Ozan Uslu
Serbest Muhasebeci Mali Müşavir
Bilim Uzmanı
info@uslumusavirlik.com

Corona’nın Ekonomik Hayata Etkileri, Alınan Önlemler ve Öneriler

Tüm dünyayı saran ve derinden etkileyen virüs salgını sağlığımıza etki ettiği gibi, tahmin ettiğiniz üzere global anlamda ekonomik etkileri de olacak.

3 bölümden oluşacak bu notumuzun 1. Bölümünde Virüs Salgını öncesi ülkemizdeki bazı temel göstergelerden, 2. bölümde ekonomik anlamda ülkemizde alınan önlemlerden söz edeceğiz. 3. Bölümde ise değerlendirme ve öngörülerimiz olacak.

I. TEMEL GÖSTERGELER;

Virüse bu verilerle yakalandık.

• GSYİH: 2019’da Kişi Başı 566 $ fakirleştik.  Kişi başına gayri safi yurt içi hasıla 2018 yılında 9.693 $’dı 2019 yılında 9.127 $ a düştü. 2007’nin gerisine gittik.
• BÜTÇE AÇIĞI; 2019 Bütçe 46 Milyar TL tutarında Merkez Bankası yedek akçelerinin kullanılmasına rağmen 123,7 Milyar TL oldu. Hedef 80,6 Milyar TL’ydi.  Yedek kullanılmamış olsa açık yaklaşık 170 milyar TL, hedef 2,1 kat şaşmış olacaktı.
• İŞSİZLİK İşsiz sayısı önceki yıla göre 932 Bin Kişi artarak 4 Milyon 469 Bin kişi oldu. Böylelikle işsizlik oranı %2,7 puan artışla %13,7 oldu.  Ancak basit bir hesaplamayla gerçek işsiz sayısının 7 Milyonun üzerinde olduğunu söylemek mümkün.
• GENÇ NÜFUS;  15 – 24 yaş arası işsizlik oranı önceki yıla göre 5,1 artarak %25,4 oldu. Yani her 5 gençten 1’i işsizken her 4 kişiden 1’i işsiz.
• HİZMET SEKTÖRÜ; Çalışanların % 56,5’i hizmet sektöründedir. (Turizm, kafe-lokanta, güvenlik vb…)
• ENFLASYON; 2019 Yıl sonu Yİ-ÜFE 7,36  TÜFE oranı ise %11,96.
• DIŞ TİCARET; 2019 Yılı İhracat tutarı 180.849 Milyon $, İthalat Tutarı 210.344 Milyon $ olup Dış Ticaret Açığı 29.496 Milyon $’dır.
• KOBİLER; Türkiye’de İşletmelerin %99,8’i Küçük ve Orta Ölçekli olup bu işletmeler istihdamın %76,7’sini sağlamakta.
• KAYIT DIŞI İSTİHDAM; Kayıt dışı istihdam oranı %33,42 yani her 3 kişiden 1 tanesi kayıt dışı çalışmakta.

II. ÜLKEMİZDE VİRÜS SALGININDA ALINAN EKONOMİK ÖNLEMLER;

            VERGİ MEVZUATI

• Gelir Vergisi beyan ve ödemeleri 31 Marttan 30 Nisan’a ertelendi.
• Gelir Vergisi Mükelleflerinin tamamının, kurumlar vergisi mükelleflerinden ise virüsten direk etkilendiği düşünülen sektörlerin Nisan – Mayıs – Haziran aylarında beyan ederek ödemesi gereken KDV- Muhtasar – SGK Primleri 6’şar ay ötelenmiştir.
• Kredi Kartıyla ödenebilen vergi türlerinin kapsamı genişletildi. 50.000 TL’ye kadar Kurumlar Vergisi, KDV vb. ödemeler de interaktif vergi dairesinden Kredi Kartıyla yapılabilecek.
• Konaklama Vergisinin uygulama tarihi 1.1.2021’e ertelenmiştir.
• İhraç kayıtlı teslimlerde ihracatın yapılması için öngörülen 3 aylık süre 01.04.2020 – 30.06.2020 tarihleri arasında rastlaması halinde vergi dairesine başvuru yapılmaksızın ihracat süresi 3 ay uzatılmıştır.
• Kısa çalışma ödeneği başvuru işlemleri kolaylaştırılmıştır.
• Şirketlerin kar dağıtımları 2019 yılı karının % 25’i ile sınırlandırılmıştır.

DİĞER MALİ MEVZUAT

• Karşılıksız Çek, Protestolu Senet , Kredi ve Kredi Kartlarına Yönelik Düzenleme;

Anapara ve/veya taksit ödeme tarihi 24/3/2020 tarihinden önce olup da; kullandığı nakdî ve gayrî nakdî kredilerinin anapara, faiz ve/veya ferilerine ilişkin ödemelerini aksatan gerçek ve tüzel kişilerin, ticari faaliyette bulunan ve bulunmayan gerçek kişilerin ve kredi müşterilerinin karşılıksız çıkan çek, protesto edilmiş senet, kredi kartı ve diğer kredi borçlarına ilişkin 5411 sayılı Kanunun Ek 1 inci maddesi hükmü uyarınca kurulan Türkiye Bankalar Birliği Risk Merkezi nezdinde tutulan kayıtları, söz konusu borçların ödenmesi geciken kısmının 31/12/2020 tarihine kadar tamamının ödenmesi veya yeniden yapılandırılması halinde, bu kişilerle yapılan finansal işlemlerde kredi kuruluşları ve finansal kuruluşlar tarafından dikkate alınmaz.

• Çek Kanununda yapılan değişiklikler;
• 24.03.2020 Tarihine Kadar İşlenen Karşılıksız Çek Suçu Sebebiyle Mahkûm Olan Sanıkların Cezalarının İnfazı Durdurulmuştur.
• Hükümlü Tahliye Edildikten Sonra Karşılıksız Çek Bedelini Yasada Öngörülen Süre İçerisinde Ödemek Zorundadır.

Hükümlü, tahliye tarihinden itibaren en geç üç ay içinde çek bedelinin ödenmeyen kısmının onda birini alacaklıya ödeyecektir.

Kalan kısım olan % 90’lık meblağın, üç aylık sürenin bitiminden itibaren ikişer ay arayla 15 eşit taksitle ödemesi durumunda mahkeme tarafından, ceza mahkumiyetinin bütün sonuçlarıyla ortadan kaldırılmasına karar verilecektir.

Hükümlü, taksitlerden birini süresi içinde “ilk defa” ödemediği takdirde, ödemediği bu taksit sürenin sonuna bir taksit olarak eklenecektir. Yani, hükümlüye bir defaya mahsus olmak üzere taksitini aksatma imkanı getirilmiştir.

• Hükümlü Tarafından Ödeme Yapılmadığı Takdirde İnfazın Devamına Karar Verilecektir.  İnfazın durdurulduğu itibaren en geç üç ay içinde çek bedelinin ödenmeyen kısmının onda biri ödenmediği takdirde alacaklının şikayeti üzerine mahkeme tarafından hükmün infazının devamına karar verilecektir.

Kalan taksitlerden birinin daha ödenmemesi halinde, alacaklının şikayeti üzerine mahkeme tarafından hükmün infazının devamına karar verilecektir.

Verilecek kararlarda, hükmü veren icra ceza mahkemesi yetkili olacaktır. Mahkemece verilecek tüm kararlar alacaklıya tebliğ edilecektir. Verilecek kararlara karşı itiraz kanun yoluna gidilebilecektir. En önemlisi, ilgili Kanun düzenlemesi, her bir “çekle ilgili karşılıksızdır işlemine sebebiyet verme” suçu için ancak bir kez uygulanabilecektir.

• İşyeri Kira Bedellerinin Ödenmemesi 4 ay tahliye sebebi olmayacaktır.
• 01/3/2020 tarihinden 30/6/2020 tarihine kadar işleyecek iş yeri kira bedelinin ödenememesi kira sözleşmesinin feshi ve tahliye sebebi oluşturmaz.
• 01/3/2020 tarihinden 30/6/2020 tarihine kadar işleyen kira borcunu ödeyemeyen kiracı, kiralanandan tahliye edilemeyecek, kira sözleşmesi feshedilemeyecektir.
• Ancak kiracı anılan tarihler arasında işleyen ve ödemediği kira borcundan sorumludur. Bu kapsamda, kiraya veren ödenmemiş kira bedelleri için temerrüt faizi talep edebilir.
• 30.04.2020 tarihine kadar icra ve iflas işlemlerinin durdurulmasına karar verilmiştir.
• Konut kredilerinde kredilendirilebilir tutar % 90’a yükseltilmiştir.
• En düşük emekli maaşı 1.500 TL ye yükseltilmiştir.
• 2 milyon İhtiyaç sahibi aileye 1.000’er TL dağıtılmıştır.

III. DEĞERLENDİRME

Kovit-19 Öncesi İşler Zaten Yolunda Gitmiyordu…

İlk bölümde yorumsuz olarak ülkemizde 2019 yıl sonu temel göstergeleri verilmiştir.

Virüs Krizi öncesinde kişi başı gelir azalmış, mali disiplin kaybolmuş, bütçe açığı artmıştır. En büyük sorunlarımızdan bir tanesi işsizliktir.  Eğitimli kesimde başta olmak üzere genç işsizlik yükselmektedir. Her 4 gençten 1 i işsizdir.  TUİK verilerine göre yaklaşık 17 Milyon 500 Bin kişi yoksulluk sınırındadır.   22 milyon 701 Bin kişinin aylık geliri 1.037 TL’nin, 16 Milyon 885 Bin Kişinin geliri ise 835 TL’nin altındadır.

Ülkemizde işletmeler büyük kısmı küçük işletmeler olmak üzere KOBİ’lerden oluşmakta olup temel problem sermaye yetersizliğidir. Pek çoğu nakit akışında sıkıntı çekmekte ve günübirlik yaşamaktadır. Banka kredileri kalıcı olarak işletme sermayesi ihtiyacı için kullanılmakta, teminat güçlüğü yaşanmaktadır.  Küçük esnaf başta olmak üzere kamu borçları ödenememektedir. Çıkartılan vergi –sgk yapılandırmalarının cari dönem borçlarıyla birlikte ödenmesi mümkün olmamakta, yapılandırmalar birkaç taksitten sonra bozulmaktadır. KGF destekli krediler kamu borçları ve/veya bilançolarının yetersiz olması sebebiyle ihtiyaç sahipleri tarafından kullanılamamaktadır.

Kovit-19 Sonrası…

Konunun uzmanları ve yetkili makamlar tarafından haklı olarak halkın kendi OHAL’ini ilan etmesi ve evlerinde oturması isteniyor.  Yapılan düzenlemelerle pek çok işyeri geçici olarak kapatıldı. Yaşı 65 üzeri ve 20 altı olan vatandaşlara sokağa çıkma yasağı getirildi, büyük şehirlere giriş çıkışlar yasaklandı, yurtiçi ve yurtdışı uçuşlar iptal edildi. İş hayatı durma noktasına yaklaştı.

Bu krizin ne kadar süreceğini ve hayatın normale ne zaman kimse bilmiyor. Bilinen tek gerçek artık hiçbir şeyin eskisi gibi olmayacağı, bilinmeyen ise neyin bilinmediğinin bilinememesi…

Global ölçekte bilinmezlik bizden farklı değil.

ABD son iki haftada işsizlik başvurusu 9 Milyon 968 bine ulaştı. % 3,6 olan işsizliğin % 30 Seviyesine çıkacağı öngörülüyor. FED Başkanı ABD ekonomisinin %30 oranında küçülebileceğini söylüyor. Çin ekonomisinde 1. Çeyrekte %40, 2 Çeyrekte %15 daralma bekleniyor.

İLO çok iyimser bir tahminle Dünyada GSYİH % 2 düştüğünde küresel işsizliğin 7 Milyon, %8 düştüğünde ise 36 milyon azalacağı öngörülüyor.  Bu krizin 2008 Küresel krizinden etkili olacağını söylemek mümkün. 2008 Krizinde yapılan bir hesaplamaya göre çalışanların gelir kaybı 3.440 Milyar $ idi.

Bizde farklı olarak gelişmiş ekonomiler konut kredisinde kredilendirilebilir oran artışı ve yasak olan uçuşlarda KDV indiriminin ötesinde gerek şirketlere gerekse halka destek paketleri sunuyor.

Almanya’da her şirkete sorgusuz sualsiz 9.000 EURO ödeniyor. Kanada da işini kaybedenlere 4 ay boyunca 2.000 USD ödeniyor. ABD Virüs krizi için 2 Trilyon dolar ayırdı. Her vatandaşına 1.100 $ çek dağıtılacağı bildirildi. Her ülkenin ekonomisine göre sunacağı imkan setinin farklı olacağı aşikar. 

Ülkemizde şuan için bazı sektörlerdeki vergi ödemelerinin ve banka borçlarının ötelenmesine yönelik uygulamalar ağırlıklı. Banka borçlarının yüksek faizlerle ertelenmesi beri yana, buradaki temel sıkıntı virüs krizi bitti herkes işinin başına denildiğinde dahi işlerin oturması uzunca zaman alacaktır.  Kriz süresi boyunca hiç ya da yok denecek kadar az nakit girişi olan işletmelerin ötelenen borçlarla birlikte cari dönem ödemelerini nasıl yapabileceği ayrı bir muammadır.

Kredi garanti fonu kefalet limitleri arttırılmıştır. Ancak devlet banklarında yığılma olup özel bankaların limitleri yetersizdir. Ve fakat KGF kefaletinden her zaman olduğu gibi mali yapısı güçlü işletmeler faydalanacaktır.  Her ne kadar mevcut çek-senet ve kredilerin geçici süreyle ödenmemiş olması halinde (31.12.2020 dek ödemek kaydıyla) kredi sokurunun bozulmayacağına yönelik düzenleme yapılmış olsa da, defter yırtılsa dahi alacaklının borcunuzu zamanında ödemediğinizde bunu unutmadığını daha önce yapılan  “ sicil affı” düzenlemelerinde gördük.

Alınan önlemler içerisinde en etkin olanı mevzuatta daha önce de yer alan kısa çalışma ödeneğinin koşullarının (gerekli belgelerin azaltılması – sürecin kısaltılması) hafifletilmiş olmasıdır. Ancak başvuran tüm işletmelerin taleplerinin kabul edilip edilmeyeceği henüz bilinmemektedir. Öte yandan her 3 çalışandan 1 inin sosyal güvencesi olmadığını yani bu uygulamanın çalışama hayatının % 30’unu ilgilendirmediği unutulmamalıdır.

İş dünyasına yeterli gelememekle birlikte alınan tedbirler büyük ölçüde işletmelere yöneliktir.  Hane halkın yönelik alınan direkt önlemler yetersiz gözükmektedir.  Her ne kadar 2 Milyon kişiye 1.000’er TL nakdi yardım yapılıyor olsa da 17,5 Milyon kişinin yoksulluk sınırında olduğu düşünülünce yardım yapılan birey sayısının arttırılması gerektiği gözükmektedir.

Vatandaşa yapılacak olan nakdi yardım onların hayatlarına idame ettirmesini hem de arz talep dengesinin korunmasını sağlar. Şayet tüketim kısılır ise belirli süre sonra üretim de kısılır ve o işletmelerde de işsizlik oluşur.

Bu güne dek sıkı para politikasından yana olan ekonomistlerin bile görüşü şu an para basmak suretiyle halka yardım edilmesinin iyi bir fikir olduğu kanaatinde. İçinde bulunduğumuz günlerde gıda dışında neredeyse tüketim olmadığı, yani kimsenin buzdolabı, araba ya da konut almadığı düşünüldüğünde para basılmasının enflasyona olası etkileri göz ardı edilebilir.  Yine IMF yer verdiğimiz borçlar(?) iade alınabilir ya da düşük faizle IMF’nin kapısı çalınabilir.

Paramızın Dolar – Euro kadar değerli olduğu gün “ biz bize yeteriz “ der sağlıklı günlerde görüşmek üzere işlerinizde başarılar dilerim.

10.04.2020

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> Uygulamalı Enflasyon Muhasebesi (171 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> SGK Teşvikleri (156 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.