Yüksel Altun
Serbest Muhasebeci Mali Müşavir
Bağımsız Denetçi
Bilim Uzmanı
yukselaltun5506@gmail.com

Fazla Çalışmanın Serbest Zaman Olarak Kullanılması Hakkında 5 Soru 5 Cevap -II-

1) Fazla Çalışma Yasağı Olan İşler Nelerdir, Hangi İşçiler Fazla Çalışma Yapamaz?

İşverenin, işçiye fazla çalışma yaptırabilmesi için iş yerinde yapılan işlerin kanunda yazılı fazla çalışma yasağı kapsamında olan işlerden olmaması gerekir.

4857 sayılı İş Kanunu’nun 41.maddesinin 6.fıkrası ve fazla çalışma yönetmeliğinin 7.ve 8.maddelerine göre, sağlık kuralları bakımından günde en çok 7,5 saat çalışılması gereken işler, kurşun ve arsenik işleri, cam sanayi işleri, cıva sanayi işleri, çimento sanayi işleri, kok fabrikalarıyla termik santrallerdeki işler, çinko, bakır, alüminyum, demir, çelik, döküm, kaplamacılık ve kaynak sanayi işleri (Resmî Gazete Tarihi: 16.07.2013, Sayı: 28709) gece döneminde yürütülen işler, maden ocakları, kablo döşemesi, kanalizasyon, tünel inşaatı gibi yer altı işlerind, fazla çalışma yaptırmak yasaktır.

Ayrıca,

a) 18 yaşından küçük işçilere,

b) İş sözleşmesi veya toplu iş sözleşmesi ile önceden veya sonradan fazla çalışmayı kabul etmiş olsalar bile sağlıklarının elvermediği iş yeri hekiminin veya Sosyal Sigortalar Kurumu Başkanlığı hekiminin, bunların bulunmadığı yerlerde herhangi bir hekimin raporu ile belgelenen işçilere,

c) Gebe ve emziren işçilere,

d) Kısmi süreli iş sözleşmesi ile çalıştırılan işçilere,

e) Yeraltı ve madenlerde çalıştırılan işçilere, fazla çalışma yaptırılamaz.

Haftalık 45 saati aşmasa da sağlık kuralları bakımından günde azami yedi buçuk saat veya daha az çalışılması gereken işler hakkındaki yönetmelik kapsamında çalışılan işlerde bu sürenin üstünde çalışma yapılması halinde işçiye fazla çalışma ücreti ödenmesi gerekir. (Yargıtay 9.HD, 2022/13734 E, 2022/14230 K.)

Buradaki fazla çalışma hesabı, işçi yasaklı çalışma yapması halinde yaptığı işin niteliği gereği haftalık 45 saate bakılmaksızın günlük 7,5 saati aşan her saat için fazla çalışma hesaplanmalıdır. Aynı durum günlük 11 saati ve gece 7,5 saati geçen çalışmalar için de geçerlidir.

2) Fazla Çalışma Rızası İçin Yüksek Mahkemenin Kararı Ne Yönde?

İşçiye fazla çalışma yaptırılması işverenin talimat ve onayı ile gerçekleşir. Fazla çalışma ücretinin doğması için bu ön şarttır. İşçi kendi isteği ile fazla çalışma yapamaz. İşveren veya vekilinin talimatı olmadan yapılan fazla çalışma, fazla çalışma olarak kabul edilemez.

Ancak işveren işçinin fazla çalışma yaptığını gördüğü ve bildiği halde buna ses çıkarmazsa bu çalışmayı talimat dışı bir çalışma olarak nitelendirmek de isabetli olmaz.

Yargıtay Hukuk Genel Kurulu (YHGK) bir kararında; işveren, fazla çalışma yapılmaması için yazılı bildirimde bulunmuş olsa da işçiden, ancak fazla çalışma yapılmak suretiyle yerine getirilebilecek bir iş talep etmesi halinde fazla çalışma gerçekleşmiş olur. (YHGK,3.3.1982,9-1702/932)

3) İşçi, Serbest Zaman Talebini Sonradan Değiştirebilir mi?

Fazla çalışma karşılığında serbest zaman kullanma hakkı hukuken işçinin uhdesindedir. İşveren, yönetim hakkı kapsamında işçinin iradesine müdahalede bulunamaz. İşçi fazla çalışma yerine serbest zaman kullanma talebini işverene ilettikten sonra serbest zaman hakkını kullanana kadar tercih değişikliği yaparak fazla çalışma ücreti talebinde bulunabilir.

Hatta işçi bir kısmını serbest zaman bir kısmını zamlı ücret olarak da talep edebilir. Bu konuda hukuki açıdan herhangi bir engel yoktur.

Kısaca serbest zaman kullanımı ya da fazla çalışma ücreti alma hakkı işçinin iradesine bağlıdır.

İşveren, işçinin serbest zaman talep ve onayına ilişkin belgeleri hukuki delil teşkil etmesi bakımından İş Kanunu’nda yazılı sürelerde saklamak zorundadır.

Belgelerin içeriğinde izinlerin serbest zaman izni olduğunu açık şekilde yazılmalıdır. Serbest zaman belgeleri ile yıllık izin belgeleri iç içe girmemelidir.

4) İşçinin, Rıza Verdikten Sonra Fazla Çalışmaya Katılmamasının Hukuki Sonuçları Nelerdir?

Fazla çalışma onayı, işverence iş sözleşmesi ile veya her bir fazla çalışmadan önce yazılı olarak alınır. İşçi fazla çalışma onayı verdikten sonra makul bir özrünün olması halinde fazla çalışma yapmaya zorlanamaz. İşçi, sağlığının fazla çalışmaya elverişli olmadığını doktor raporu ile belgelemesi şarttır.

Ancak işçi, fazla çalışmaya önceden onay vermesine rağmen, haklı bir mazereti olmaksızın fazla çalışma yapmaktan kaçınırsa bu durum hüsnüniyet kurallarına ve işçinin sadakat borcuna aykırılık teşkil edeceğinden, işveren, işçinin iş sözleşmesini 4857 sayılı İşK.25/II-e maddesi uyarınca haklı nedenle feshedebilir.

Yargıtay’a göre, işçiden fazla çalışma için önceden onay alınmasa bile işçiye, daha önceki fazla çalışmasına ait ücreti tam ve düzenli olarak ödenmişse işçinin fazla çalışmaya katılmaması, fesih için haklı neden olmasa da geçerli neden kabul edilmektedir. (Yargıtay 9.HD., 08.10.2007 T., 2007/11936 E., 2007/29817 K.)

5) İşçi, Serbest Zaman Kullanmadan İş Sözleşmesi Sona Ererse Ne Olur?

İşçi, hak ettiği serbest zamanı kullanmadan iş sözleşmesi sona erer ise serbest zaman kullanılması söz konusu olamayacağından serbest zamanın fazla çalışma ücreti olarak fesih sırasında ödenmesi gerekmektedir.

Serbest zamanın ücret olarak ödenmesinde sözleşmenin nasıl sona erdiği de mühim değildir.

Çünkü serbest zaman altı ay önce yapılmış fazla çalışma ücreti yerine işçi tarafından tercih edildiğinden, sözleşmenin bitmesine bağlı değil daha önceden hak edilmiş bir ücrettir.

KAYNAKÇA

4857 Sayılı İş Kanunu, Resmi Gazete Tarihi: 10.6.2003, Sayı: 25134.

İş Kanunu’na İlişkin Çalışma Süreleri Yönetmeliği, Resmî Gazete Tarihi: 06.04.2004, Sayı: 25425.

Özgür DEMİR, İş ve Sosyal Güvenlik Hukukunda Uygulamaya İlişkin Sorunlar ve Çözümleri, 2024.

Haluk Hadi SÜMER, İş Hukuku Uygulamaları, Ankara 2019.

Hamdi MOLLAMAHMUTOĞLU, Muhittin ASTARLI, Ulaş BAYSAL, Ankara 2014.

Lütfi İNCİROĞLU, Sorulu-Cevaplı Yeni İş Hukuku Uygulaması, İstanbul 2019.

Müjdat ŞAKAR, Gerekçeli İçtihatlı İş Kanunu Yorumu, Ankara 2006. 

Nuray GÖKÇEK KARACA, Uygulamacılar İçin İşçi ve İşveren Rehberi, Ankara 2014.

Nuri ÇELİK-Nurşen CANİKLİOĞU-Talat CANBOLAT, İş Hukuku, 29. Baskı, İstanbul 2016.

Sarper SÜZEK, İş Hukuku, 13.Baskı, İstanbul 2017.

Uğur OCAK, Feshe Bağlı İşçilik Alacakları, 1.Kitap, Ankara 2015.

17.11.2025

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.

>> YILIN KAMPANYASI: Muhasebecilere Özel Web Sitesi 1.279 TL + KDV  Ayrıntılar için tıklayın.