Umut Çiray
İş ve Sosyal Güvenlik Uzmanı
E.SGK Müfettişi
umut@brothersandpartners.com.tr

Sendikal Nedenle Fesihte İspat Araçları

A. Sendikal Nedenle Fesih

6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu’nun “Sendika özgürlüğünün güvencesi” başlıklı 25 inci maddesinde;

“(1) İşçilerin işe alınmaları; belli bir sendikaya girmeleri veya girmemeleri, belli bir sendikadaki üyeliği sürdürmeleri veya üyelikten çekilmeleri veya herhangi bir sendikaya üye olmaları veya olmamaları şartına bağlı tutulamaz.

(2) İşveren, bir sendikaya üye olan işçilerle sendika üyesi olmayan işçiler veya ayrı sendikalara üye olan işçiler arasında, çalışma şartları veya çalıştırmaya son verilmesi bakımından herhangi bir ayrım yapamaz. Ücret, ikramiye, prim ve paraya ilişkin sosyal yardım konularında toplu iş sözleşmesi hükümleri saklıdır.

(3) İşçiler, sendikaya üye olmaları veya olmamaları, iş saatleri dışında veya işverenin izni ile iş saatleri içinde işçi kuruluşlarının faaliyetlerine katılmaları veya sendikal faaliyette bulunmalarından dolayı işten çıkarılamaz veya farklı işleme tabi tutulamaz.

(4) İşverenin (…) yukarıdaki fıkralara aykırı hareket etmesi hâlinde işçinin bir yıllık ücret tutarından az olmamak üzere sendikal tazminata hükmedilir.

(5) Sendikal bir nedenle iş sözleşmesinin feshi hâlinde işçi, 4857 sayılı Kanunun (…), 20 ve 21 inci madde hükümlerine göre dava açma hakkına sahiptir. İş sözleşmesinin sendikal nedenle feshedildiğinin tespit edilmesi hâlinde, 4857 sayılı Kanunun 21 inci maddesine göre işçinin başvurusu, işverenin işe başlatması veya başlatmaması şartına bağlı olmaksızın sendikal tazminata karar verilir. Ancak işçinin işe başlatılmaması hâlinde, ayrıca 4857 sayılı Kanunun 21 inci maddesinin birinci fıkrasında belirtilen tazminata hükmedilmez. İşçinin 4857 sayılı Kanunun yukarıdaki hükümlerine göre dava açmaması ayrıca sendikal tazminat talebini engellemez.

(6) İş sözleşmesinin sendikal nedenle feshedildiği iddiası ile açılacak davada, feshin nedenini ispat yükümlülüğü işverene aittir. Feshin işverenin ileri sürdüğü nedene dayanmadığını iddia eden işçi, feshin sendikal nedene dayandığını ispatla yükümlüdür.

(7) Fesih dışında işverenin sendikal ayrımcılık yaptığı iddiasını işçi ispat etmekle yükümlüdür. Ancak işçi sendikal ayrımcılık yapıldığını güçlü biçimde gösteren bir durumu ortaya koyduğunda, işveren davranışının nedenini ispat etmekle yükümlü olur.

(8) Yukarıdaki hükümlere aykırı olan toplu iş sözleşmesi ve iş sözleşmesi hükümleri geçersizdir.

(9) İşçinin iş kanunları ve diğer kanunlara göre sahip olduğu hakları saklıdır.”

Denilmiş olup sendikal nedenle, sendika özgürlüğü güvencesine aykırı yapılacak fesihlerde, işçinin bir yıllık ücret tutarından az olmamak üzere sendikal tazminata hükmedileceği belirtilmiştir.

B. İspat ve Deliller

6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu kapsamında, ispatın konusunu tarafların üzerinde anlaşamadıkları ve uyuşmazlığın çözümünde etkili olabilecek çekişmeli vakıalar oluşturur ve bu vakıaların ispatı için delil gösterilir. Herkesçe bilinen vakıalarla, ikrar edilmiş vakıalar çekişmeli sayılmaz.

Taraflar, kanunda belirtilen süre ve usule uygun olarak ispat hakkına sahiptir. Hukuka aykırı olarak elde edilmiş olan deliller, mahkeme tarafından bir vakıanın ispatında dikkate alınamaz. Kanunun belirli delillerle ispatını emrettiği hususlar, başka delillerle ispat olunamaz. Bir vakıanın ispatı için gösterilen delilin caiz olup olmadığına mahkemece karar verilir.

İspat yükü, kanunda özel bir düzenleme bulunmadıkça, iddia edilen vakıaya bağlanan hukuki sonuçtan kendi lehine hak çıkaran tarafa aittir. Kanuni bir karineye dayanan taraf, sadece karinenin temelini oluşturan vakıaya ilişkin ispat yükü altındadır. Kanunda öngörülen istisnalar dışında, karşı taraf, kanuni karinenin aksini ispat edebilir.

Diğer taraf, ispat yükünü taşıyan tarafın iddiasının doğru olmadığı hakkında delil sunabilir. Karşı ispat faaliyeti için delil sunan taraf, ispat yükünü üzerine almış sayılmaz. Kanunun belirli bir delille ispat zorunluluğunu öngörmediği hâllerde, Kanunda düzenlenmemiş olan diğer delillere de başvurulabilir.

6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu’nun Sendika özgürlüğünün güvencesi başlıklı 25 inci maddesinin 6 ve 7 nci fıkralarına göre: İş sözleşmesinin sendikal nedenle feshedildiği iddiası ile açılacak davada, feshin nedenini ispat yükümlülüğü işverene aittir. Feshin işverenin ileri sürdüğü nedene dayanmadığını iddia eden işçi, feshin sendikal nedene dayandığını ispatla yükümlüdür. Fesih dışında işverenin sendikal ayrımcılık yaptığı iddiasını işçi ispat etmekle yükümlüdür. Ancak işçi sendikal ayrımcılık yapıldığını güçlü biçimde gösteren bir durumu ortaya koyduğunda, işveren davranışının nedenini ispat etmekle yükümlü olur.

C. Karineler

Karine, varlığı bilinmeyen bir olgu hakkında sonuç çıkarmamızı sağlayan bir işaret, belirtidir. Kanuni karineler ise varlığı bilinmeyen bir olgu hakkında sonuç çıkarmamızı sağlayan ve kanunda öngörülmüş olan işaretler, belirtilerdir. Kanuni karineler, karineden hareketle ulaşılan sonucun aksinin ispat edilip edilememesine göre aksi ispat edilebilen ve aksi ispat edilemeyen karineler olarak ikiye ayrılır. Aksi ispat edilebilen karinelere adi kanuni karineler denir. Adi kanuni karineler, ispat yükü kuralıdır ve ispatsızlığın riskini hangi tarafın taşıyacağını belirlerler. Aksi ispat edilemeyen karineler ise kesin kanuni karinelerdir. Kesin kanuni karinelerin ise tıpkı varsayımlar gibi ispat yükü ile bir ilgisi bulunmamaktadır.[1]

İş sözleşmesi sona eren işçi, iş sözleşmesinin sona ermesine ilişkin gerçek durumun ve özellikle işveren tarafından yapılan fesihlerde, işverenin bildirdiği fesih sebebinin gerçeği yansıtmadığını, gerçek fesih sebebinin sendikal hakların kullanılması olduğunu iddia ve ispat ederek, sendikal nedenle yapılan feshin sonuçlarından yararlanabilmektedir. İşçinin sendikal nedenle feshin ispatında yaşadığı zorluk karşısında 6100 sayılı Hukuk Mahkemeleri Kanununda düzenlenen ispat araçlarının yanı sıra, Yargıtay içtihatlarıyla oluşan sendikal fesih karineleriyle, bir anlamda ispat kolaylığı sağlanarak, sendika özgürlüğüne işveren tarafından yapılan müdahaleye karşı, özel hukuk ilkeleri de dikkate alınarak koruma sağlanmaktadır. Yargıtay kararlarıyla şekillenerek iş hukukuna özgü haliyle fiili karinelerden olan sendikal fesih karineleri, iş sözleşmesinin sona erdirilmesi konusunda işçinin ve işverenin karşılıklı iddia ve savunmalarının doğruluğu hakkında diğer delillerin yanında, hâkimin kanaat edinmesine katkı sunan; iş hayatı sendikal haklar ve yargısal birimlere dayanan ölçütlerdir. Sendikal fesih karineleri, taraflar arasındaki iş ilişkisini, işçinin sendikal haklarının kullanılması, işyeri düzenini, çalışan ya da işten aynı dönemde çıkarılan diğer işçilerle ilgili olarak yaşananların kronolojik olarak ortaya konulmasını sağlayan ve neticede iş sözleşmesinin feshedilmesinin gerçek sebebinin işçinin sendikal özgürlüğüne müdahale olup olmadığı konusunda hakimlerde kanaat oluşturan durumlardır. İspat yükünün işçide olduğu durumlarda, mahkeme tarafından yapılacak araştırma çerçevesinde, toplanacak diğer delillerle, iş sözleşmesinin fesih tarihinde iş yerinde çalışan işçi sayısı ve bu işçilerin sendika üyeliği profili; fesihten sonraki takvimde işyerine yeni işçi alınıp alınmadığı, alınmış ise ne kadarlık bir süre sonra ve hangi pozisyonda çalıştırılmak üzere alındıkları; işçinin sendika üyeliği, üyelikten çekilmesi ya da sendikal faaliyet tarihi ile sözleşme fesih tarihinin karşılaştırılması; toplu işten çıkarmalarda sendikalı ve sendika üyesi olmayan işçi sayısı arasındaki oranın ne olduğu, işyerinde çalışmaya devam eden işçilerden sendikalı olanların olup olmadığı ve bu konuda sosyal seçimde özen gösterilip gösterilmediği; işverenin, işçinin üyesi olduğu sendika dışında başka bir sendika ile işyerinde örgütlenme noktasında pozitif ayrımcılık teşkil edecek irtibatın olup olmadığı; fesih takvimiyle işyerindeki toplu iş sözleşmesi görüşmesi ya da varsa toplu uyuşmazlık sürecinin aynı döneme denk gelip gelmediği; muvazaalı işyeri devri ve alt işverenlik ilişkisinin kurulup kurulmadığı; işyerinde çalışan diğer işçilerin işverenle aralarında devam eden benzer hukuk ve ceza yargılama dosyalarının maliyeti; işletmesel, ekonomik ve teknolojik gerçeklerle iş sözleşmesinin feshedildiğinin bildirilmesi halinde, bu konuda teknik inceleme yapılarak, feshin son çare olması ilkesine riayet edilip edilmediği gibi ölçütler üzerinde durularak, sendikal feshin ispatına çalışılacaktır.[2]

C. Yargı Kararlarında Yer Alan Birtakım İspat Araçları

Yerleşik yargı içtihatlarında yer verilen ispat araçlarından bazıları şunlardır:

1	Senet	7	Keşif
2	İşyeri Kayıt ve Belgeleri	8	Müfettiş Raporları
3	Resmi Kayıt ve Belgeler	9	Emsal – Seri Dosyalar
4	Tanık Beyanları	10	Soruşturma Dosyaları
5	Bilirkişi Raporu	11	Kovuşturma Dosyaları
6	Uzman Görüşü	12	Bekletici Sorun (Mesele)

Sendikal nedenle feshin ispatında ileri sürülebilecek argümanlar her somut olaya göre farklılık gösterebilir. Dolayısıyla feshin şüpheye mahal vermeyecek şekilde ortaya konulması önem arz etmektedir.

Kaynakça

6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu

6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu

ÇİRAY Umut, Sendikal Tazminat Nedir? Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar, http://www.muhasebetr.com/yazarlarimiz/umutciray/032/ (Erişim Tarihi: 29/12/2021)

KARAKAŞ Fatma Tülay, Karine Kavramı, Kanuni Karineler Ve Varsayımlar, AÜHFD, 62 (3) 2013, s.729.

OCAK Saim, DUMAN Barış ve YILMAZ Dursun, Yargı Kararlı Işığında Sendikal Nedenle Feshin İspatı Ve Sendikal Fesih Karineleri, Seçkin, 2. Baskı, Ankara, 2021, s.113-266.

---

[1] KARAKAŞ Fatma Tülay, Karine Kavramı, Kanuni Karineler Ve Varsayımlar, AÜHFD, 62 (3) 2013, s.729.

[2] OCAK Saim, DUMAN Barış ve YILMAZ Dursun, Yargı Kararlı Işığında Sendikal Nedenle Feshin İspatı Ve Sendikal Fesih Karineleri, Seçkin, 2. Baskı, Ankara, 2021, s.265-266.

03.01.2022

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> Uygulamalı Enflasyon Muhasebesi (171 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> SGK Teşvikleri (156 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.