Selçuk Gülten
Serbest Muhasebeci Mali Müşavir
Bağımsız Denetçi
Bilim Uzmanı
selcukgulten2@hotmail.com

Vergi Suçları Kavramsal Çerçevesi

Dijitalleşme ve yapay zekâ uygulamalarının vergi soruşturmalarında kullanılmasıyla vergi suçları konusu, hızlı bir şekilde mesleki gündemde yerini almıştır. Vergi suçları dolayısıyla mükelleflerin savcılığa verildiği, uzun süre yargılama süreçleriyle yüzleşilmek zorunda kalındığı bilinmektedir. Suçun işlenmesi olayıyla doğrudan veya dolaylı olarak ilgili olan ve bu olayın dışında kalan, vergi mükelleflerinin kanunu çiğneme girişiminde bulunarak, ceza hukukunun gereklerini görmezden gelmelerine yol açan ahlaki ve iradi davranışlarını yönlendiren etkenler ve durumlar söz konusudur. Vergi incelemelerinde “telefon dinleme”, “yapay zekâ tespitleri” gibi yeni uygulamalar getirilmesi ve bunlara yönelik hukuki alt yapının oluşturulması da ifade edilmektedir. Burada unutulmaması gereken husus amaç “altın yumurtlayan kazı kesmek” veya “bağcıyı dövmek” değildir.

Piyasa ekonomisi ve küçük ve orta ölçekli işletmelerin gelişimi için gerekli koşulların meydana getirilmesi açısından vergi unsuru önemlidir. Vergi suçlarından sorumluluk öngören ceza mevzuatı, anayasal olarak güvence altına alınmış ekonomik faaliyet özgürlüğünün sağlanmasında önemli bir rol oynar. Bu alandaki sorunların derinliği ve karmaşıklığı, ceza mevzuatında parçalı yeniliklere indirgenemeyecek köklü bir dönüşüm ve kapsamlı bir yaklaşım gerektirmektedir. Bir suçun çözülmesi işini bozmayı, ceza davasında nesnel gerçeğe ulaşılmasını ve kanundan kaçmakla ilgilenen çeşitli kişiler tarafından, adaletin yerine getirilmesini engellemeyi amaçlayan eylemler gerçekleştirilebilmektedir.

1.VERGİ SUÇLUSUNUN ÖZELLİKLERİ

Suçun durumu ve dinamiklerinin değerlendirilmesi, eğilimlerinin tahmini, diğer şeylerin yanı sıra, suçluların kişiliğine ilişkin genelleştirilmiş verilere (cinsiyet, medeni durum, kültürel özellikler) dayanmalıdır. Vergi suçlusunun kişiliğinin incelenmesi ve onun özel niteliklerinin belirlenmesi, hiç kuşkusuz vergi suçlarıyla mücadelede mevcut tedbirlerin sistemleştirilmesini, etkinliğinin artırılmasını ve bu suçların önlenmesi için yeni tedbirler geliştirilmesini, hükümlülerin cezalandırılmasında kullanılan temel araçların uygulanmasının etkinliğinin artırılmasını mümkün kılacaktır. Çeşitli araştırmalarda farklı oranlar tespit edilse de genel olarak aşağıdaki bilgileri ifade edebiliriz.

Cinsiyet: Vergi suçu işleyenler arasında erkekler, %75,6 oranı ile çoğunluktadır.

Yaş: Vergi suçu işleyen kişiler, diğer suç türlerini işleyen kişilere göre daha yaşlıdır. Diğer suçlarda, ilk kez başka suç işleyen ve cezalarını çeken kişilerin ortalama yaşı 27 iken, vergi suçu işleyen kişiler grubunda bu rakam 40 yaşını aşmaktadır.

Eğitim: Vergi suçları işleyen bireylerin eğitim düzeyi yüksektir.

Hüküm giymeden önceki meslek: Vergi suçlarından hüküm giyenlerin çoğunluğunu ticari veya diğer kuruluşların çalışanları ve şahıs işletmeleri oluşturmaktadır.

Medeni durum: Diğer suçlardan hüküm giyenlerin aksine, vergi suçlarından hüküm giyenler arasında suçun işlendiği sırada evli olan kişilerin oranı yüksektir.

Vergi suçlarından hüküm giymiş bir kişinin genel portresini çizmemize aşağıdaki özellikler yardımcı olabilir. Sosyo-demografik veriler: erkek cinsiyet, ileri yaş, yüksek eğitim seviyesi, ticari kuruluşlar, girişimcilik faaliyeti, güçlü aile ilişkileri önemli göstergeler olabilir. Vergi suçlu profilinin çıkarılması, günümüzde yapay zeka gibi teknolojilerin bu profille uyuşmayan, yanlış tespitlerinin azaltılmasına yol açabilir.

2.BİLEREK SUÇ İŞLENDİĞİ KABULÜ

Günümüzde yargı uygulamalarında paradoksal bir olgu gözlemliyoruz: Vergi suçundan hüküm giyen kişilere, ciddi bir cezai yaptırım uygulanmıyordu. Genel bilimsel ve hukuki ilkelere göre her suç cezalandırılmalıdır. Cezasızlık, suç oranında artışa neden olur; ceza hukuku kanunundan kaçmayı başaran kişi, kural olarak, tekrar suç işler. Ancak her sahte veya muhteviyatı itibarıyla yanıltıcı belge olduğu tespit edilen faturanın bilerek, isteyerek, kasıtlı olarak kullanıldığını varsaymak yanıltıcı olacaktır. Vergisel suçların bazıları, kurum yöneticisinin veya ortaklarının doğrudan katılımıyla veya liderliğinde işlenmektedir. Ancak vergisel suçların çoğunluğunda kurum yöneticisinin veya ortaklarının haberi dahi olmamaktadır. Bu durum, karmaşık bir olgusal ve hukuki pek çok durumla açıklanmaktadır.

Karmaşık olgusal ve hukuki koşulların etkisi altında, bu suçların soruşturulmasının ilk aşamasında soruşturma organının kısmi yetkileriyle donatılmış vergi müfettişlerine önemli bir rol verildiği vurgulanmalıdır. Burada “şüpheden sanık yararlanır” ilkesi veya masumiyet karinesinin ön planda tutulması gerekmektedir. Sadece varsayımlara dayalı vergi inceleme raporuna göre verilecek hüküm, esas davaya halel getirecek ve sanıkların fiilin maddi şartları, suç şekli, fiili işleme nedenleri, fiilin hukuki değerlendirilmesi ve sanığın fiilinden doğan zararın niteliği ve kapsamı hakkında bilgileri eksik göstereceğinden, sağlıklı bir vergi ceza hukuku uygulaması gerçekleştirilmesini önleyecektir.

Vergi soruşturması altındaki vergi suçuna ilişkin vergi sürecinin yapısı içinde kasıtlı olarak yanlış bilgi varsa, delil ve belgeleriyle tespit edilmesidir. Tartışmanın temeli budur. Adli vergi bilgisinin kullanımı, vergi suçlarının soruşturulmasında önemli bir yer tutmalıdır.  Vergilendirme sürecinin yapısına dair adli bilgi olmadan, şunları yapmak zorlaşır:

a) Bu kategorideki ceza davalarını araştırmak için bilimsel olarak sağlam bir metodoloji geliştirmek, dolayısıyla suçlu ve suçsuzu ayırabilmek;

b) Vergi maddelerinin mevzuat yapısının nihai halini ve uygulama sorunlarını benimsemek;

c) Vergi suçlarının ispat koşullarının içeriğini anlamak, varsayımlar yerine delil ve belgelere önem vermek;

d) Cezai kovuşturma gibi nihai bir hedefe ulaşmak.

Vergi suçlarının araştırılmasında vergi yapısının bilinmesi, vergi suçlarının adli karakterizasyonu için delil ve belgeler önemli olduğundan adli araştırmaya ihtiyaç duyulmaktadır. Vergi suçlarının soruşturulması sonucunda, bunların işlenme nedenleri ve koşulları ile bu suçların işlenmesine katkıda bulunan durumların ortaya konulması, özellikle bu tür tedbirlerin alınmasının önemli bir husus olması nedeniyle, gelecekte suç işlenmesini önlemek için tedbirlerin alınması gerekliliğini ortaya koymaktadır. Vergi denetiminin uygulanması, bu süreçte yer alanların hak ve meşru menfaatlerinin korunması, vergi ve harçların tarhı ve tahsili açısından önem arz etmektedir.

Zihinsel bir model, tıpkı maddi bir model gibi, ideal bileşenlerden oluşan bir sistemdir. Bilişsel alanda, olguların bir yansıması, bir yorumu, fikirlerin görsel bir ifadesi ve dolaylı bir bilgi kaynağı olarak işlev görür. Bir model, diyagram, çizim, maket, taslak veya açıklama olarak somutlaştırılabilir. Model veya varsayımlar suç işlendiğine dair karine bile olsalar, ön kabuller yerine delil ve belgeler esas olmalıdır. Aksi halde vergi ve ceza davalarında gereksiz iş yükü oluşacak, mükellefler yıllarca yargı süreçlerini takip etmek zorunda kalacaklardır.

3.VERGİ SUÇLARININ ANALİZİ

Vergi suçunun işlenmesinin başlangıç noktası, vergi ve harç mevzuatının ihlalidir. Bu nedenle, vergi suçu soruşturmasının aşamalı yapısı göz önüne alındığında, ihlal edilen vergi ve harç mevzuatının niteliğini ve vergi müfettişinin görüşüne göre vergi suçunu neyin oluşturduğunu anlamak esastır. Bu nedenle, vergi uyuşmazlıklarındaki yargı uygulamalarının analiz edilmesi ve incelenmesinin, bir vergi mükellefinin vergi ödeme yükümlülüğünün altında yatan olguların hukuki niteliğine ilişkin vergi hukuku hükümlerinin yorumlanması, önleyici tedbirler için önemli bir temel oluşturacaktır.

Vergi ödeme sürelerinin oldukça uzun olması, mükelleflerin suç işleme yöntemlerini seçmek ve işlenen vergi kaçakçılığını ve sorumluluktan kaçmayı gizlemeye yönelik tedbirleri uygulamak için sıklıkla kullanılmaktadır. Vergi suçunun işlenme zamanı, vergi kanunlarınca vergi borcunun ve diğer zorunlu ödemelerin ödenmesi için belirlenen sürenin dolmasına kadar geçen süredir. Vergi suçunu kimin işlediği kadar vergi suçunun ne zaman işlendiğinin tespiti de önemlidir. Çünkü uygulanacak cezanın belirlenmesinden tahsil edilecek verginin hesaplanmasına kadar geçerli olacak hukuksal mevzuat suç zamanına göre belirlenecektir.

Vergi yükümlülüklerini yerine getirmemeyle ilgili suçların unsurları, esas olarak Vergi Usul Kanunu’nda yer almaktadır. Cezai sorumluluk, hapis cezası söz konusu olduğunda yalnızca bireylere aittir. İhlal bir kuruluş tarafından işlenmişse yöneticiler veya ortakları, ihlal girişimcilik faaliyetleri sırasında kendileri tarafından işlenmişse bireysel girişimciler ve ihlal kişisel gelirin vergilendirilmesiyle ilgili yükümlülüklerden kaçınmaları nedeniyle işlenmişse tüm bireyler bu kapsamdadır. Vergi suçlarında, vergi mükellefinin görevlerini yerine getirmemesi cezai sorumluluk doğurur.

Vergi beyannameleri ile defter, kayıt ve belgelerde bilerek yanlış bilgilerin yer alması, belirli kaynaklardan elde edilen gelir veya vergilendirilebilir kalemlere ilişkin verilerin kasıtlı olarak yansıtılmamasını, gerçek gelir tutarının düşürülmesini veya vergilerin hesaplanmasında dikkate alınan gider tutarının çarpıtılmasını (örneğin, toplam vergilendirilebilir gelirin belirlenmesinde kanunen kabul edilmeyen giderler) içerebilir. Bilerek yanlış bilgiler ayrıca, yapılan giderlerin veya elde edilen gelirin zamanına (dönemine) ilişkin gerçeğe uymayan verilerin verilmesini, belirli bir faaliyet türünü karakterize eden fiziksel göstergelerin hesaplanmasında çarpıtılmayı, varsayılan bir gelir üzerinden vergi ödenmesini vb. içerebilir.

4.SONUÇ

Vergi optimizasyonunun izin verilen sınırları ile vergi suçları arasında ayrım yapmak, yasa dışı vergi kaçakçılığı ile vergiden kaçınma arasında ayrım yapmak gerekir. Yasadışı vergi indirimi veya vergi kaçakçılığı, vergi ödemelerini azaltmanın ekonomik etkisinin, yasa dışı eylemler, yani doğrudan kanunu ihlal eden eylemler yoluyla elde edildiği yöntemleri ifade eder. Bu tür eylemler, kaçakçılığın boyutuna bağlı olarak vergi veya cezai sorumluluk doğurur. Vergiden kaçınma, vergi ödemelerini azaltmanın ekonomik etkisinin, vergi hesaplama ve ödeme süreçlerinin etkin bir şekilde düzenlenmesi yoluyla elde edildiği ve böylece haksız fazla ödeme vakalarının ortadan kaldırıldığı yöntemleri ifade eder. Dolayısıyla, vergiden kaçınma ile vergi kaçakçılığı arasındaki temel fark, vergi ödemelerini azaltmak için izin verilen ve yasaklanmayan yöntemlerin kullanılmasıdır. Eylemler vergi suçu veya herhangi bir suç teşkil etmez ve vergi mükellefi için ek vergi tahakkukları, cezalar ve vergi yaptırımları şeklinde olumsuz sonuçlar doğurmaz. Devlet vergi sisteminin etkinliğinin ölçütlerinden biri ve aynı zamanda vergi kaçakçılığına karşı başarılı mücadelede en önemli faktör, vergi mükellefinin vergiyi yasal olarak azaltmaya yönelik eylemlerinin neler olabileceğinin açık bir şekilde mevzuatta belirlenmesidir.

Vergi suçlarına ilişkin ceza hukuku hükümleri nispeten nadiren değişmekte ve vergi mevzuatı aşırı istikrarsızlıkla karakterize edilmektedir. Vergi mükellefleri, özellikle vergi makamlarının vergi denetimlerini mevcut mevzuata göre yürütmesi ve geçmiş dönemlere ilişkin denetimler yapması nedeniyle, yeni gelişmelere uyum sağlamakta sıklıkla başarısız olmaktadır. Mevzuattaki belirsizlik ise vergi müfettiş ile mükellef arasında yetkilerin, sorumlulukların, görevlerin net bir şekilde paylaşılmasını kolaylaştırmıyor, bu da tekrarlara ve belirli bir hizmet için uygun olmayan işlevlerin yerine getirilmesine yol açıyor. Vergi suistimali, esas itibarıyla, vergi mükellefinin gerçek işlemlerinin, vergi makamları tarafından işlemin altında yatan amacın belirlenmesiyle tespit edilen diğer işlemleri örtbas etmek için kullanılması anlamına gelir.

Vergi suçunun konusu, devletin mali faaliyetleri alanında gelişen toplumsal ilişkilerdir. Vergi suçun nesnel yönü, vergi beyannamesinin verilmesi zorunlu olan hâllerde gelir vergisi beyannamesi vermemek veya beyannameye gelir veya gider hakkında kasıtlı olarak tahrif edilmiş bilgiler eklemek suretiyle mükellefin vergi kaçırmasıdır. Vergi suçunun öznel boyutu doğrudan kasıtla karakterize edilir. Kişi, büyük miktarda vergi kaçırdığının farkındadır ve bunu yapmak ister. Bunları ayrıştırmadan delil ve belgelerle somut tespitlere dayanmadan sadece varsayımlarla suç ihdas etmemek gerekir. Adli vergi inceleme uzmanlığı gibi alanlar geliştirilerek, vergi incelemelerinde mahkemelerin delil olarak kabul edebileceği hususlar hakkında daha detaylı çalışmalar geliştirmek yerinde olacaktır.

19.11.2025

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.

>> YILIN KAMPANYASI: Muhasebecilere Özel Web Sitesi 1.279 TL + KDV  Ayrıntılar için tıklayın.