Vedat İlki
İş ve Sosyal Güvenlik Uzmanı
vedat.uzman@gmail.com

Emeklilikte Yaşa Takılma İşveren İçin Çıkmaz Sokak Mı Oluşturuyor?

Son günlerde kamuoyunda en çok merak edilen kanun tasarısı EYT ile ilgili TBMM ne zaman geleceği belirsizliği yaşamasıdır.

EYT meselesi gündelik yaşamımızda 2013 yılından itibaren gündemi meşgul ediyor.

Tartışmaların alevlendiği dönemlerse, 2016 yılı ve sonrasında siyasi arena da seçim malzemesi olmaya başlamasını örnek verebiliriz.

Mevcut siyasi iktidar muhalefet partilerine seçimi kaybetsek bile bu kanunu çıkartmayacağız diyerek manifestosunu ileriye sürmüş, bugünlerde ise Bakanlığında açıklamasıyla EYT için çözüm odaklı yasal düzenlemeyi TBMM taşınacağı açıklanmıştır.

EYT İLE İLGİLİ ÇALIŞMALAR NEDEN HIZ KAZANDI!

Özellikle emeklilikle ilgili yaşa takılanların Dernekleşmesi ve bu konun siyasi partiler boyutuna taşınmasıyla konu  gündemde sıcak kalmasına neden olundu.

EYT ile ilgili çözüm odaklı yapısal iyileştirmelere ,son 10 yılda yer verilmedi.

EYT mağdurlarının ekonomik, sosyal güvenlik haklarında yapılacak yasal iyileştirmelerle yaş için geçiş, bekleme sürelerinde GSS ve sosyal yardım niteliğinde işsizlik sigortasından fon aktarımlarıyla ,yeni teşvik modelleriyle kırılmaların önüne set çekilmedi.

2019 Yılından itibaren yaşanan ekonomik krizler, sigortalıların yaşa takılması, istihdam da daralmalar devletin gençsin emekli olamazsın ,sektör ise yaşlısın işe alamayız seni demesiyle alev topu ,geçim sıkıntısı ,intiharlar ,cinnet geçirmeler , borçlar EYT gündemi sıcak tutmuştur.

EYT Kanayan yara daha çok sahada gördüğümüz derneklerin yapısı ve mitinglerde 4-a SSK mensuplarının %90 fazlasını teşkil ediyor.

EMEKLİLİKTE 01.05.2008 SONRASI 65 YAŞ UYGULAMASI BİLE KARA DELİĞİ KAPATMAZ DENİLMİŞTİR!

31.Ağustos.2012 Tarihinde haber sitelerinde Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı Faruk Çelik’in sunumu sırasında, bütçenin ‘’kara deliği’ olarak görülen sosyal güvenlik açıklarının neden kapanmadığı konusu gündeme geldi.Çelik, sosyal güvenlik sisteminin, reforma rağmen açık vermesinin sebebinin erken emeklilik olduğunu söyledi. Türkiye’de hâlâ emeklilik yaşının kadınlarda 48, erkeklerde ise 49 olduğuna işaret eden Bakan Çelik, bu sebeple sistemin açık vermeyi sürdürdüğünü belirtti. Bakan’a göre, emeklilik yaşının yükselmesi bütçe açığını önemli ölçüde azaltacak.(31/08/2012 Basın)Her reform da emeklilik yaşının yükseltilmesi ile birlikte 40 yada 50 yıl yasal düzenlemeye gerek olmadığı söylenirken ileriye dönük olarak 5510 sayılı SS ve GSSK 50 yıllık süre hedeflenmiş idi.5510 sayılı Kanun 4 yılını doldurmadan emeklilikte yaş tartışması gündeme geliyor.

EYT KAVRAMINI SİYASİ İRADELER GEÇMİŞTE YARATMIŞTIR!

1950 yılına kadar işçiler kapsamlı bir sosyal güvenlik şemsiyesi altına alınmamıştı.1950 yılına gelindiğinde emeklilik için o yıllarda yaşam standartları günümüze göre zor şartlar da olmasına rağmen kurumun aktüerya  denge hesapları bilinmiyor,  IMF gibi kurumlar hükümetler üzerinde etkin değil  kendi yağımız ile kavrulan bir toplum iken kadın ve erkek için emeklilik yaşı 60 ‘dı.

1.08.1964 Resmi gazete yayımlanarak yürürlüğe giren 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanunda
Madde 60 – ( 11/7/1964 tarih ve 506 sayılı Kanunun hükmüdür.)
    A) Yaşlılık aylığından yararlanabilmek için sigortalının:
    a) Kadın ise 55, erkek ise 60 yaşını doldurmuş olması,
    b) En az 25 yıldan beri sigortalı bulunması,
    c) En az beş bin gün malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi ödemiş olması şarttır.

Madde 60 – (23/10/1969 tarih ve 1186 sayılı Kanunun hükmüdür.)
    A) Yaşlılık aylığından yararlanabilmek için sigortalının:
    a) Kadın ise 50, erkek ise 55 yaşını doldurmuş olması ve en az 5 bin gün malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi ödemiş bulunması veya,
    b) Kadın ise 50, erkek ise 55 yaşını doldurmamış olmakla beraber en az 25 yıldan beri sigortalı bulunması ve bu süre zarfında en az 5 bin gün malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi ödemiş olması ve yazılı talepte bulunması şarttır.

EYT İSTENİLEN DÜZENLEME ASLINDA 40 YIL ÖNCESİ TALEP EDİLİYOR!

Aktüerya  dengelerin tutturulamaması , sosyal güvenlik kanunlarının  politikacılar elinde  oyuncak olması devresi başlıyor.Ülkemiz enflasyon ve devalüasyonlar ile karşılaşıyor, IMF devreye giriyor.Bütçeler tutmuyor.Ülkede kargaşa dönemi başlıyor.
24.Ocak .1980 Kararlarında Sosyal Güvenlik açıkları artık Hazineden borçlanma yolu ile karşılanıyor. 12 Eylül 1980 ihtilal ile 506 sayılı Kanunda artık yara almaya başlıyor.
Madde 60 fıkra bir bend (A) (6/3/1981 tarih ve 2422 sayılı Kanunun hükmüdür.)
    A) Sigortalının:
Kadın ise 50, erkek ise 55 yaşını doldurmamış olmakla beraber, kadın
ise 20 erkek ise 25 yıldan beri sigortalı bulunması ve en az 5000 gün,
Malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi ödemiş olması şarttır.
1981 yılında değişiklik ile 25 yıllık sigortalılık süresi kadınlarda 20 yıla çekiliyor.

EYT HER ZAMAN GÜNDEMDE OLMUŞ HER İKTİDAR EYT YAPMAYI HEDEFLEMİŞTİR!

1.)EYT GİRİŞİMİ:

Turgut Özal’ın  aklında olan tek bir şey var.Sosyal Güvenlik açıklarının önüne geçmek için sosyal güvenlikte artık bugünlerde alıştığımız sigortalının kademeli emeklilik geçişi  için düğmeye basıyor.

24.12.1985 yılında 3246 sayılı yasa ile aşağıdaki maddeler yürürlüğe konuluyor.
Ek Madde 29 – (24/12/1985 – 3246 sayılı Kanunun hükmüdür.)
 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanununun değişik 64 üncü maddesinin (a) bendindeki kadın ise 50,erkek ise 55 yaş şartı, sigortalılık süresinin başlangıcı
1 Ocak 1990 tarihinden sonra olanlar için kadın ise 55, erkek ise 60 yaş olarak uygulanır.
Geçici Madde 64 ile emeklilikte kademeli geçiş tarif ediliyor.
İlk Kademeli geçişin maddeleri:
Yaşlılık aylığına hak kazanabilmek için sigortalının kadın ise 20,erkek ise 25 yıldan beri sigortalı olması ve en az 5 000 gün malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi ödemiş bulunması şarttır.
    Kanunun yürürlüğe girdiği tarihte:
    A) En az 15 yıl (dahil) sigortalılık süresi bulunanlara, 506 sayılı Kanunun
60 ıncı maddesine göre istekleri halinde yaşlılık aylığı bağlanır.
    B)

 a) 10 (dahil) – 15 yıl sigortalılık süresi bulunanlara, kadın ise 41, erkek ise 46 yaşını,
 b) 5 (dahil) – 10 yıl sigortalılık süresi bulunanlara, kadın ise 43, erkek ise 48 yaşını,
 c) 5 yıldan az sigortalılık süresi bulunanlar kadın ise 45, erkek ise 50 yaşını,
    Tamamladıkları tarihten itibaren istekleri halinde yaşlılık aylığı bağlanır.

1965 yılındaki haline 20 yıl sonra dönüyoruz. Kadın sigortalı:55 erkek sigortalı:60 yaş tabidir.

20.02.1992 yılında Demirel-İnönü koalisyonundan Babaya yakışan bir babacanlık ile 3774 sayılı yasa ile sil baştan kadın ve erkekte yaş haddi kaldırılıyor.1981 yılında yayınlanan 2422 sayılı kanun esas alınarak sosyal güvenlikte erken emeklilik dönemi başlıyor.Sosyal güvenlik açıkları büyürken emekli maaşları da küçülüyor.1994 yılında yaşanan ekonomik kriz.(Özal döneminde ortaya çıkan körfez krizi ) iki kriz Türkiye de ciddi bir sosyal güvenlik açıkları başlatıyor.

2.) EYT GİRİŞİMİ

08.09.1999 Tarihinde Özal’ın eski kurmaylarından olan Yaşar Okuyan tarafından 4447 sayılı kanunda Emeklilikte kademeli geçiş 14 yıl sonra gündeme geliyor.

Geçici Madde 81- (Ek: 25/8/1999-4447/17 md)
Geçici madde anayasa mahkemesinde iptal ediliyor.23.05.2002 tarihinde 4759 sayılı kanun ile Geçici madde 81 yürürlüğe konuluyor.
Bu kanunla 09.09.1999 ilk defa sigortalı olan kadın iştirakçi:

58 yaş 7000 gün;erkek iştirakçi: 60 yaş:7000 işgününe tabii oluyor.

İşte tartışmaların odağı burada başlıyor…

EYT yaşa takılanlar tıpkı 1981 yılında yapılan düzenleme,1992 yılında hayata geçirilen düzenlemeyi istiyor.

Kimler için 08.09.1999 öncesi sigortalı olanlar açısından…

a.)20 YIL ..5000 GÜN YADA 50 YAŞ 3600 GÜN 15 YIL(KADIN)

b.)25 YIL..5000 GÜN YADA 55 YAŞ 3600 GÜN 15 YIL(ERKEK)

Tartışmanın odağında olmayanlar…

a.)Erkekler 08.09.1976 öncesi işe girenler..

b.)Kadınlar 01.04.1981 öncesi işe girenler…

c.)Yasa yürürlüğe girdiği tarihte Erkeklerde 50 ila 55 yaşında olanlar 3600 günü

d.)Yasa yürürlüğe girdiği tarihte Kadınlarda45 ila 50 yaşında olanlar 3600 günü

Bunlar yeni yapılması düzenlenen EYT taslağında yer almayacak, aynı şekilde engelli statüsünde olanlarda sistem de olmayacak gibi görünüyor.

Ağırlıklı olarak yaşa takılanların ve emekli olması planların net rakamları bilinmese de 1 ila 3 milyon arasında sigortalının emeklisi gündeme gelecek..

01.01.1998 ila 08.09.1999 arasında işe giren erkeklerde 25 yıl tamamlama süreci gündem de kalacaktır.

Kadın ve Erkek Sigortalılarda 3600 gün 15 yıl olsa da 50 ila 55 yaş koşulları oluşmayanlar emeklilik için dikkate alınmayacaktır.

3.)EYTGİRİŞİMİ

5510 sayılı SS ve GSS Kanununa Göe;

01.05.2008  tarihinden sonra ilk defa bu Kanuna göre sigortalı sayılanlara; kadın için 58 ve erkek için 60 yaş olan yaş haddi; 
1) 1/1/2036 ilâ 31/12/2037 tarihleri arasında kadın için 59, erkek için 61, 
2) 1/1/2038 ilâ 31/12/2039 tarihleri arasında kadın için 60, erkek için 62, 
3) 1/1/2040 ilâ 31/12/2041 tarihleri arasında kadın için 61, erkek için 63, 
4) 1/1/2042 ilâ 31/12/2043 tarihleri arasında kadın için 62, erkek için 64, 
5) 1/1/2044 ilâ 31/12/2045 tarihleri arasında kadın için 63, erkek için 65, 
6) 1/1/2046 ilâ 31/12/2047 tarihleri arasında kadın için 64, erkek için 65, 
7) 1/1/2048 tarihinden itibaren ise kadın ve erkek için 65, 
olarak uygulanacak.

Ülkemiz Sosyal Güvenlik yasalarında(mülga olanlar) ve Tek Çatı yasası da dahil olmak üzere 3 EYT Girişimi mevcuttur.

Bugünlerde ise 40 yıl öncesi hedeflenen yasal düzenlemenin yapılması istenerek 08/09/1999 öncesi sigortalıların hak etmek istedikleri emeklilikleri geri isteniyor.

EYT GİRİŞİMLERİ NİÇİN ANAYASA MAHKEMESİNE GÖTÜRÜLMÜYOR!

Gerekçeli kararda Anayasa Mahkemesi, kadınlarda 58, erkeklerde 60 yaşında emekli olma hakkı getiren düzenlemeye onay verirken, Türkiye`de ortalama yaş süresinin yükseldiğine dikkati çekti.
Yüksek Mahkeme, sosyal güvenlik kuruluşlarının işlevlerini yerine getirebilmeleri için belirtilen olumsuzlukların ortadan kaldırılması amacıyla çalışanların emekli yaş haddi ve prim ödeme gün sayılarının belirli bir ölçü ve denge gözetilerek yükseltilmesinin sosyal güvenlik hakkını ortadan kaldıran veya onu kullanılamayacak ölçüde sınırlayan bir düzenleme olarak nitelendirilemeyeceğine işaret etti.

Kademeli yaşta geçişi sert bulmuş;

“Yaşlılık gerçekleşmesi yönünden diğer sosyal risklerden ayrı özelliğe sahiptir. Yasalarda emeklilik yaşının kesin olması nedeniyle sigortalı yarınını bu güvenlik içinde planlamaktadır. Sosyal devlet sosyal adaletin, refahın ve güvenliğini gerçekleşmesini sağlayan devlettir. Sosyal güvenlik kuruluşları çalışanların geleceğine ilişkin güvenini sağlamak durumundadır. Bu sağlanamadığı takdirde sosyal güvenlik kavramından da bahsedilemez. Bu nedenle sosyal güvenlik sisteminde yapılan değişikliklerin hukuk devletinde olması gereken hukuk güvenliğini zedelemeyecek biçimde adil, makul ve ölçülü olması zorunludur.“

Yeniden düzenlemeyi işaret etmişti.

Anayasa Mahkemesi Emeklilikte yaş şartı değişikliklerini olumlu buluyor, sert kademeli geçişleri uygun bulmuyor onun içinde 5510 sayılı Kanunda özellikle 4/a çalışanlar için 5400 güne kademeli geçişleri ve yaş şartlarındaki düzenlemeleri önceki kararlarına uygun yasal düzenlemede yer verildiği için iptal etmemiştir.

EYT SORUNLU OLAN KADEMELER!

Emeklilikte yaşa takılanlar ağırlıklı olarak yaptığımız gözlemlerde ;

Kadınların 1.1.1990 ila 31.12.1996 arasında işe girenlerin sigortalılık süreleri, prim günleri dolduğu yaşa takıldıkları görülüyor.

1997 ila 1999 arasında girişliler ise yıl tamamlamalarına rağmen günleri tamamlamada sıkıntıları var.

Erkeklerde ise 1.1.1990 ila 31.12.1995 arasında işe girenlerin sigortalılık süreleri, prim günleri dolduğu yaşa takıldıkları biliniyor.

1998 ila 1999 arasında işe girenlerin 25 yıl sorunları,1996 ila 1997 arasında sigortalıların ise gün tamamlama sorunları var.

İŞVERENLERİN ÇIKMAZ SOKAĞI VE ÇÖZÜM BEKLEYEN SORUNLAR!

EYT gündeme gelmesi ile birlikte sigortacılık anlamında nimet külfet dengesi 08/09/1999 öncesi işe giren sigortalılar açısından tıpkı 1992 yılında Koalisyon Hükümetinin  T.Özal tarafından yürürlüğe sokulan 1.EYT düzenlemesini silindiği gibi ,40 yıl öncesi yasal yürürlük sahaya inecektir.

1992 yılında yapılan düzenleme ile 08/09/1999 öncesi işe girenlerin rahatlıkla emekli olması koşulları yer alacak.

1992 yılında 1.EYT kaldırıldığında ekonomik koşullar,işçi istihdamı ve teşvikler nasıl etkilendiği hafızalarımızda yer almaz.

a.)1992 yapılan düzenleme ile işverenler boşalan işyerlerine genç işçi istihdam etmiş.

b.)Kamu işçisi yerine yeni işçiler alınmış.

c.)Kamu kurumlarına yeni elemanlar alınarak işsiz gençlere nefes aldırılmış

d.)O yıllarda ödenen tazminatlarla (ekonomik koşullar zor olsa da)  emekliler ev ,araba ,arsa vs ihtiyaçlarını karşılamıştır.

e.)Yeni yapılması düşünülen EYT gibi işverenler karmaşa yaşamamıştır.

Çünkü o yıllarda emek yoğun çalışmalar devam ediyor idi..

Üniversite sayısı da bu yıllara göre azlığı dikkate çekiyor,masa başı işten ziyade üretim sahalarında çalışanların çoğunluğu sektörel anlamda daralma yaşanmamıştır.

1475 sayılı Kanunun varlığı ile bir çok işyeri Sendikalarla anlaşma yaparak emeklisi gelmiş işçilerle yollarını ayırmıştır.

2022 Yılında EYT yapılacak yeni düzenlemeyle birlikte 30 yıl içinde değişen çalışma hayatı ve kanunları ,sosyal,ekonomik koşullar işverenleri bugünlerde çıkmaz sokakları işaret ediyor.

İşverenler insan kaynakları ve mali birimleri planlamalar için kolları sıvadı.

a.)İşyerlerinde şimdiden olası tablolarla emekli olacak kişi sayıları tespit edilmeye çalışılıyor.

b.)İşverenler Sendikalı İşyerleri de dahil olmak üzere emeklilikte özel koşullarla birlikte değerlendirmeler yapılarak kıdem tazminatı ve diğer hakların hesaplaması gündemi meşgul ediyor.

c.)EYT ile emekli olacak personelin istihdamı SGDP olacağından dolayı 5 puanlık MYÖ kayıplarda ayrıca değerlendirme aşamasında olduğundan işçilik maliyetlerine negatif etkisi de görmezden gelinemez.

ç.)Nitelikli personel kayıpları yada bu nitelikli personellerin başka firmalara diğer yüksek ücretle geçmesi halinde İnsan Kaynağı açığı ortaya çıkacaktır.

d.)İnsan Kaynağı açığının kapatılması yönünde özellikle ara eleman bulunmasında düzenlemelere yeni teşvik paketlerine ihtiyaç duyulacak,Türkiye İş Kurumu bünyesinde tüm mesleklere yönelik MYK kanalı ile sertifika çalışmaları başlatılması gerekir.

e.)Mevcut personellerin yanında yeni işe alınacak personeller adına kariyer ve üretim planlamaları yapılması gerekiyor.

Bu konuda başta işveren sendikaları, işçi sendikaları ve diğer STK işbirlği içinde Bakanlık bünyesinde oluşturulacak komisyonlarla 1992 yılında 1.EYT dalgası sonlandırılmasında işverenler hafif kriz yaşamış,2022 yılında EYT bu krizi kasırgaya dönmeden yasal düzenlemede tedbirlere yer verilmesi gerekir.

İşin Özü:

EYT geçiş esnasında yasa koyucu sosyal taraflarla bir araya gelerek son dokunuşları yapmaları gerekir.

08.11.2022

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> Uygulamalı Enflasyon Muhasebesi (171 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> SGK Teşvikleri (156 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.