Sedat Öngel
Serbest Muhasebeci Mali Müşavir
sedat.ongel@hotmail.com

Stoklar’da Maliyet Bedeli

Hem stoklarda hem de iktisadi kıymetler de maliyet bedelinin belirlenmesi, her ne kadar 213 Sayılı Vergi Usul Kanunda belirtilmiş olsa da uygulamada bazen emtia veya diğer iktisadi kıymetlerde maliyet bedelini belirlemekte zorluklar yaşanabiliyor. Bu makalemiz de bir örnek üzerinden konuyu VUK. hükümleri ile açıklamaya çalışacağız.

Örneğimiz de; Jeneratör üretimi yapan bir işletmeden, müşterisi 450 Kwa gücün de 5 adet jeneratör satın almak istemiştir. Firma kontrollerinde 10.04.2025 tarihinde stoklarına 400 Kwa lık 10 adet motor aldığını, tedarik süreçlerinin uzun olması ve müşterinin Jeneratör ihtiyacının aciliyeti göz önüne alınarak motorlara çeşitli işlemler yaptırılmış ve motor gücü 450 Kwa ya ulaştırılmıştır. 14.07.2025 tarihin de yaptırılan bu işlem için 600.000,00 TL + KDV lik bir masrafa katlanmış olup, (malzeme ve işçilik hizmetini kapsamaktadır.) bu işlem karşılığında 600.000,00 TL nin Motorun maliyetine eklenip eklenmeyeceğini tartışacağız.

VUK. Madde 258 – Değerleme, vergi matrahlarının hesaplanmasiyle ilgili iktisadi kıymetlerin takdir ve tesbitidir.

VUK. Madde 259 – Değerlemede, iktisadi kıymetlerin vergi kanunlarında gösterilen gün ve zamanlarda haiz oldukları kıymetler esas tutulur.

VUK. Madde 260 – Değerlemede, iktisadi kıymetlerden her biri tek başına nazara alınır. Teamülen aynı cinsten sayılan malları ve düşük kıymetli müteferrik eşyayı toplu olarak değerlemek caizdir.

VUK. Madde 261 – Değerleme, iktisadi kıymetin nevi ve mahiyetine göre, aşağıdaki ölçülerden biri ile yapılır:

Değerleme, iktisadi kıymetin nevi ve mahiyetine göre, aşağıdaki ölçülerden biri ile yapılır:

1. Maliyet bedeli;            

2. Borsa rayici;            

3. Tasarruf değeri;            

4. Mukayyet değer;            

5. İtibari değer;            

6. Vergi değeri;            

7. (Ek: 30/12/1980 - 2365/46 md.) Rayiç bedel,           

8. Emsal bedeli ve ücreti.

9. (7338 sayılı kanunun 26 ncı maddesiyle eklenen bent; Yürürlük:26.10.2021)Alış bedeli.

Peki stoklar hangi değerleme ölçütü ile değerlenecektir. Sorunun cevabı yine Vuk. 274. Maddede açıklanmış.

VUK. Madde 274  – (Değişik : 17/12/2003-5024/1 md.)

Emtia, maliyet bedeliyle değerlenir. Emtianın maliyet bedeline nazaran değerleme günündeki satış bedelleri % 10 ve daha fazla bir düşüklük gösterdiği hallerde mükellef, maliyet bedeli yerine 267 nci maddenin ikinci sırasındaki usul hariç olmak üzere, emsal bedeli ölçüsünü tatbik edebilir. Bu hüküm 275 inci maddede yazılı mamuller için de uygulanabilir.

Emtia kelime anlamı olarak “Satılabilecek şeyler, mallar” olarak nitelenmekte. Bir emtia bir firma için stok olabilirken başka bir firmada sabit kıymet olabilir.

İmalatı yapılan emtianın maliyetine nelerin gireceği ise sonraki madde de açıklanmıştır.

İmal edilen emtia:

VUK. Madde 275 – İmal edilen emtianın (Tam ve yarı mamul mallar) maliyet bedeli aşağıda yazılı unsurları ihtiva eder:

1. Mamulün vücuda getirilmesinde sarf olunan iptidai ve ham maddelerin bedeli;

2. Mamule isabet eden işçilik;

3. Genel imal giderlerinden mamule düşen hisse;

4. Genel idare giderlerinden mamule düşen hisse; (Bu hissenin mamulün maliyetine katılması ihtiyaridir.)

5. Ambalajlı olarak piyasaya arz edilmesi zaruri olan mamullerde ambalaj malzemesinin bedeli.

Mükellefler, imal ettikleri emtianın maliyet bedellerini yukarıki unsurları ihtiva etmek şartiyle diledikleri usulde tâyin edebilirler

(Üçüncü fıkra mülga: 30/12/1980 - 2365/51 md.)

VUK. Mezkur maddelerin de ifade edildiği üzere stoklar, maliyet bedeli ile değerlenmektedir. Maliyet bedeli kavramı ise şöyle tanımlanmıştır.

Maliyet Bedeli

VUK. Madde 262 - Maliyet bedeli, iktisadi bir kıymetin iktisap edilmesi veyahut değerinin artırılması münasebetiyle yapılan ödemelerle bunlara müteferri bilumum giderlerin toplamını ifade eder.

(7338 sayılı kanunun 27 nci maddesiyle eklenen fıkra; Yürürlük:26.10.2021)Aşağıda sayılan giderler de maliyet bedeline dâhil edilir:

a) İktisadi kıymetin iktisap edilmesi veya değerinin artırılması ile doğrudan ilgili; gümrük vergileri, gümrük komisyonları, yükleme, boşaltma, nakliye ve montaj giderleri,

b) İktisadi kıymetin iktisap edilmesi veya değerinin artırılması ile doğrudan ilgili; resim ve harçlar, noter, tapu, mahkeme, değer tespiti, danışmanlık, komisyon ve ilan giderleri,

c) İktisadi kıymetin finansmanında kullanılan kredilere ait faiz giderleri ve bunlara ilişkin kur farklarının; emtiada emtianın stoklara girdiği tarihe kadar, diğer iktisadi kıymetlerde ise iktisadi kıymetin envantere alındığı hesap döneminin sonuna kadar olan kısmı ile söz konusu kredilere ilişkin giderler (Faiz giderleri ile kur farklarının diğer kısımlarını maliyet bedeline ithal etmekte veya genel giderler arasında göstermekte mükellefler serbesttirler.),

ç) İktisadi kıymetin stoklara veya envantere alındığı tarihe kadarki depolama ve sigorta giderleri,

d) Gayrimenkullerde mevcut bir binanın satın alınarak yıkılmasından ve arsasının tesviyesinden mütevellit giderler.

(7338 sayılı kanunun 27 nci maddesiyle eklenen fıkra; Yürürlük:26.10.2021)Gayrimenkullerle doğrudan ilgili olması şartıyla, bunların envantere alındığı hesap dönemi sonuna kadar alınan hibeler maliyet bedelinden indirilir.

(7338 sayılı kanunun 27 nci maddesiyle eklenen fıkra; Yürürlük:26.10.2021)İktisadi kıymetin (emtia hariç) iktisap edilmesi veya değerinin artırılması ile ilgili olan özel tüketim vergisi, indirilemeyecek katma değer vergisi, banka ve sigorta muameleleri vergisi ile kaynak kullanımını destekleme fonunu maliyet bedeline ithal etmekte veya genel giderler arasında göstermekte mükellefler serbesttirler.

(7338 sayılı kanunun 27 nci maddesiyle eklenen fıkra; Yürürlük:26.10.2021)Bu maddenin uygulamasına ilişkin usul ve esasları belirlemeye Hazine ve Maliye Bakanlığı yetkilidir.

Görüldüğü üzere 262 madde de Emtia için stoklara girdiği tarihe kadar yapılan masraflar ve işlemler maliyet bedeline eklenir denmekte. Bizim örneğimizde ise emtia stoklara 10.04.2025 tarihinde alınmıştır, motor gücünün artırılması işlemi ise yaklaşık 3 ay sonra 14.07.2025 tarihinde yaptırılmıştır. Peki böyle bir durumda yapılan işleme ait gider stoklara alınmayıp direkt gider mi gösterilecek, geçici bir hesaba mı alınacak, hammadde üzerine işlem yapıldığı için 150 hs.’tan 151 hesaba mı virmanlanacak. Eğer “151. Yarı mamuller – üretim” hesabına virmanlanırsa motor başka bir ürüne mi dönüşmüştür, 450 Kwa gücünde yeni bir motor alındığın da direkt 150 hesaba alınacaksa bu durum çelişki doğurmaz mı ?

Evet işte karmaşa da tam burada başlıyor. Motor gücünün artırılması işlemi stoklara alınma tarihinden önce yapılsaydı 600.000,00 TL. 5 Eşit parçaya bölünerek her bir motorun maliyetine 120.000,00 TL eklenecekti. O zaman Vuk. 3’e bakalım.

Vergi Kanunlarının Uygulanması ve İspat:

VUK. Madde 3 - (Değişik: 30/12/1980 - 2365/1 md.) A) Vergi kanunlarının uygulanması: Bu Kanunda kullanılan "Vergi Kanunu" tabiri işbu Kanun ile bu Kanun hükümlerine tabi vergi, resim ve harç kanunlarını ifade eder.

Vergi kanunları lafzı ve ruhu ile hüküm ifade eder. Lafzın açık olmadığı hallerde vergi kanunlarının hükümleri, konuluşundaki maksat, hükümlerin kanunun yapısındaki yeri ve diğer maddelerle olan bağlantısı göz önünde tutularak uygulanır.

B) İspat: Vergilendirmede vergiyi doğuran olay ve bu olaya ilişkin muamelelerin gerçek mahiyeti esastır.

Vergiyi doğuran olay ve bu olaya ilişkin muamelelerin gerçek mahiyeti yemin hariç her türlü delille ispatlanabilir. Şu kadar ki, vergiyi doğuran olayla ilgisi tabii ve açık bulunmayan şahit ifadesi ispatlama vasıtası olarak kullanılamaz.

İktisadi, ticari ve teknik icaplara uymayan veya olayın özelliğine göre normal ve mutad olmayan bir durumun iddia olunması halinde ispat külfeti bunu iddia eden tarafa aittir.

Aynıca muhasebe kavramlarından;

Maliyet Esası Kavramı 

Maliyet esası kavramı; para mevcudu, alacaklar ve maliyetinin belirlenmesi mümkün veya uygun olmayan diğer kalemler hariç, işletme tarafından edinilen varlık ve hizmetlerin muhasebeleştirilmesinde, bunların elde edilme maliyetlerinin esas alınması gereğini ifade eder.

Özün Önceliği Kavramı 

Özün Önceliği kavramı, işlemlerin muhasebeye yansıtılmasında ve onlara ilişkin değerlendirmelerin yapılmasında biçimlerinden çok özlerinin esas alınması gereğini ifade eder.

Genel olarak işlemlerin biçimleri ile özleri paralel olmakla birlikte, bazı durumlarda farklılıklar ortaya çıkabilir. Bu takdirde, özün biçime önceliği esastır.

Özetle yapılan muamelenin gerçek mahiyeti ve özü, stoğun maliyetine ilave edilmesi gereken bir işlem olduğu açıkça görülmektedir. Motorlara yapılan işlem, emtia stoklara alındıktan sonra yapılmış da olsa her bir stoğun maliyetine eklenerek kayıtlara alınması gerektiği kanaatindeyiz.

Kaynakça

• 213 Sayılı Vergi Usul Kanunu
• 1 Seri Nolu Muhasebe Uygulama Genel Tebliği

16.07.2025

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.

>> YILIN KAMPANYASI: Muhasebecilere Özel Web Sitesi 1.249 TL + KDV  Ayrıntılar için tıklayın.