Fuat Tekgül
Serbest Muhasebeci Mali Müşavir
fuattekgul02@gmail.com

İmal Edilen Ana Ürüne Bağlı Oluşan Yan Ürünler ve KDV İadesinde Genel Giderden Pay Verilmesi

Bilindiği üzere de hakkı doğuran işlemlerde iade hesabına dahil edilen alımlar (sırasıyla) doğrudan yüklenim, genel gider ve ATİK’ten (Amortismana tabi iktisadi kıymet) oluşmaktadır. Genel gider yüklenimi konusunda ayrıntılı açıklamalar yaptığımız makalemizi tekrara düşmemek açısından faydalı olabileceği kanaati ile aşağıda paylaşmak isterim.

https://www.muhasebetr.com/yazarlarimiz/fuattekgul/016/

KDV iade taleplerinde genel gider yüklenimi aşamasında işletme tarafından üretilen ana ürüne bağlı üretimi hedeflenmediği halde ortaya çıkan yan ürünlere pay verilip verilmeyeceği hususu makalemizin konusunu oluşturmaktadır.

İade hakkı doğuran ve doğurmayan işlemlerin bir arada yapıldığı dönemde genel giderlerden pay verilir iken ilgili dönemde toplam hasılatın iade hakkı doğuran kısmına isabet eden oranlık kısmı kadar KDV’nin yüklenime konu edilmesi gerektiği belirtilmektedir.

1 seri no’lu KDVGUT Değişiklik yapılmasına ilişkin tebliğ yayınlanana kadar buna cevaz vermemekte iken 1 seri no’lu KDV GUT Değişiklik yapılmasına ilişkin tebliğ ile “iade hakkı doğuran işlemin gerçekleştiği döneme ilişkin” ifadesi ‘’ İade hakkı doğuran işlemle ilgili olan’’ şeklinde yeniden düzenlenmiştir. Mevcut düzenleme ile iade dönem KDV beyannamesinde ve önceki dönemlerde indirim konusu yapılan iade hakkı doğuran işlem bünyesine giren genel giderlerden pay verilmesi mümkün hale gelmiş bulunmaktadır.

Ana ürün üretilirken oluşan yan ürünlerin istisna kapsamında satışı halinde genel giderlerden pay verilirken nasıl hareket edileceği konusu ele alınacaktır. Konuya yan ürün kavramı hakkında genel bilgi vererek başlamamız gerekmektedir. 1

Ana Ürün: Üretimi hedeflenen ürün.

Yan Ürün: 2.derecede öneme sahip, belli bir değeri olan ürünlerdir.

ANA ÜRÜN VE YAN ÜRÜN AYRIMI

Bir ürünün yan ürün olup olmadığı konusu genel kabul görmüş 3 adet başlıkta incelenmektedir.

1. Birleşik üretim neticesinde ortaya çıkan yan ürünlerin toplam üretim içindeki payı %10 ve/veya daha az ise yan ürün, daha fazla ise ana ürün olarak nitelenmektedir.
2. Yan ürün sürekli pazarlanabilir bir ürün ise ana ürün, zaman zaman pazarlanabilir ise yan ürün olarak nitelenmektedir.
3. Teknolojik olarak üretilmesi planlanmadığı halde üretilmiş ise yan ürün, üretim, hedeflenmiş ise ana ürün olarak nitelenmektedir.

YAN ÜRÜN MALİYET HESAPLAMA YÖNTEMLERİ

Satış Değerini Esas Alan Yöntemler:

Düşük hasılat elde edilen ve nadiren satış yapılması durumunda kullanılan yöntemler:

Yan ürün satış değeri;

a. Ek satış hasılatı olarak,
b. Olağan gelirler olarak (Hasılatın belirlenmediği veya düşük olduğu hallerde) Olağandışı gelirler olarak (Nadiren yan ürün satışı yapılan hallerde)
c. Birleşik maliyetten düşülerek maliyet hesabına dahil edilir.(Mamul hesabına kaydedilerek satıldıkça satılan mamul maliyeti elde edilen hasılat kadar azaltılır)

Yüksek hasılat elde edilme durumunda kullanılan yöntemler:

a. Brüt satış değeri ile değerlendirilmesi. (Yan ürün Satış bedeli=Yan ürün maliyeti)
b. Net satış değeri ile değerlendirilmesi. (Yan ürün Satış bedeli=Yan ürün maliyeti- pazarlama satış gideri)
C. Piyasa fiyatı esas alınarak değerlendirilmesi. (Yan ürünün üretilen bir ürün bünyesinde girdi olarak kullanılması)
d. Piyasa fiyatından geriye doğru hesaplama yöntemi ile değerlendirilmesi. (Yan ürüne isabet eden maliyetin önemli olduğu hallerde kullanılır.)

Ana ürün/yan ürün üretimine en uygun örneklemelerden biri UN/KEPEK üretimidir. İşletme Un üretimi aşamasında üretimini hedeflemediği yan ürün olan kepek üretmektedir.

Yukarıda belirtilen yöntemlerden işletme açısından kullanımı en efektif olan yöntemler Brüt ve Net satış değeri ile değerlendirilme yöntemidir.

Brüt satış değeri yönteminde; Toplam üretim maliyetinden belirlenen yan ürün satış bedeli düşülür ve satış bedeli maliyet bedeli sayılarak toplam üretim maliyetine dahil edilmez. (Yan ürün Satış bedeli=Yan ürün maliyeti)

Net satış değeri yönteminde; ise belirlenen toplam üretim maliyetinden belirlenen yan ürün satış bedeli düşülür ve satış bedeli maliyet bedeli sayılarak toplam üretim maliyetine dahil edilmez. Bu aşamada mamul haline geldikten (ayrılma noktasından) sonra ortaya çıkan ve yan ürüne ait olan pazarlama satış giderleri yan ürün satış bedelinden düşülerek faaliyet giderleri içinde yer verilir. (Yan ürün Satış bedeli=Yan ürün maliyeti-pazarlama satış gideri)

KDV iade taleplerinde yukarıda da değinildiği üzere genel gider oranlaması (istisna bedeli/döneme ait toplam hasılat) şeklinde yapılmaktadır. Sistem KDVİRA oluşumunda oranlamayı formüle edilen şekilde yapmakta olduğundan yan ürünlere ait satışların KDV beyannamesinde bulunası sebebi ile  genel gider yükleniminde (örneğin yem teslimine ait) olması gerekenden fazla genel gider yüklenim uyarısı verecektir.

Bu aşamada haksız iade uygulamasına maruz kalmamak açısından vergi idaresi tarafından izahat istenmesi veya KDVİRA segment hatasına ait açıklamada;

-Yukarıda belirtilen muhasebeleştirme yöntemlerinden hangisi uygulanıyor ise o yönteme göre izahat oluşturulması,

-Yan ürünün hedeflenen ürün olmaması halinde üretim maliyetinden pay verilmemesi sebebi ile genel giderlerin ana ürüne ait olduğunun açıklayıcı ve belgeleyici şekilde yapılması,

-Maliyet hesaplamalarında uygulanan yöntem her ne şekilde uygulanıyor ise KDV iade taleplerinde yüklenim listesinin de aynı usul ile uygulanmasına,

Özen gösterilmesi gerektiği kanaatindeyiz.

KAYNAKLAR:

-KDV Uygulama Genel Tebliği.

-1Üretim İşletmelerinde Yan Ürün Maliyetlerinin Hesaplanması ve Muhasebeleştirilmesi-H. Serdar Özdemir /Vergi denetmeni (Vergi Raporu Dergisi

30.10.2025

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.

>> YILIN KAMPANYASI: Muhasebecilere Özel Web Sitesi 1.249 TL + KDV  Ayrıntılar için tıklayın.