Cevdet Akçakoca
Yeminli Mali Müşavir
Bağımsız Denetçi
akcakoca@superonline.com

Türkiye Varlık Fonu Gerekli Midir?

Türkiye’nin hedefleri, gelişmesi, uzmanlaşması, sanayii göz önüne alındığında varlık fonu gerekli görünmektedir.  Varlık fonuna sahip olmak demek muhakkak petrol geliri olacak veya bütçe fazlası verecek demek olarak düşünmemeliyiz.

Gazetelerde ve sosyal medyada yazan tanınmış iktisatçılarımız ve yazarlarımız varlık fonlarının kurulabilmesi için her şeyden önce bir varlık ya da kamu elinde oluşmuş bir gelir fazlalığı olması gerekir iddiasındadırlar. Varlık fonlarının amacı ülke ekonomisinin çeşitli etkilerden kurtarılıp istikrarlı biçimle işlemesini sağlamak ve gelecek kuşaklara refah aktarmaktır diye bir tarifte bulunmaktadırlar.

Türkiye’de birçok kişi tarafından kabul edilen tarif budur oysa ben bunun dışında da varlık fonları olduğunu biliyorum ve bu konuyu aşağıda göstereceğim tablolarla açıklamak isterim.

Bu tablolardan önce söylemek isterim ki dünyada birçok varlık fonu ve Kurulan Türkiye varlık fonu bu tariflere uymamaktadır.

Dünyadaki bazı fonlarla ilgili bilgiler tablosu:

ÜLKE	FON ADI	FON BÜYÜKLÜĞÜ (Milyar Dolar)	KURULUŞ YILI	KAYNAK TÜRÜ
Norveç	Goverment Pension Fund-Global	893	1990	Petrol
BAE	Abu Dhabi Investment Authority	773	1976	Petrol
S.Arabistan	SAMA Foreign Holdings	737.6	1986	Petrol
ÇHC	China Investment Corporation	652.7	2007	Emtia Dışı
ÇHC	SAFE Investment Company	567.9	1997	Emtia Dışı
Kuveyt	Kuwait Investment Authority	410	1953	Petrol
Hong Kong	Hong Kong Monetary Authority Investment Portfolio	326,7	1993	Emtia Dışı
Singapur	Government of Singapore Investment Corporation	320	1981	Emtia Dışı
ÇHC	National Social Security Fund	201.6	2000	Emtia Dışı
Singapur	Temasek Holdings	177	1974	Emtia Dışı
Katar	Katar Investment Authority	170	2005	Petrol ve Gaz
Avustralya	Australian Future Fund	95	2006	Emtia Dışı
BAE	Abu Dhabi Investment Council	90	2007	Petrol
RF	National Welfare Fund	88	2008	Petrol
RF	Reserve Fund	86.4	2008	Petrol
Kazakistan	Kazakhstan National Fund	77	2000	Petrol
Güney Kore	Korea Investment Corporation	72	2005	Emtia Dışı
BAE	Investment Corporation of Dubai	70	2006	Petrol
Libya	Libyan Investment Authority	66	2006	Petrol
BAE	International Petroleum Investment Company	65.3	1984	Petrol
İran	National Development Fund of Iran	62	2011	Petrol ve Gaz
BAE	Mubadala Development Company	60.9	2002	Petrol
ABD	Alaska Permanent Fund	51.7	1976	Petrol
Malezya	Khazanah Nasional	40.5	1993	Emtia Dışı
Brunei	Brunei Investment Agency	40	1983	Benzin

 

Bakın bu fonlar, bütçe fazlası gelir fazlası gibi unsurlara değil, belirli bazı mal ve emtia dışı kaynaklara dayalıdır.  Bir adım daha ilerleyelim ve fonları aşağıdaki tabloda bir karşılaştırma yaparak iddiamızı devam ettirelim.

VARLIK FONLARININ GSYİH ve CARİ AÇIK AÇISINDAN KARŞILAŞTIRILMASI

 

ÜLKE	GSYİH 2014 YILI (Milyar $)	CARİ DENGE 2014 YILI (Milyar $)	FON	BÜYÜKLÜK (Milyar $)	KURULUŞ  TARİHİ	AMACI
Fransa	2.806	-33.9	Stratejik Yatırım Fonu	25.5	2008	Şirketlere sermaye desteği
Brezilya	2.245	-80.9	Ulusal Fon	5.3	2008	Kalkınma projelerine finansman
İtalya	2.149	-27.7	Stratejik Fon	6.0	2011	Şirketlere küresel rekabet desteği
Güney Kore	1.304	79	Kore Yatırım Şirketi	84.7	2005	Hisse ve bono piyasalarına yatırım
Endonezya	868	-25.5	Devlet Yatıım Birimi	0.3	2006	Altyapı projelerine yatırım
Malezya	313	18.9	Khazanah  Nasional	41.6	1993	Stratejik sektörlere yatırım
Peru	202	-10.6	Mali İstikrar Fonu	9.2	1999	Kamu borç ödemelerine destek
Vietnam	171	10.5	Devlet Sermaye Yatırım Şirketi	0.5	2006	Yatırım alanlarının çeşitlendirilmesi
Filistin	4	-2.9	Filistin Yatırım Fonu	0.8	2003	Kritik sektörlere yatırım

 

Kaynak: Dünya Bankası, CIA Factbook ve Ulusal Refah Fonu Enstitüsü

Bu tabloda da görüldüğü gibi, varlık fonları bir bütçe fazlası veya cari denge fazlasına dayalı olmayabiliyor.

 

Aşağıya aldığım ve Türkçeleştirmekle vakit kaybetmeden paylaştığım bir tablo ise varlık fonlarının ne kadar küçük olabileceğini ve yine bazı mallara dayalı olabileceğini, diğer yandan, Moğolistan, Botsvana, Kiribati, gibi ülkelerin bile varlık fonları kurduğunu göstermektedir.

Önümüzdeki bu örneklere rağmen, Türkiye Varlık fonuna karşı çıkılmasını hala anlayamıyorum.

 

Mexico	ORSFM	Oil Revenues Stabilization Fund of Mexico	7000600000000000000♠6	2000	Oil
Oman	OIF	Oman Investment Fund	7000600000000000000♠6	2006	Oil
Botswana	PF	Pula Fund	7000570000000000000♠5.7	1996	Diamonds & Minerals
Trinidad & Tobago	HSF	Heritage and Stabilization Fund	7000550000000000000♠5.5	2007	Oil
China	CADF	China-Africa Development Fund	7000500000000000000♠5	2007	Non-commodity
Italy	CDPE/FSI	CDP Equity owner of 77% of Fondo Strategico Italiano investimenti	7000500000000000000♠5	2011	Non-commodity
Angola	FSDEA	Fundo Soberano de Angola	7000460000000099999♠4.6	2012	Oil
United States of America    North Dakota	NDLF	North Dakota Legacy Fund	7000320000000000000♠3.2	2011	Oil & Gas
United States of America    Alabama	ATF	Alabama Trust Fund	7000250000000000000♠2.5	1985	Oil & Gas
Kazakhstan	NIC	National Investment Corporation	7000200000000000000♠2	2012	Oil
United States of America    Utah	SIFTO	Utah-SITFO	7000200000000000000♠2	1896	Land & Mineral Royalties
Nigeria    (Bayelsa State)	BDIC	Bayelsa Development and Investment Corporation	7000150000000000000♠1.5	2012	Non-commodity
Nigeria	NSIA	Nigeria Sovereign Investment Authority	7000140000000099999♠1.4	2011	Oil
United States of America    Louisiana	LEQTF	Louisiana Education Quality Trust Fund	7000130000000000000♠1.3	1986	Oil & Gas
Panama	FAP	Fondo de Ahorro de Panama	7000120000000000000♠1.2	2012	Non-commodity
United Arab Emirates    Ra's al Khaymah	RIA	RAKIA	7000120000000000000♠1.2	2005	Credits obtained via RAK Government
Bolivia	FINPRO	Fund for Productive Industrial Revolution	7000120000000000000♠1.2	2012	Non-commodity
United States of America    Oregon	CSF	Oregon Common School Fund	7000120000000000000♠1.2[26]	1859	Public Lands
Senegal	SSIF	Senegal Strategic Investment Fund - FONSIS	7000100000000000000♠1	2012	Non-commodity
Iraq	DFI	Development Fund for Iraq	6999900000000000000♠0.9	2003	Oil
Palestine	PIF	Palestine Investment Fund	6999800000000000000♠0.8	2003	Non-commodity
Venezuela	FEM	FEM - Macroeconomic Stabilization Fund	6999800000000000000♠0.8	1998	Oil
Kiribati	RERF	Revenue Equalization Reserve Fund	6999600000000000000♠0.6	1956	Phosphates
Vietnam	SCIC	State Capital Investment Corporation	6999500000000000000♠0.5	2006	Non-commodity
Brazil	SFB	Sovereign Fund of Brazil	6999500000000000000♠0.5	2008	Non-commodity
Ghana	GPF	Ghana Petroleum Funds	6999450000000000000♠0.45	2011	Oil
Gabon	GSWF	Sovereign Fund of the Gabonese Republic	6999400000000000000♠0.4	1998	Oil
Indonesia	GIU	Government Investment Unit of Indonesia (Pusat Investasi Pemerintah (PIP))	6999300000000000000♠0.3	2006	Non-commodity
Mauritania	NFHR	National Fund for Hydrocarbon Reserves	6999300000000000000♠0.3	2006	Oil & Gas
Australia    Western Australia	WAFF	Western Australian Future Fund	6999300000000000000♠0.3	2012	Minerals
Mongolia	FSF	Fiscal Stability Fund	6999300000000000000♠0.3	2011	Mining
Equatorial Guinea	FFG	Fund for Future Generations	6998800000000000000♠0.08	2002	Oil
Papua New Guinea	PNGSWF	Papua New Guinea Sovereign Wealth Fund	X	2011	Gas
Turkmenistan	TSF	Turkmenistan Stabilization Fund	X	2008	Oil & Gas
United States of America    West Virginia	WVFF	West Virginia Future Fund	X	2014	Oil & Gas
Mexico	FMP	Fondo Mexicano del Petroleo para la Estabilizacion y el Desarrollo	X	2014	Oil & Gas

 

 

Türkiye varlık fonu, bir takım varlıkların aktarılması ile meydana getirilmiş bir fondur ve amacı da dünyadaki diğer benzerleri ile aynıdır. Sayın Tevfik Güngör’ün deyişiyle  bu fon farklı bir fondur.

Böyle bir fona sahip olmak için illa da petrol geliri olması veya bütçe fazlası esastır demek yanlış olabilir.

Kurulan fon, ana sözleşmede belirtilen konularda çalışıp sonuçlar elde edecektir.

Devlet yönetiminin en üst düzeyde fon yönetimini oluşturacağı Türkiye Refah Fonu, parlamento denetimine tabi bir yapıya sahip olacaktır. 

Ulusal refah fonuna sahip olmanın Türk ekonomisinin yapısal sorunlarını aşmanın yanı sıra dış politikanın önemli bir enstrümanı olarak Türkiye'nin uluslararası arenada daha fazla söz sahibi olmasına da katkı sağlayacağı düşünülmektedir. 

 

Dünyadan varlık fonu örneklerini bir başka tablo ile gösterelim:

Ülke	Fon	Milyar $	Kuruluş	Kaynağı
Norveç	Government Pension Fund-Global (Devlet Emeklilik Fonu)	847,6	1990	Petrol
Çin	Investment Corporation (Yatırım Şirketi)	813,8	2007	Emtia dışı
BAE-Abu Dabi	Investment Authority (Yatırım Otoritesi)	792	1976	Petrol
Suudi Arabistan	SAMA Foreign Holdings (Dış Varlıklar)	598,4	-	Petrol
Kuveyt	Investment Authority (Yatırım Otoritesi)	592	1953	Petrol
Hong Kong	Monetary Authority (Merkez Bankası)	442,4	1993	Emtia dışı
Singapur	Investment Corporation (Yatırım Şirketi)	344	1981	Emtia dışı
Katar	Investment Authority (Yatırım Otoritesi)	256	2005	Petrol-Gaz
Güney Kore	Investment Corporation (Yatırım Şirketi)	91,8	2005	Emtia dışı
Kazakistan	Samruk-Kazyna (Ulusal Refah Fonu)	85,1	2008	Emtia dışı
Kazakistan	National Fund (Ulusal Fon)	77	2000	Petrol
Rusya	National Welfare Fund (Ulusal Refah Fonu)	73,5	2008	Petrol
Libya	Investment Authority (Yatırım Otoritesi)	66	2006	Petrol
İran	National Development Fund (Ulusal Kalkınma Fonu)	62	2011	Petrol-Gaz
Brunei	Investment Agency (Yatırım Ajansı)	40	1983	Petrol
Azerbaycan	State Oil Fund	37,3	1999	Petrol
Doğu Timor	Timor-Leste Petroleum Fund (Petrol Fonu)	16,9	2005	Petrol-Gaz
Şili	Social and Economic Stabilization Fund  (Sosyal ve Ekonomik İstikrar Fonu)	7,9	2006	Bakır
Botswana	Pula Fund	5,7	1994	Elmas- Mineral
Irak	Development Fund (Kalkınma Fonu)	0,9	2003	Petrol
Filistin	Investment Fund (Yatırım Fonu)	0,8	2003	Petrol
Kiribati	Revenue Equalization Reserve Fund  (Gelir Dengeleme Rezerv Fonu)	0,6	1956	Fosfat
Moğolistan	Fiscal Stability Fund (Mali İstikrar Fonu)	0,3	2011	Mineral

 

Burada gördüğümüz fonlar 0,6 milyon dolardan 847,6 milyar dolara kadar uzanan bir yelpazededir. Uygun kaynaklı Türkiye Varlık fonu da bu fonlar arasında yerini alacaktır. Moğolistanın, vietnamın ve benzeri ülkelerin de varlık fonları bulunmaktadır.

 

Gelelim Türkiye varlık fonu ve bu fonla ilgili bilgi ve açıklamalara:

 

TÜRKİYE VARLIK FONU VE ESASLARI İSE AŞAĞIDAKİ GİBİDİR.

Türkiye varlık fonu yönetimi A.Ş. kurulması 6741 sayılı kanunla 26.08.2016 tarih ve 28913 sayılı resmi gazetede yayımlanarak kurulmuş, 2017 Şubat ayı içinde bazı varlıklar bu fona devredilmiş, yönetim kurulu oluşturulmuş ve birdenbire basın ve sosyal medyada sanki kıyametler kopmuştur.

Varlık fonu A.Ş. ana sözleşmesinden alınan bazı maddelere göre:

Amacı:

Şirket; stratejik yatırım planında belirtilen hedefler ile likidite, yatırım, risk ve getiri tercihlerini dikkate alarak

a) Yerli ve yabancı şirketlerin paylarının, Türkiye’de ve yurt dışında kurulan ihraççılara ait payların ve borçlanma araçlarının, kıymetli madenler ve emtiaya dayalı olarak ihraç edilen sermaye piyasası araçlarının, fon katılma paylarının, türev araçlarının, kira sertifikalarının, gayrimenkul sertifikalarının, özel tasarlanmış yabancı yatırım araçlarının ve diğer araçların alım satımını,

b) Her türlü para piyasası işlemlerini,

c) Gayrimenkul ve gayrimenkule dayalı haklar ile her türlü gayri maddi hakların değerlendirilmesini,

ç) Her türlü proje geliştirme, projeye dayalı kaynak yaratma, dış proje kredisi sağlama ve diğer yöntemlerle kaynak temini işlemlerini,

d) Her türlü ticari ve finansal faaliyetleri,

ulusal ve uluslararası birincil ve ikincil piyasalarda gerçekleştirilir. Şirket tarafından, ulusal yatırımlar ile uluslararası alanlarda diğer devletler ve/veya yabancı şirketlerce yapılacak yatırımlara iştirak edilebilir.

Bu eş ve işlemlerin yapılabilmesi için gerekli teşkilatlanma ve organizasyon yapılacaktır.

 

Sermayesi:

Şirketin 50.000.000 (elli milyon) Türk lirası olan kuruluş sermayesi Özelleştirme Fonundan karşılanır. Tamamı ödenmiş olan bu sermayeyi temsil eden paylar Özelleştirme İdaresi Başkanlığına aittir.  Şirketin hisse senetleri nama yazılıdır.

 

Yönetim Kurulu üyeleri ile ilgili düzenleme :

Şirketin yönetim kurulu üyeleri hakkında da  aşağıdaki gibi ciddi bir yasal düzenleme yapılmıştır.

 En az beş kişiden oluşan yönetim kurulu başkan ve üyeleri ile genel müdür Başbakan tarafından atanır. Yönetim kurulu başkan ve üyeleri ile genel müdürün ekonomi, finans, hukuk, maliye ve bankacılık alanlarından en az birinde beş yıldan az olmamak üzere tecrübe sahibi olmaları aranır.

 

Türkiye Varlık Fonu yapısı, planlaması konusunda yasal düzenleme:

(1) Şirketin yapısına ve işleyişine ilişkin usul ve esaslar Bakanlar Kurulu tarafından belirlenir. Şirket tarafından hazırlanan Türkiye Varlık Fonu İçtüzüğünün ticaret siciline tescili ile Türkiye Varlık Fonu kurulur. Ayrıca gerek görülmesi hâlinde Türkiye Varlık Fonuna bağlı alt fonlar kurulabilir.

(2) Şirket ve bağlı şirketleri ile Türkiye Varlık Fonu ve Türkiye Varlık Fonu bünyesinde kurulacak alt fonları kapsayan üç yıllık stratejik yatırım planı yönetim kurulu tarafından hazırlanır ve Bakanlar Kurulunun onayı ile yürürlüğe girer.

(3) Bu fonların kuruluşu, yapısı, işleyişi, yönetimi ve yapacağı işlemler Türkiye Varlık Fonu İçtüzüğü ile Şirket esas sözleşmesi hükümleri dâhilinde belirlenir.

 

Türkiye Varlık Fonunun kaynakları ve finansman sağlanması

 Türkiye Varlık Fonunun kaynakları;

a) Özelleştirme Yüksek Kurulu tarafından; özelleştirme kapsam ve programında bulunan ve Türkiye Varlık Fonuna devrine karar verilen kuruluş ve varlıklar ile Özelleştirme Fonundan Türkiye Varlık Fonuna aktarılmasına karar verilen nakit fazlasından,

b) Kamu kurum ve kuruluşlarının tasarrufu altında bulunan ihtiyaç fazlası gelir, kaynak ve varlıklardan; Bakanlar Kurulu tarafından Türkiye Varlık Fonuna aktarılmasına veya Şirket tarafından yönetilmesine karar verilenlerden,

c) Türkiye Varlık Fonu tarafından yurtiçi ve yurtdışı sermaye ve para piyasalarından ilgili mevzuat kapsamında yer alan izin ve onaylar aranmaksızın sağlanan finansman ve kaynaklardan,

ç) Para ve sermaye piyasaları dışında diğer yöntemlerle sağlanan finansman ve kaynaklardan,

oluşur.

 

Denetim

 Şirketin denetimi 3 aşamalıdır ve aşağıdaki gibidir.

a. Bağımsız Denetim

 Şirket, Şirket tarafından kurulacak diğer şirketler, Türkiye Varlık Fonu ve Türkiye Varlık Fonu bünyesinde kurulacak alt fonlar bağımsız denetime tabidir. Şirket, 6362 sayılı Kanun kapsamında kurumsal yönetim düzenlemelerine uyar.

b. Merkezi denetim elemanları tarafından bağımsız denetim:

 Şirket, Şirket tarafından kurulacak diğer şirketler, Türkiye Varlık Fonu ve Türkiye Varlık Fonu bünyesinde kurulacak alt fonların bağımsız denetimden geçmiş yıllık mali tabloları ile faaliyetleri, Başbakan tarafından görevlendirilecek sermaye piyasaları, finans, ekonomi, maliye, bankacılık, kalkınma alanlarında uzman en az üç merkezi denetim elemanı tarafından bağımsız denetim standartları çerçevesinde denetlenir. Denetim sonucunda hazırlanacak rapor her yıl haziran ayı sonuna kadar Bakanlar Kuruluna sunulur.

c. TBMM plan ve bütçe komisyonu denetimi:

 Şirket, Şirket tarafından kurulacak diğer şirketler, Türkiye Varlık Fonu ve Türkiye Varlık Fonu bünyesinde kurulacak alt fonların bir önceki yıla ait mali tabloları ile faaliyetleri, her yıl ekim ayında Türkiye Büyük Millet Meclisi Plan ve Bütçe Komisyonu tarafından, birinci ve ikinci fıkralar kapsamında hazırlanan ve Başbakanlık tarafından gönderilen denetim raporları üzerinden görüşülerek denetlenir.

Şirketin kuruluşu ve işleyişi konusunda gelir ve kurumlar vergisi, damga vergisi, kdv, kaynak kullanımı destekleme fonu ve benzer konularda Muafiyet ve istisnalar getirilmiştir.

Türkiye varlık fonu şirketi, dünyadaki benzerleri ile bazı farklılıklar göstermekte ise de yapılan düzenlemeler çerçevesinde verimli sonuçlar elde edileceği kanaatindeyim.

08.02.2017

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> Uygulamalı Enflasyon Muhasebesi (171 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> SGK Teşvikleri (156 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.