Dr. Ufuk ÖZDEMİR
Yeminli Mali Müşavir
ufuk@proymm.com

“Karşılaştırılabilirlik Yeknesaklık Değildir” Finansal Raporlamada Kavramsal Bir İnceleme

Finansal raporlamada sıkça kullanılan iki kavram olan “karşılaştırılabilirlik” ve “yeknesaklık/tutarlılık” çoğu zaman birbirine karıştırılmaktadır. Bu karışıklığın temel nedeni, uygulamada karşılaştırılabilirliğin çoğu zaman “herkesin aynı yöntemi kullanması” şeklinde yanlış yorumlanmasıdır. Oysa UFRS Kavramsal Çerçevesi, karşılaştırılabilirliği bilginin temel niteliklerini destekleyen bir “geliştirici nitelik” olarak tanımlar ve değerlendirmeyi kullanıcı perspektifinden yapar.

Bu çalışmada, karşılaştırılabilirlik ile yeknesaklık arasındaki fark derinlemesine incelenecek, kavramsal çerçevedeki yeri açıklanacak ve uygulamadan örneklerle kavram somutlaştırılacaktır.

Kavramsal Çerçevede Karşılaştırılabilirlik

UFRS Kavramsal Çerçevesi’ne göre karşılaştırılabilirlik, kullanıcıların finansal bilgileri dönem içi ve dönemler arasında kıyaslayarak anlamlı sonuçlar çıkarmasını sağlayan geliştirici bir niteliktir. Karşılaştırılabilirlik, yalnızca rakamların aynı yöntemle üretilmesi değil, farklılıkların açıkça açıklanması sayesinde kullanıcının söz konusu farklılıkları dikkate alarak analiz yapabilmesidir.

Karşılaştırılabilirlik Üç Temel Boyutta Önem Taşır

• Aynı işletmenin farklı dönemleri arasında analiz yapılabilmesi (zaman içi karşılaştırılabilirlik), 
• Farklı işletmelerin aynı döneme ilişkin verilerinin kıyaslanabilmesi (zaman dışı karşılaştırılabilirlik), 
• Bütçe/planlanan sonuçlar ile fiili gerçekleşmelerin karşılaştırılabilmesi.

Bu özellik ancak politika açıklamaları, dipnot detayları ve şeffaf sunumla sağlanabilir.

Yeknesaklık ve Tutarlılık Kavramı

Yeknesaklık kavramı iki farklı düzeyde değerlendirilebilir:

 İşletme İçi Tutarlılık

İşletme içi tutarlılık, aynı işletmenin benzer işlemler için aynı muhasebe politikasını uygulamasını ifade eder. TMS 8’de düzenlenen bu ilke, karşılaştırılabilirliğe hizmet eder; ancak işletmenin gerçeğe uygun sunumu sağlayacak şekilde politika değişikliği yapmasını engellemez.

 Sistemsel Yeknesaklık

Tek düzen hesap planı, finansal tablo formatları gibi düzenlemeler sistemsel yeknesaklık sağlar. Amaç tüm işletmeleri aynı çerçevede raporlamaya yönlendirmektir. Ancak bu, tüm işletmelerin birebir aynı muhasebe politikasını seçmesini gerektirmez.

 Karşılaştırılabilirlik ile Yeknesaklık Arasındaki Fark

Karşılaştırılabilirlik, kullanıcıların veriyi anlayarak analiz yapabilmesiyle ilgilidir; yeknesaklık ise finansal tablo hazırlayıcısının benzer işlemleri aynı yöntemle muhasebeleştirmesiyle ilgilidir.

• Karşılaştırılabilirlik: Farklı politikalar olabilir; önemli olan bunların şeffaf açıklanmasıdır. 
• Yeknesaklık: Bir örnekliği ifade eder; ancak her zaman karşılaştırılabilirliği artırmaz hatta bazı durumlarda azaltabilir.

Bu nedenle “karşılaştırılabilirlik yeknesaklık değildir” ifadesi, kavramsal çerçevenin temel mesajlarından biridir.

 Uygulamadan Örnekler

 Örnek 1: Stok Değerleme Yöntemleri

A işletmesi FIFO, B işletmesi ağırlıklı ortalama yöntemini kullanıyorsa yeknesaklık yoktur. Ancak yöntemler dipnotlarda açıklandığı sürece karşılaştırılabilirlik mümkündür. 
→ Bu durumda karşılaştırılabilirlik vardır; yeknesaklık gerekmez.

 Örnek 2: Yeniden Değerleme ve Maliyet Modeli

C işletmesi maliyet modelini, D işletmesi yeniden değerleme modelini uygulayabilir. Bu farklılık şeffaf açıklamalarla kullanıcı tarafından dikkate alınabilir. 
→ Karşılaştırılabilirlik sağlanabilir; yeknesaklık zorunlu değildir.

 Örnek 3: Farklı Raporlama Dönemleri

E işletmesi takvim yılına göre, F işletmesi farklı bir mali döneme göre raporlama yapabilir. Önemli olan bu farklılığın açıklanmasıdır. 
→ Karşılaştırılabilirlik korunabilir.

 Örnek 4: Politika Değişikliği

G işletmesi amortisman yöntemini değiştirirse, eski yıllar geriye dönük düzeltildiğinde karşılaştırılabilirlik güçlenebilir. 
→ Tutarlılığın bozulması, karşılaştırılabilirliği artırabilir.

 Örnek 5: Yapay Yeknesaklığın Riskleri

Tüm varlıklar için tek tip 10 yıllık amortisman zorunluluğu, gerçeğe uygunluğu zayıflatabilir ve yanlış karşılaştırmalar üretebilir. 
→ Fazla yeknesaklık kaliteyi düşürebilir.

TMS/TFRS ve Diğer Düzenlemeler Bağlamında Değerlendirme

TMS/TFRS, BOBİ FRS ve vergi mevzuatı belirli bir düzeyde yeknesaklık getirir. Ancak gerçek karşılaştırılabilirlik yalnızca şeffaf açıklamalarla sağlanır.

Karşılaştırılabilirliği güçlendiren unsurlar:
• Politika seçiminin gerçeğe uygunluğu, 
• Politikaların açıkça açıklanması, 
• Tahmin varsayımlarının ve risklerin dipnotlarda gösterilmesi, 
• Önemli muhasebe yargılarının belirtilmesi.

 Uygulayıcılar İçin Pratik Öneriler

• “Herkes aynı yöntemi kullansın” yerine “herkes gerçeğe en uygun yöntemi seçsin ve açıklasın” yaklaşımını benimseyin. 
• Politika değişikliklerini karşılaştırılabilirliği güçlendiren bir araç olarak görün. 
• Dipnotları, kullanıcıya bilgi aktaran bir iletişim aracı olarak tasarlayın. 
• Farklı işletmelerle kıyaslama yaparken muhasebe politikalarına bakmadan rakamları yorumlamayın.

Karşılaştırılabilirlik, finansal raporlamanın temel amaçlarından biridir; ancak yeknesaklıkla özdeş değildir. Yeknesaklık belirli bir çerçeve sağlar fakat mekanik bir mutlaklık anlayışı gerçeğe uygunluğu ve kullanıcıya sunulan bilginin niteliğini zayıflatabilir. Asıl amaç, işletmenin ekonomik gerçeğine uygun muhasebe politikası seçmesi, bu seçimi şeffaf biçimde açıklaması ve kullanıcıların bu bilgiler ışığında doğru karşılaştırma yapabilmesidir.

24.11.2025

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.

>> YILIN KAMPANYASI: Muhasebecilere Özel Web Sitesi 1.279 TL + KDV  Ayrıntılar için tıklayın.