Vedat Nair
Serbest Muhasebeci Mali Müşavir
Bağımsız Denetçi
vedatnair@hotmail.com

Yeniden Değerleme ya da Enflasyon Düzeltmesi

28.10.2021 tarihli yazımızda 31.12.2021 tarihine kadar uygulanacak yeniden değerleme uygulamasının kapsamını ve esaslarını açıklamıştık. Konu hakkında farklı tarihlerde yayımlanan 7144 ve 7326 sayılı kanunlarla düzenlemeler yapılmıştı. Düzenlemelere ilişkin açıklamalar VUK.’na eklenen geçici 31. maddede yapılmıştır. Fakat her iki kanunla da yapılan düzenlemeler belli bir tarih ile sınırlandırılmıştı. Mükellefler bu düzenlemelere göre uygulamadan 2021 hesap dönemi sonuna kadar yararlanabileceklerdir.

06.10.2021 tarih ve 31640 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 7338 sayılı Kanun ile konu hakkında yeni düzenlemeler yapılmış ve uygulama kalıcı hale getirilmiştir.

Daha önce geçici madde ile VUK.’na eklenen yeniden değerleme uygulaması bu sefer VUK.’nun enflasyon düzetmesi başlığını taşıyan mükerrer 298. maddesine ilave yapılarak düzenlenmiştir. Böylece VUK. mükerrer 298. maddesinin başlığı enflasyon düzeltmesi, yeniden değerleme oranı ve yeniden değerleme alarak değiştirilmiştir. Maddenin (A), (B) ve (C) fıkraları enflasyon düzeltmesi hükümlerini içerirken, 7338 sayılı kanunla eklenen yeniden değerleme oranı ve yeniden değerleme düzenlemeleri (Ç) fıkrası ile ilgili madde de yerini almıştır. Yapılan değişiklikle 01.01.2022 tarihinden itibaren uygulanmaya başlanacak yeniden değerleme, enflasyon düzeltmesi öncesinde olduğu gibi mükellefin tercihi ile uygulanmaya devam edecektir.

Buna göre tam mükellef olan ve bilanço usulünde defter tutan gelir ve kurumlar vergisi mükelleflerinden kuyumcular, Türk para birimi dışındaki para birimiyle defter tutan mükellefler dışındakiler bu uygulamadan yararlanabilecektir. Mükellefler enflasyon düzeltme şartlarının oluşmadığı hesap dönemi sonu itibariyle bilançoda yer alan amortismana tabi iktisadi kıymetler ve amortismanları diğer şartlar da dikkate alınarak yeniden değerlemeye tabi tutulabilirler. Ancak sat-kirala-geri al işlemine veya kira sertifikası ihracına konu edilenler uygulamanın dışındadır. İktisadi kıymetlerin aktifleştiği hesap döneminden sonraki kur farkı ve faizler ile bunlara isabet eden amortisman tutarları değerlemeye tabi tutulamayacaktır.

Yeniden değerlemenin yapılacağı hesap dönemi sonunda yasal defterlerde kayıtlı bulunan iktisadi kıymetler ve bunların amortismanları tam ayrılmış varsayımı ile yeniden değerlemeye konu edilecektir. Hesap döneminde alınan iktisadi kıymetler ise aktife girdiği yıl yeniden değerleme uygulamasına tabi tutulamayacaktır. Yeniden değerleme, ilgili yıla ait ve Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından Kasım ayında ilan edilen yeniden değerleme oranı kullanılarak hesaplanır. Örneğin 31.12.2022 hesap dönemi itibariyle yapılacak hesaplamada 2022 yılı için açıklanan yeniden değerleme oranı kullanılacaktır. Özel hesap dönemi kullananlar için ise hesap döneminin başladığı yıla ait oran esas alınmalıdır. Geçici vergi dönemleri itibariyle yeniden değerleme yapılması mümkün olup değerleme oranı belirlenirken her geçici dönemin bir önceki aynı döneme göre Yurt İçi Üretici Fiyat Endeksinde meydana gelen ortalama fiyat artış oranı esas alınmalıdır. Mükellefler yeniden değerleme yapmadıkları yıllar için geçmişe dönük işlem yapamayacaklardır.

Yeniden değerleme hesaplamasının iktisadi kıymet bazında hesaplama tablosu oluşturularak yapılması gerekmektedir. Değerleme sonrası net değer ile değerleme öncesi net değer arasındaki fark olarak hesaplanacak değer artışı bilançonun pasifinde özel fon hesabında gösterilir. Net değerler aktifteki iktisadi kıymetler ile pasifteki amortismanların tam ayrılmış sayılan tutarlarının tenzili ile bulunur. Değerleme sonrası da aynı şekilde iktisadi kıymetin değerlenmiş tutarından amortismanının değerlenmiş tutarı tenzil edilerek net değere ulaşılır. İki net değerin farkı yeniden değerleme değer artış fonu olarak dikkate alınır. Yeniden değerlemeye tabi tutulan iktisadi kıymetlerin amortismanları değerlenmiş tutarları üzerinden hesaplanmaya devam edilir. Pasifte özel fon hesabına alınan yeniden değerleme değer artış fonu sermayeye ilave dışında kullanılması halinde gelir veya kurumlar vergisine tabi olur. Sermayeye ilave edilen kısım kar dağıtımı olmayıp ortaklar tarafından ilave edilen kıymet olarak değerlenir. İktisadi kıymetin satılması halinde buna ait bilançoda varlığı devam eden özel fonlar amortismanlar gibi işleme tabi tutulur.

Yeniden değerleme uygulanmış iktisadi kıymetler için satılmadan önce enflasyon düzeltmesi yapılma şartları oluşursa düzeltme yapılırken özel fonlar öz sermayeden düşülerek düzeltilir. Özel fonlar sermayeye ilave edilmiş ise bu sermaye artışı olarak dikkate alınmamalı ve enflasyon düzeltmesine dahil edilmemelidir. Dolayısı ile enflasyon düzeltmesinin şartları oluştuğu dönemlerde yeniden değerleme uygulanmayacaktır. Ancak daha sonra enflasyon düzeltme şartlar ortadan kalktığı ilk hesap döneminde yenden değerlemeye devam edilebilir. Bu durumda değerlemeye esas olacak değerler enflasyon düzeltmesi sonucu bulunan son bilançodaki değerler olmalıdır. Yine bu durumda da amortismanlar tam ayrılmış varsayımı ile hesaplamalarda dikkate alınmalıdır. Yeniden değerleme yapılan hesap döneminden sonra enflasyon düzeltmesi şartları tekrar oluşursa en son değerlemede bulunan tutarlar dikkate alınarak enflasyon düzetmesi uygulanır. Herhangi bir yılda yeniden değerleme yapılmaması halinde sonraki dönemlerde mükellefin tercihi ile yeniden değerleme uygulamasından yararlanılır.

Sonuç olarak;

Yapılan açıklamalardan da anlaşılacağı üzere enflasyon düzeltmesinin uygulanmadığı hesap dönemlerinde kapsama giren mükellefler yine kanunda ifade edilen iktisadi kıymetlerini yeniden değerlemeye tabi tutabileceklerdir. Ayrıca mükerrer 298. maddede yapılan yeniden değerlemeye ilişkin düzenlemelerde vergi hesaplanmasına yer verilmemiştir.

Böylece daha önceki yazımızda açıkladığımız geçici 31. maddedeki yeniden değerleme düzenlemelerinden 31.12.2021 tarihine kadar yararlanılırken 7338 sayılı kanunla VUK.’nun mükerrer 298. maddesine eklenen (Ç) fıkrası uygulamalarından ise 1.1.2022 tarihinden itibaren kalıcı bir uygulama olarak yararlanılması mümkün hale getirilmiştir.

Yine aynı kanun ile VUK.’na eklenen geçici 32. madde ile mükerrer 298. maddeye göre yapılacak yeniden değerleme öncesine dair açıklamalar yapılmıştır. Buna göre VUK.’un mükerrer 298. maddesine eklenen (Ç) fıkrası uyarınca yeniden değerleme yapacak mükelleflerin istemeleri halinde ilk kez yeniden değerleme yapacakları hesap döneminden önceki hesap döneminin sonu itibarıyla bilançolarına kayıtlı bulunan taşınmazlar ile amortismana tabi diğer iktisadi kıymetlerini maddede yer alan kapsam, şart ve hükümlere uymak koşuluyla yeniden değerleyebilme imkanı sağlanmaktadır. Yapılacak değerleme işlemlerinde Yİ-ÜFE endeksleri kullanılır. Geçici 32. maddeye göre yapılacak yeniden değerleme işlemleri sonucu ortaya çıkan değer artışı üzerinden %2 vergi oranında vergi hesaplanacaktır. Bulunan değer artış fonu iktisadi kıymetin satılması durumunda kazancın tespitinde dikkate alınmayacaktır.

Ayrıca enflasyon düzeltmesi şartları VUK.’nun mükerrer 298. maddesinin (A) fıkrasının 1. bendinde açıklanmıştır. Buna göre; kazançlarını bilanço esasına göre tespit eden gelir ve kurumlar vergisi mükellefleri fiyat endeksindeki artışın, içinde bulunulan dönem dahil son üç hesap döneminde %100'den ve içinde bulunulan hesap döneminde % 10'dan fazla olması halinde mali tablolarını enflasyon düzeltmesine tabi tutmalıdırlar. Enflasyon düzeltmesi uygulaması, her iki şartın birlikte gerçekleşmemesi halinde sona erecektir. Cumhurbaşkanı bu maddede yer alan % 100 oranını % 35'e kadar indirmeye veya tekrar kanuni seviyesine kadar yükseltmeye, % 10 oranını ise % 25'e kadar çıkarmaya veya tekrar kanuni seviyesine kadar indirmeye yetkilidir. Eğer uygulama hakkında aksi bir düzenleme yapılmaz ya da Cumhurbaşkanı oranlar hakkında kendisine verilen yetkiyi kullanmaz ise Kasım 2021 Yİ-ÜFE verilerine göre enflasyon düzeltme şartlarının yılsonu itibariyle oluşacağı beklenmektedir. Zira Aralık 2021 Yİ-ÜFE endeksinin bu durumu tersine çevirecek değerde çıkması olasılığı oldukça düşük görülmektedir.

Oluşan bu koşullara göre enflasyon düzeltmesi uygulanmasının gerçekleşme ihtimali olduğundan özellikle geçici 31. madde kapsamında yeniden değerleme yapacak olan mükelleflerin bu hususu dikkate almaları yararlı olacaktır. Bilindiği gibi bu durumda yeniden değerleme uygulaması söz konusu olmayacak ve parasal olmayan değerler enflasyon düzeltmesine tabi olacaktır.

21.12.2021

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> Uygulamalı Enflasyon Muhasebesi (171 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> SGK Teşvikleri (156 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.