YAZARLARIMIZ
Vedat Erdem
Serbest Muhasebeci Mali Müşavir
Bilim Uzmanı
vedaterdem1@gmail.com



Geçici Vergi Döneminde Değerlemeye Esas Alınacak Döviz Kurları İçin Bir Öneri

Döviz kurlarının sürekli ve ani yükselişleri Türk lirasının yabancı paralar karşısında değer kaybetmesine neden olmaktadır. İşletmelerin faaliyetleri gereği kasalarında ve banka hesaplarında dövizleri (yabancı paraları) olabilmekte ve ticaretin doğası gereği defterlerinde senetli veya senetsiz alacak, borç ve avans işlemlerinden kaynaklı değerler meydana gelebilmektedir.

Söz konusu bu değerler ise mevzuat gereği belli dönemlerde bir takım değerlemelere tabi tutulmaktadır. Bu değerleme sonuçları ise işletmelerin mali tablolarına bazen artı değer bazen de eksi değer olarak yansımakta. İşletme lehine gerçekleşen değerleme sonucunda vergi matrahı artarak ek vergi yükünün doğmasına neden olur. Bu ek vergi yükü ise şirketler tarafından öngörülemeyen bir unsurdur. Tersi durumda ise işletmenin gerçek dönem karı aşınacak ve performans sonucu doğru değerlendirilemeyecektir. Performans, gelir tablosunun farklı bölüm sonuçları ile de ölçülmeye çalışılabilir. Lakin bir bütün olarak bakıldığında gelir tablosunun vergi öncesi karlılığı aktif işlemler sonucunu yansıtmayacaktır. Önerimiz ise değerleme günündeki kurun işlemlerde kullanılan kurlardan çok kısa süre içerisinde çeşitli sebeplerden dolayı yükselmesi durumunda sabit bir kurun kullanılması yönündedir. Bu kur ise geçici vergi döneminin son ay ortalama kuru ya da değerleme gününden itibaren geriye doğru son üç, altı, dokuz veya bir yılın ortalamasıdır.

Vergi Usul Kanununun (VUK) 280. maddesinde “yabancı paralar borsa rayici ile değerlenir. Borsa rayicinin takarrüründe muvazaa olduğu anlaşılırsa bu rayiç yerine alış bedeli esas alınır. Yabancı paranın borsada rayici yoksa, değerlemeye uygulanacak kur Maliye Bakanlığınca tespit olunur. Bu madde hükmü yabancı para ile olan senetli veya senetsiz alacaklar ve borçlar hakkında da caridir.”

Geçici vergi uygulamasına ilişkin olarak yayımlanan 217 seri no.lu Gelir Vergisi Genel Tebliği’nin 3.1 bölümünde “Vergi Usul Kanununun 280 inci maddesinde, yabancı paraların borsa rayici ile değerleneceği ve bu hükmün yabancı para ile olan senetli veya senetsiz alacaklar ve borçlar hakkında da cari olduğu belirtilmiştir. Dolayısıyla, geçici vergiye tabi kazançların tespitinde yabancı paralar ile yabancı para cinsinden olan alacak ve borçların bu hüküm dikkate alınarak değerlenmesi gerekmektedir. Bu şekilde yapılacak değerlemede T.C. Merkez Bankasınca Resmî Gazetede geçici vergi döneminin kapandığı tarih itibariyle yayımlanan döviz alış kurları esas alınacaktır.”

Ayrıca 525 no’lu VUK Genel Tebliğinde 4/2’de belirtildiği üzere, “efektif cinsinden yabancı paralar için efektif alış kuru (efektif alış kurunun bulunmaması halinde döviz alış kuru), döviz cinsinden yabancı paralar içinse döviz alış kuru uygulanır.”

Örnek: X işletmesine ait 2021/1 geçici vergi dönemine ait verileri aşağıdaki gibidir.

Hesap Adı

USD Bakiye

Borç Bakiye TL

Alacak Bakiye TL

KASA TL

 

2.000

 

KASA USD

200

1.400

 

ALINAN ÇEKLER TL

 

156.100

 

ALINAN ÇEKLER USD

25.000

175.000

 

X BANKASI TL

 

500

 

X BANKASI USD

25.000

175.000

 

YURTİÇİ ALICILAR TL

 

600.000

 

YURTİÇİ ALICILAR USD

70.000

490.000

 

YURTİÇİ SATICILAR TL

 

 

-250.000

YURTİÇİ SATICILAR USD

50.000

 

-350.000

SERMAYE

 

 

-1.000.000

YURTİÇİ SATIŞLAR

 

 

4.000.000

SATIŞTAN İADELER (-)

 

100.000

 

SATILAN TİCARİ MALLAR MALİYETİ (-)

 

3.000.000

 

PAZARLAMA, SATIŞ VE DAĞITIM GİDERLERİ (-)

 

300.000

 

GENEL YÖNETİM GİDERLERİ (-)

 

400.000

 

KISA VADELİ BORÇLANMA GİDERLERİ (-)

 

150.000

 

Değerleme günü döviz kuru ile değerleme dönemindeki son ay ortalama kur ve geriye dönük üç aylık, altı aylık ve 9 aylık ortalama döviz kuru bilgisi aşağıda verilmiştir. Ortalama kurlar https://evds2.tcmb.gov.tr/index.php?/evds/serieMarket adresinden alınmıştır.

Hesap Adı

Döviz Bakiye USD

TL Borç Bakiye

TL Alacak Bakiye

30.03.2021 Kur

01.03.2021-30.03.2021 Ortalama Kur

01.01.2021-30.03.2021 Ortalama Kur

01.10.2020-30.03.2021 Ortalama Kur

01.07.2020-30.03.2021 Ortalama Kur

KASA USD

200

1.400

-

8,3201

7,5912

7,3569

7,6124

7,4766

ALINAN ÇEKLER USD

25.000

175.000

-

8,3260

7,5965

7,3621

7,6178

7,4818

X BANKASI USD

25.000

175.000

-

8,3260

7,5965

7,3621

7,6178

7,4818

YURTİÇİ ALICILAR USD

70.000

490.000

-

8,3260

7,5965

7,3621

7,6178

7,4818

YURTİÇİ SATICILAR USD

50.000

-

350.000

8,3260

7,5965

7,3621

7,6178

7,4818

Değerleme kurları sonucunda oluşan kur farkı gelirleri ile kur farkı giderleri aşağıdaki gibi hesaplanmıştır.

Hesap Adı

Döviz Bakiye USD

TL Borç Bakiye

TL Alacak Bakiye

30.03.2021 Kur

Değerleme Sonrası TL Bakiye

Değerleme Sonrası Kur Farkı Gelir/Gideri

KASA USD

         200  

        1.400  

              -    

8,3201

             1.664  

              264  

ALINAN ÇEKLER USD

   25.000  

   175.000  

              -    

8,3260

         208.150  

         33.150  

X BANKASI USD

   25.000  

   175.000  

              -    

8,3260

         208.150  

         33.150  

YURTİÇİ ALICILAR USD

   70.000  

   490.000  

              -    

8,3260

         582.820  

         92.820  

YURTİÇİ SATICILAR USD

   50.000  

              -    

   350.000  

8,3260

         416.300  

         66.300  

             

Hesap Adı

Döviz Bakiye USD

TL Borç Bakiye

TL Alacak Bakiye

01.03.2021-30.03.2021 Ortalama Kur

Değerleme Sonrası TL Bakiye

Değerleme Sonrası Kur Farkı Gelir/Gideri

KASA USD

         200  

        1.400  

              -    

7,5912

             1.518  

              118  

ALINAN ÇEKLER USD

   25.000  

   175.000  

              -    

7,5965

         189.913  

         14.913  

X BANKASI USD

   25.000  

   175.000  

              -    

7,5965

         189.913  

         14.913  

YURTİÇİ ALICILAR USD

   70.000  

   490.000  

              -    

7,5965

         531.755  

         41.755  

YURTİÇİ SATICILAR USD

   50.000  

              -    

   350.000  

7,5965

         379.825  

         29.825  

             

Hesap Adı

Döviz Bakiye USD

TL Borç Bakiye

TL Alacak Bakiye

01.01.2021-30.03.2021 Ortalama Kur

Değerleme Sonrası TL Bakiye

Değerleme Sonrası Kur Farkı Gelir/Gideri

KASA USD

         200  

        1.400  

              -    

7,3569

             1.471  

                71  

ALINAN ÇEKLER USD

   25.000  

   175.000  

              -    

7,3621

         184.053  

           9.053  

X BANKASI USD

   25.000  

   175.000  

              -    

7,3621

         184.053  

           9.053  

YURTİÇİ ALICILAR USD

   70.000  

   490.000  

              -    

7,3621

         515.347  

         25.347  

YURTİÇİ SATICILAR USD

   50.000  

              -    

   350.000  

7,3621

         368.105  

         18.105  

             

Hesap Adı

Döviz Bakiye USD

TL Borç Bakiye

TL Alacak Bakiye

01.10.2020-30.03.2021 Ortalama Kur

Değerleme Sonrası TL Bakiye

Değerleme Sonrası Kur Farkı Gelir/Gideri

KASA USD

         200  

        1.400  

              -    

7,6124

             1.522  

              122  

ALINAN ÇEKLER USD

   25.000  

   175.000  

              -    

7,6178

         190.445  

         15.445  

X BANKASI USD

   25.000  

   175.000  

              -    

7,6178

         190.445  

         15.445  

YURTİÇİ ALICILAR USD

   70.000  

   490.000  

              -    

7,6178

         533.246  

         43.246  

YURTİÇİ SATICILAR USD

   50.000  

              -    

   350.000  

7,6178

         380.890  

         30.890  

             

Hesap Adı

Döviz Bakiye USD

TL Borç Bakiye

TL Alacak Bakiye

01.07.2020-30.03.2021 Ortalama Kur

Değerleme Sonrası TL Bakiye

Değerleme Sonrası Kur Farkı Gelir/Gideri

KASA USD

         200  

        1.400  

              -    

7,4766

             1.495  

                95  

ALINAN ÇEKLER USD

   25.000  

   175.000  

              -    

7,4818

         187.045  

         12.045  

X BANKASI USD

   25.000  

   175.000  

              -    

7,4818

         187.045  

         12.045  

YURTİÇİ ALICILAR USD

   70.000  

   490.000  

              -    

7,4818

         523.726  

         33.726  

YURTİÇİ SATICILAR USD

   50.000  

              -    

   350.000  

7,4818

         374.090  

         24.090  

Oluşan kur farkı gelirleri ile kur farkı giderlerini gelir tablosuna yansıttığımızda ise gelir tablosu sonuçları aşağıdaki gibi olacaktır.

X ŞİRKETİ 01.01.2021-30.03.2021 AYRINTILI GELİR TABLOSU

30.03.2021 Kur

01.03.2021-30.03.2021 Ortalama Kur

01.01.2021-30.03.2021 Ortalama Kur

01.10.2020-30.03.2021 Ortalama Kur

01.07.2020-30.03.2021 Ortalama Kur

   A-BRÜT SATIŞLAR

4.000.000

4.000.000

4.000.000

4.000.000

4.000.000

        1-Yurt İçi Satışlar

4.000.000

4.000.000

4.000.000

4.000.000

4.000.000

   B-SATIŞ İNDİRİMLERİ (- )

100.000

100.000

100.000

100.000

100.000

        1-Satıştan İadeler (- )

100.000

100.000

100.000

100.000

100.000

   C-NET SATIŞLAR

3.900.000

3.900.000

3.900.000

3.900.000

3.900.000

   D-SATIŞLARIN MALİYETİ (- )

3.000.000

3.000.000

3.000.000

3.000.000

3.000.000

        2-Satılan Ticari Mallar Maliyeti (- )

3.000.000

3.000.000

3.000.000

3.000.000

3.000.000

      BRÜT SATIŞ KARI VEYA ZARARI

900.000

900.000

900.000

900.000

900.000

   E-FAALİYET GİDERLERİ

700.000

700.000

700.000

700.000

700.000

         2-Pazarlama, Satış ve Dağıtım Giderleri (-)

300.000

300.000

300.000

300.000

300.000

         3-Genel Yönetim Giderleri ( - )

400.000

400.000

400.000

400.000

400.000

       FAALİYET KARI VEYA ZARARI

200.000

200.000

200.000

200.000

200.000

   F-DİĞER FAALİYETLERDEN OLAĞAN GELİR VE KARLAR

159.384

71.698

43.523

74.258

57.911

          7-Kambiyo Karları

159.384

71.698

43.523

74.258

57.911

   G-DİĞER FAAL. OLAĞAN GİDER VE ZARARLAR (-)

66.300

29.825

18.105

30.890

24.090

           4-Kambiyo Zararları ( - )

66.300

29.825

18.105

30.890

24.090

   H-FİNANSMAN GİDERLERİ ( - )

150.000

150.000

150.000

150.000

150.000

           1-Kısa Vadeli Borçlanma Giderleri ( - )

150.000

150.000

150.000

150.000

150.000

        OLAĞAN KAR VEYA ZARAR

143.084

91.873

75.418

93.368

83.821

         DÖNEM KARI VEYA ZARARI

143.084

91.873

75.418

93.368

83.821

   K-DÖNEM KARI VERGİ VE DİĞER YASAL YÜK. KARŞ.(-)

28.617

18.375

15.084

18.674

16.764

         DÖNEM NET KARI VEYA ZARARI

114.467

73.499

60.335

74.695

67.057

Döviz kurunun ani değişimler ile beklenmedik yükselişi, özellikle dövizli kalem bakiyesi olan işletmelerde (100-101-102-120-159 vb. bilanço aktif kalemleri) geçi vergi dönem karları artacaktır. Pasif kalemi fazla (300-320-340 vb.) olan işletmelerde ise kur farkı giderinin fazla olması olağan karı aşındıracak belki de işletmede faaliyet karı varken dönemi olağan zarar ile sonuçlandıracaktır. Bu durumda işletme açısından bir vergi doğmayacak fakat karlı bir şirkette bu sebepten dolayı hissedarların beklentileri karşılanamayacaktır.  Örneğimizdeki gelir tabloları incelendiğinde değerleme kuru olarak değerleme günündeki yüksek kur kullanıldığında vergi matrahı ciddi artmaktadır. Anlık değişimler ile oluşan bu suni artışlar en azından belli periyotlardaki ortalama kurların kullanılması ile kısmen bertaraf edilebileceği düşüncesindeyiz. Özellikle pandemi döneminde zor günler geçiren işletmelere en azından geçici de olsa önerimizdeki gibi bir uygulamanın izin verilmesi önemli bir destek olabilir.

01.04.2021

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> Uygulamalı Enflasyon Muhasebesi (171 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.


GÜNDEM