Selçuk Gülten
Serbest Muhasebeci Mali Müşavir
Bağımsız Denetçi
Bilim Uzmanı
selcukgulten2@hotmail.com

Bağımsız Denetimde Ciro Tespit Raporu

Bağımsız denetim şirketlerinde görev yapan bağımsız denetçiler günlerinin önemli bir kısmını bağımsız denetim raporu hazırlayarak geçirmektedirler. Bağımsız denetim raporlarının hazırlanmasında yerleşik uygulamaları netleşmiş, denetim standartları ve mesleki tecrübe neticesinde belirli bir düzen ortaya çıkmıştır. Nitelikli veya özel amaçlı denetim raporlarına gelince, standartlar yetersiz kalmakta, mesleki tecrübe öne çıkmaktadır.

Bağımsız denetim özü itibariyle müşteri işletme tarafından hazırlanan mali tabloların ve finansal verilerin önceden belirlenmiş kriterler çerçevesinde gözden geçirilmesi, finansal bilgilerin doğruluğuna ilişkin makul (mutlak değil) bir güvence sunma hizmetidir. Böylece finansal bilgilerin daha gerçeğe yakın bir şekilde sunumu gerçekleştirilmekte ve finansal tablolara olan güven artmaktadır.

Ciro tespit raporu, bir işletmenin belirli bir dönemde elde ettiği ciroyu TL cinsinden gösteren rapor türüdür. 2000’li yıllarda yaşanan denetim skandallarında gelirlerin olduğundan yüksek gösterilmesi sıklıkla rastlanan bir durumdur. Türkiye uygulamasında genellikle vergi ödemek istememek gibi düşüncelerle gelirlerin olduğundan düşük gösterilmesi daha yaygın görülmektedir.

1.GİRİŞ

Şirketlerin mali tablolarında yer alan finansal bilgilerin bütünsel denetimi bağımsız denetim çalışmalarının temelinde yer almaktadır. Ancak bazen çeşitli amaçlarla mali tablolarda yer alan bir veya birkaç hesap kaleminin detayları üzerinde çalışmak gerekebilir. Bu çalışmalar neticesinde finansal bilgi kullanıcılarının talep ettiği hesap kalemlerine yönelik detaylı raporlar hazırlanabilmektedir. Ciro tespit raporu özel olarak tanımlanmış bağımsız denetim raporları içerisinde yer almamaktadır. Ciro tespit raporunun belirlenmiş standart bir içeriği bulunmamakta, finansal bilgi kullanıcısının ihtiyacına göre detaylandırılması mümkündür. Kısaca ciro tespit raporu dispozisyonu ihtiyaçlar dahilinde oluşturulabilir.

Ciro tespit raporunda temel amaç işletmenin sahip olduğu cironun belirlenmesi, teyit edilmesi ve raporlanmasıdır. Her raporda olduğu gibi öncelikle rapor döneminin tespit edilmesi gerekmektedir. Ciro kavramının ölçümlenmesinde zaman boyutu, günlük, haftalık, aylık, üçer aylık, altı aylık veya yıllık dönemler halinde belirlenebilir. Raporlama döneminin tespit edilmesinde bağımsız denetim sözleşmeleri kullanılmaktadır. Teklif bilgilerinde de dönem belirtilmesine rağmen müşteri ile yapılan denetim sözleşmesinde raporlama dönemi, raporun teslim tarihi, ciro tespit raporu ücreti, denetim ekibi ve denetim ekibinin ücretleri, sorumlu denetçi ve yedek denetçilerin ad ve soyadları gibi bilgiler bulunmaktadır. İmzalı nihai doküman olan denetim sözleşmesi denetim döneminin belirlenmesini sağlayarak, olası uyuşmazlıkların önemli bir bölümünü önceden çözümleyebilmektedir.

Ciro tespit raporunun zaman boyutu kadar raporlama para biriminin belirlenmesi de önemlidir. Böylece ciro tespitine ilişkin TL, Euro, Dolar, Ruble gibi para birimleri esasında rapor üretilecektir. Rapora konu olan işlemlerde farklı para birimlerinin söz konusu olması halinde kur çevrim işlemleri gerçekleştirilecektir. Böylece raporların belirlenen para birimi üzerinden hazırlanması sağlanmış olacaktır. Ciro tespit raporlarında genellikle enflasyon muhasebesi uygulamaları kullanılmamaktadır. Ancak enflasyon muhasebesinin uygulandığı dönemlerde doğal olarak ciro tespit raporunda yer alan finansal bilgilerinde endeksler ve düzeltme katsayıları aracılığıyla enflasyona göre hesaplanmaları gerekir.

Ciro olarak kabul edilecek unsurlarında belirlenmesi esastır. Eğer net ciro tespit edilecekse, satış indirim ve iskontoları, satıştan iadeler brüt ciro rakamından düşülmelidir. Yine işletmenin esas faaliyet konusu ile ilgili olmayan, bir defalık veya nadiren elde edilebilecek gelir kalemleri varsa bunlar da ilgili hesaplara virmanlanmalıdır. İşletmenin esas faaliyet konusu içerisinde yer almakla birlikte, kapatılmış, durdurulmuş, sürekliliğini kaybetmiş ciro unsurları varsa dipnotlarda veya raporun ayrı bir bölümünde detaylı olarak gösterilmelidir.

Cironun yüksek veya düşük gösterilmek istenmesi durumunda yapılan birtakım kayıtlarla gerçek ciro verileri manipüle edilmeye çalışılabilir. İzleyen dönemlere ait gelirlerin dönemin geliri gibi kayıtlanması mümkün olabileceği gibi döneme ait gelir sanki izleyen döneme aitmiş gibi de kayıtlanabilir. Ciro tespit raporlarının hazırlanması sırasında dönemsellik ilkesine uygun hareket edilip edilmediğinin denetim çalışmalarında mutlaka değerlendirilmesi gerekir.

2.CİRO TESPİT RAPORLARININ KULLANIM ALANLARI

Ciro tespit raporları ihtiyari (isteğe bağlı) denetim çalışmaları kapsamında üretilmektedir. İsteğe bağlı bir rapor olduğundan öncelikle bu rapora yönelik bir ihtiyaç ortaya çıkmaktadır. Daha sonra raporu talep eden denetim müşterisi işletme, bağımsız denetim kuruluşlarından teklif toplamaktadır. Daha sonra ciro tespit raporu için denetim kuruluşu ile sözleşme yapılmaktadır. Yapılan sözleşme kapsamında denetim kuruluşu, çeşitli evraklar talep etmektedir. Bu evrakların örnek bir listesi şu şekildedir:

1.(Varsa) Kira Kontratı

2.(Varsa) Francihing Sözleşmesi

3.Ciro Tespit Dönemine Ait KDV Beyannameleri ve Tahakkuk Fişleri

4.…/…./.20….tarihli bilanço, gelir tablosu (EXCEL FORMATINDA) (Şirket yetkilisi tarafından imzalı ve kaşeli)

5.Francihing Alınan firmaya verilen (varsa) günlük/aylık ciro bildirimleri

6.Ciro tespiti yapılan döneme ilişkin her aydan örnek olması için 10 adet gelir faturası

7.…/…./.20…. dönemine ilişkin kurumlar vergisi beyannamesi ve tahakkuku

8.…/…./.20…. tarihli şirket avukatından, devam eden davalara ilişkin açıklamalı liste (Avukat imzalı ve kaşeli)

9.Şirket kataloğu veya tanıtım dosyası, kalite belgeleri, Sanayi Sicil belgesi, Kapasite Raporu, Yatırım Teşvik Belgeleri gibi belgeler, inşaat şirketleri için devam eden biten işler listesi, İş bitirme belgeleri ve tamamlama yüzdeleri ve hesaplamaları,

10.Önceki yıl aralık ayına ait SGK Hizmet Dökümü

11.Önceki yıl için gelir kayıtlarına ilişkin en yüksek 5 fatura örneği

12.Önceki yıla ait Yönetim Kurulu ve Genel Kurul karar fotokopileri

13.Denetlenen döneme ait 31Aralık tarihli borcu yoktur yazıları (SGK ve Maliye)

14.Önceki yıl için gider kayıtlarına ilişkin her aydan yüksek cirolu en az 5 fatura örneği

15.Varsa Kur Farkları hesabının detaylı dökümü ve açıklaması

16.Yevmiye Defterinin Tasdik Bilgileri (E-Defter ise Ocak-Aralık Berat Dosyaları ile ilgili döneme ilişkin e- Yevmiye Defteri (PDF) veya Excel formatı)

17.Defteri Kebir (büyük defter) Tasdik Bilgileri (E-Defter ise Ocak-Aralık Berat Dosyaları ile ilgili döneme ilişkin e-Defteri Kebir (PDF) veya Excel formatı)

18.Satıştan iadeler hesabı çalışmışsa, varsa 5 iade faturası fotokopisi

19.Varsa Önceki Yıl Bağımsız Denetim Raporu ve varsa YMM Tam Tasdik Raporu

20. …./…./20… tarihli kapanış muhasebe yevmiye fişi ve açılış muhasebe yevmiye kaydı

21.İş akış şeması ve  Organizasyon Şeması,

22.Şirket Özlük Evrakları (Kuruluş gazetesi, İmza sirküleri, Faaliyet belgesi, Varsa Şirket yönetmelikleri-yazılı politika ve prosedürler, Yönetim ve diğer kurul üyelerinin listesi, Ortaklar Pay defteri fotokopisi (noter kapağı ile birlikte),

Bu kadar çok belge ve bilgi hazırlandıktan sonra denetlenen işletmenin bu raporu nerede kullanacağı konusu önem kazanmaktadır. Ciro tespit raporlarının pek çok kullanım alanı bulunmaktadır. Öncelikle uluslararası kredi ve finans kuruluşlarının finansman sağladığı ulusal ve uluslararası ihalelerde, ihaleye katılmanın önemli bir şartı olarak ciroya ilişkin sınırlamalar bulunduğu görülmektedir. Bu tip ihalelere katılmak isteyen firmalar, ciro tespit raporu almaktadırlar.

Ciro tespit raporlarının yaygın kullanım alanlarından birisi de Franchising sözleşmeleridir. Bu sözleşmelerde “Kiracı, bağımsız denetim kuruluşunun düzenleyeceği günlük ve aylık ciroyu gösteren altışar aylık dönemlere ait ciro tespit raporunu 45 gün içerisinde kiraya veren firmaya teslim etmek zorundadır. Kiraya ilişkin hesaplamalar ve mutabakatlar bağımsız denetim kuruluşunun ciro tespit raporunda yer alan rakamlar esas alınarak gerçekleştirilecektir” şeklinde hükümler bulunmaktadır.

Çeşitli kamu kuruluşları da ciro tespit raporlarını istemektedirler. Bakanlıklar ve diğer kamu kurumları hesaplamalarında kullanmak veya belirli şartlar dahilinde yaptıkları sözleşmelerin hükümleri gereğince ciro tespit raporu talep etmektedirler. Bu tip kamu kurumlarına sunulan  raporlarda sorun olması durumunda savcılık, mahkeme, bilirkişi tespiti gibi adli süreçler de devreye girebilmektedir.

3.CİRO TESPİT RAPORU DİSPOZİSYONU

Standart bir ciro tespit raporu dispozisyonu olmadığını daha önce ifade etmiştik. Ancak bir ciro tespit raporunda bulunan bölümler şu şekilde ifade edilebilir:

I-Genel Bilgiler

1.1.Denetlenen Firma Hakkında Genel Bilgiler

1.2.Ciroyu Oluşturan Temel Faaliyetler Hakkında Bilgiler

1.3.Yasal Defterlere İlişkin Bilgiler

1.4.Denetçinin Sorumlulukları

1.5.Denetlenen Firmanın Sorumlulukları

1.6.Raporun Kullanım Alanı ve Kısıtlamaları

II-Hesap Denetimleri

2.1.Yapılan Denetim Çalışmaları Hakkında Bilgiler

2.2.Ciroya İlişkin Tespitler

2.3.Beyannamelere İlişkin Tespitler

2.4.Mali Tablolara İlişkin Değerlendirmeler

III-Sonuç

3.1.Denetlenen Döneme Ait Ciro Bilgileri

3.2.Diğer Bilgi ve Görüşler

Kuşkusuz yukarıda belirtilen rapor içeriği daha da genişletilebilir. Finansal bilgi ihtiyaçları çerçevesinde çeşitli bölümler eklenebilir veya çıkarılabilir.

4.SONUÇ

Ciro tespit raporları kullanım alanlarına bağlı olarak çeşitli hukuki sonuçlar meydana getirebilir. Bu sebeple raporda yer alan tüm bilgilerin gerçek olması, doğruyu yansıtması çok önemlidir. Herhangi bir uyuşmazlık durumunda adli makamlar tarafından savcılık, mahkeme gibi raporun içeriğinin sorgulanabileceği unutulmamalıdır. Bu tip durumlarda bilirkişi marifetiyle ciro tespiti yaptırılabilir.

Ciro tespit raporlarında yer alan bilgilerin defter, kayıt ve belgelere dayalı olması, denetim kanıtları, denetim bulguları ile de teyit edilebilmesi esastır. Ciro kavramının yasalarda, bağımsız denetim standartlarında ve diğer düzenlemelerde net olarak tanımlanmamış olması çeşitli değerlendirme farklılıklarına yol açabilir. Ancak bu tip değerlendirme sorunları ciro tespit raporlarını hükümsüz hale getirmemekte, konu ile ilgili açıklamaların denetim raporunda belirtilmesi suretiyle çözümlenmesi mümkündür.

Özel amaçlı raporlar arasında düzenlenmesi en fazla talep edilen raporlardan birisi olan ciro tespit raporlarını düzenleyen bağımsız denetçilerin etik ilkelere uygun hareket etmesi gerekmektedir. Ayrıca düzenlenen raporda bağımsızlık ve tarafsızlık özelliklerinden taviz verilmemesi de esastır. Nihayetinde ciro tespit raporu önemli kullanım alanları bulunan nitelikli bir rapordur.

14.07.2025

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.

>> YILIN KAMPANYASI: Muhasebecilere Özel Web Sitesi 1.249 TL + KDV  Ayrıntılar için tıklayın.