yaratılan şerefiye, bir satın alma işlemi olmaksızın işletmenin kendi faaliyetleri sonucunda meydana gelen bir değer olduğundan, bu değer işletmenin piyasada rakiplerine kıyasla daha yüksek değerlenmesine neden olur. Ancak bu değer, doğrudan maliyetle ölçülemediği için muhasebe sistemlerinde sorun teşkil etmektedir.

İçsel yaratılan şerefiye, işletmenin finansal performansına katkı da bulunsa da genellikle aşağıdaki özelliklere sahiptir.

*Tanımlanamaz ve Ölçülemez:Marka değeri,müşteri sadakati,çalışan kalitesi veya iyi yönetim gibi unsurlar şerefiyeyi oluştursa da ,bunları bağımsız olarak tanımlamak ve güvenilir bir şekilde değerlemek zordur.

*Ayrı Ayrı Satılamaz:İçsel yaratılan şerefiye ,işletmenin diğer varlıklarından bağımsız olarak satılamaz veya devredilemez.İşletmenin ayrılmaz bir parçasıdır.

*Muhasebeleştirilemez:Uluslararası Finansal Raporlama Standartları ve diğer birçok muhasebe standardı,içsel yaratılan şerefiyenin bir varlık olarak muhasebeleştirilmesine izin vermez Bunun temel nedeni ,güvenilir bir şekilde değerlenememesi ve doğrulanamamasıdır.

3. 213 Sayılı Vergi Usul Kanunu (VUK) Açısından Değerlendirme

3.1. Temel Yaklaşım: Tarihi Maliyet Esası

Vergi Usul Kanunuun 262. maddesi uyarınca bir varlığın maliyet bedeli, iktisadi bir kıymetin iktisap edilmesi veyahut değerinin artırılması münasebetiyle yapılan ödemelerle bunlara müteferri bilumum giderlerin toplamını ifade
eder. Buna göre, bir varlığın aktifleştirilebilmesi için maddi olarak tespit edilebilir, iktisap edilmesine ilişkin bir harcama yapılmış ve bu harcama belgelendirilebilir olmalıdır. İçsel yaratılan şerefiyede bu şartlar karşılanmadığı için muhasebeleştirilmesi mümkün değildir.

3.2. Şerefiye Ne Zaman Muhasebeleştirilebilir?

İşletme bir başka işletmeyi satın alırsa ve bu işlem sonucu ödenen bedel, satın alınan varlıkların toplam değerini aşıyorsa; aşan kısım şerefiye olarak 261 Şerefiye hesabında aktifleştirilir. Bu şerefiye edinilmiş şerefiyedir. İçsel yaratılan şerefiyenin neden muhasebeleştirilemeyeceği ise önceki başlıkta ifade edilmiştir.

261 Şerefiye Hesabı, bir kuruluş devralınırken katlanılan maliyet ile söz konusu işletmenin rayiç bedelle hesaplanan net varlıklarının değeri arasındaki olumlu farkların izlendiği hesaptır. Şerefiye hesaplanırken rayiç bedelin tespit edilmemesi halinde, net defter değeri esas alınır.

3.3.Muhasebe Kaydı

Bir işletmenin net varlıklarının değeri 8.000.000 TL iken, 10.000.000 TL’ye satın alınması durumunda:

------------------------------------------------------ / -------------------------------------

      25x Maddi Duran Varlıklar    8.000.000

      261 Şerefiye                           2.000.000

                                                                                102 Bankalar 10.000.000

------------------------------------------------------------ / ---------------------------------------

4. TFRS Açısından Değerlendirme

4.1. Genel İlkeler

TFRS’ye göre şerefiye yalnızca bir işletme birleşmesi sonucunda doğar ve TFRS 3 – İşletme Birleşmeleri ile TMS 38 – Maddi Olmayan Duran Varlıklar standartları kapsamında düzenlenir.

4.2. İçsel Şerefiye Açısından TMS 38’in Yaklaşımı

TMS 38’e göre, bir işletmenin kendi faaliyetleriyle zaman içinde oluşturduğu şerefiyenin ayrı bir varlık olarak tanımlanması ve güvenilir şekilde ölçülmesi mümkün olmadığından, bu tür şerefiye bir varlık olarak finansal tablolarda gösterilemez.

4.3. Edinilmiş Şerefiyenin Muhasebeleştirilmesi (TFRS 3)

Bir işletmenin başka bir işletmeyi satın alması durumunda:

Varlıkların Gerçeğe Uygun Değeri ......... 8.000.000

Şerefiye (Goodwill) ..................... 2.000.000

Nakit / Banka ...................... 10.000.000

5. Uluslararası Uygulamalar Açısından İçsel Şerefiye

Dünya genelinde çoğu ülke, içsel olarak yaratılan şerefiyenin mali tablolarda yer almasına izin vermez. Bu bölümde, başlıca ülkelerin uygulamaları özetlenmiştir:

Türkiye (TFRS): Muhasebeleştirilmez. TMS 38’e göre, maliyet güvenilir şekilde ölçülemediğinden içsel şerefiye aktifleştirilemez.

Avrupa Birliği (UFRS): IAS 38 kapsamında muhasebeleştirilmez.

ABD (US GAAP): İçsel şerefiye muhasebeleştirilmez. Sadece edinilmiş şerefiye tanınır.

Kanada (CAS): İçsel şerefiye muhasebeleştirilmez.

Avustralya (AAS): UFRS ile uyumludur, içsel şerefiye muhasebeleştirilmez.

Birleşik Krallık (FRS): FRS 10’a göre içsel şerefiye muhasebeleştirilmez.

Almanya (HGB): HGB’ye göre içsel şerefiye muhasebeleştirilmez.

Hindistan (Ind AS): Ind AS 38 kapsamında muhasebeleştirilmez.

Malezya (MFRS): IAS 38’e paralel olarak muhasebeleştirilmez.

6.Sonuç Ve Değerlendirme

İçsel yaratılan şerefiye, işletmenin sahip olduğu görünmeyen ancak değer yaratan unsurları ifade etmektedir. VUK ve TFRS bu değeri aktifleştirmeye izin vermezken, dünya genelinde de benzer bir yaklaşım hâkimdir. Edinilmiş şerefiye standartlar kapsamında tanınsa da, içsel şerefiye halen mali tablolar dışında kalmaktadır. Bu durum, muhasebenin temkinlilik ve güvenilir ölçüm ilkeleriyle uyumlu olmakla birlikte, işletme değerinin tam olarak yansıtılmasında sınırlılıklar doğurmaktadır.

10.06.2025

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.

>> YILIN KAMPANYASI: Muhasebecilere Özel Web Sitesi 1.249 TL + KDV  Ayrıntılar için tıklayın.