Doç. Dr. Ahmet Gökgöz
İBA Eğitim ve Danışmanlık Hizmetleri A.Ş.
ahmetgokgoz@ibakademi.com

Bilançonun En Tehlikeli Hesaplarından Birisi: Alınan Sipariş Avansları

Bilgi çağının gereği olarak muhasebe mesleğinin görevi de “bilgi verme” olarak konumlandı ve muhasebe de bir bilgi sistemi olarak tanımlanır oldu. Bir bilgi sistemi olan muhasebe, bilgi verme görevini “finansal tablolar” aracılığıyla yerine getirmekte olup işletme ilgilileri kararlarını verirken muhasebenin ürettiği finansal tabloları titizlikle incelemekte ve kararlarına bu bilgiler doğrultusunda yön vermektedir.

Şirketlerin finansal tablolarını okuma, anlama, yorumlama doğru karar verme açısından büyük önem taşımaktadır. Finansal tablolarda yer alan hesap kaleminin ne anlama geldiği, neyi ifade ettiği, neye işaret ettiği finansal tablo kullanıcıları açısından titizlikle masaya yatırılmakta ve üzerinde durulmaktadır.

Bugünkü yazımda finansal tabloda yer alan Alınan Sipariş Avansları kaleminin bazı durumlarda mayınlı bir alana döndüğünü, ciddi tehlikeler barındırdığını dikkatleri çekeceğim. Özellikle şirket satın almalarında, şirket ortaklarının ayrılmalarında veya buna benzer konularda devraldığım veya devrettiğim şirket hangi riskleri barındırdığı merak uyandırır ve ciddi şekilde finansal tablolar üzerinden potansiyel riskler araştırılmaya çalışılır. Özellikle bu gibi durumlarda Alınan Sipariş Avansları kalemi titizlikle incelenmeli ve hesap kaleminin mahiyeti ortaya konulmalıdır.

Peki Neden?

Ticari hayatta ön ödeme anlamlarına gelen “avans” için hesap planında; iş avansları, personel avansları, verilen avanslar, verilen sipariş avansları, alınan sipariş avansları gibi birçok hesap açılmış olup bu hesaplardan ikisi stoklarla ilgilidir. 159 no.lu Verilen Sipariş Avansları ile 340 no.lu Alınan Sipariş Avansları hesapları stoklarla ilgili avansların takibinde kullanılmaktadır. Şirket stok alımı için bir ön ödeme yaptığında 159 no.lu hesapta, şirket stok satışı için sipariş alarak bir kısmını avans aldığında 340 no.lu hesapta takip etmektedir. 159 ve 340 no.lu hesapların ikisi de stoklar grubunu ilgilendirmektedir. Hesap planı oluşturma çalışmaları sırasında 340 no.lu hesabın stoklar grubunda negatif olarak açılması (103 hesap gibi) düşünülse de çok fazla sipariş avansı alınması halinde stoklar grubunu negatife çevirme ihtimaline karşılık pasif tarafta yükümlülük hesabı olarak açılmıştır.

Alınan Sipariş Avansları Hesabı’nın kullanımı iki durumda karşımıza çıkmaktadır. Birincisi; sipariş alınan malın sipariş şartları netleştirilmeden bir miktar avans olarak alınması durumudur. Bu durumda ne kadar mal hangi tutardan ne zaman teslim edilecek belirlenmemiştir. Belki de sipariş teslim edilmeyecek avans geri iade edilecektir. Böyle durumlarda alınan sipariş avansı hesabının bir borçtan farkı yoktur. İkincisinde; sipariş alınan malın sipariş şartları netleştirilerek bir miktar avans alınması söz konusudur. Bu durumda ne kadar mal hangi tutardan ne zaman teslim edileceği belirlenmiş olup siparişe konu malın fiyatı sabitlenmiştir. Genellikle de böyle durumlarda sipariş yazılı bir sözleşmeye dayalıdır.

Finansal tabloda yer alan Alınan Sipariş Avansları kalemi sipariş şartları belirlenerek fiyat sabitlenmiş siparişlerden oluşuyorsa ayrıca üzerinde titizlenilmesi gereken bir hâl alır.

Cevaplanması gereken bir sürü soru karşımıza çıkar. Şöyle ki…

Daha önce avans karşılığı fiyat sabitlenerek alınan siparişlerin değeri stoğun bugünkü maliyetinin üstünde midir?

Bugün bu siparişi karşılayacak stok mevcut mudur?

Sabitlenen fiyatın altında söz konusu stok imal veya elde etmek mümkün müdür?

Bu soruların cevabı hayır ise karamsar bir tablo karşımızda duruyor demektir.

İki ortaklı bir aile şirketinin ortaklarından birisi olan küçük kardeş ortaklıktan ayrılma niyetiyle, şirket değerlemesi hizmeti talebiyle karşımıza gelmişti daha önceki yıllarda. Şirketin bilançosunu önümüze koyduğunda, önemli boyutlara ulaşmış Alınan Sipariş Avansları kalemi dikkatimizi çekmişti. Biraz detayına indiğimizde söz konusu avanslar; bir sözleşmeye dayalı ve fiyatı sabitlenmiş siparişlerin bedelinin tamamı alınmış avanslarıydı. Alınan avanslar şirketin banka hesabında dursa da bankadaki nakit ile söz verilen siparişi teslim etmeleri mümkün gözükmüyordu. Aslında bankada duran nakit ile yükümlülük tarafında duran avansın tutarları eşitti. Ancak bankadaki nakdin yükümlülük kısmında duran avansı karşılamaya gücü yoktu.

Enflasyon muhasebesi ile birlikte fiyatı sabitlenmiş bir siparişe bağlı alınan sipariş avansları hesabının enflasyon düzeltmesine tabi tutularak stoğu temsil eden bu tutarın güncel değerine taşınması sağlanmış olsa da uygulamacıların çoğunun alınan sipariş avansları kalemini enflasyon düzeltmesine tabi tutmada ihmalkâr davrandığını görmekteyiz. Alınan sipariş avansları hesabı, enflasyon düzeltmesi ile bir nebze olsun güncel değere yakınlaşmış olacaktır. Böylece alınan sipariş avansları tutarı, siparişe konu olan malın enflasyon karşısındaki artışına paralel olarak güncel değerinde raporlanmış olacaktır.

Sonuç olarak; bir şirketin finansal tabloları üzerinde önemli bir karar vereceksek “alınan sipariş avansları” kaleminde raporlanan tutarın büyüklüğüne ve mahiyetine dikkat etmek gerekir.

11.11.2025

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.

>> YILIN KAMPANYASI: Muhasebecilere Özel Web Sitesi 1.279 TL + KDV  Ayrıntılar için tıklayın.