Zarar mahsubuna ilişkin esaslar, KVK’nın 9. maddesinde düzenlenmiştir. Kurumlara zarar mahsubunu aşağıdaki şekilde özetlenebilir

.a. Kurumların kendilerine ait geçmiş dönem zararlarının mahsubu

KVK’nın 9. maddesinde kurumlar vergisi beyannamesinde her yıla ilişkin tutarlar ayrı gösterilmek ve 5 yıldan fazla nakledilmemek şartıyla, geçmiş yılların beyannamelerinde yer alan zararların indirim konusu yapılacağı hükme bağlanmıştır. Örneğin, bir kurum 2015 yılı kurumlar vergisi beyannamesinde yer alan zararı, 2016-2017-2018-2019 ve en son 2020 yılı karından mahsup edebilecek, bu süre içinde indirilemeyen 2015 yılı zararı, 2021 ve takip eden yıllarda mahsup konusu edilemeyecektir.

Zarar mahsubunda, mali zarar mali kardan mahsup edilmektedir. Bilindiği üzere Tek Düzen Hesap Planına göre hazırlanan bilançoda yer alan kar veya zarar ticari olup, vergi hesaplamalarında mali kar veya zarar baz alınmaktadır. Uygulamada vergi matrahı olan mali kar için ayrı bir bilanço düzenlenmemekte, mali kar veya zarar beyanname üzerinde hesaplanmaktadır.

Zarar mahsubu öngörülen süre içinde gerçekleştirilemediği takdirde, oluşan zarar işletme zararı olarak değerlendirilmemekte ve sermayede meydana gelen azalma olarak dikkate alınmaktadır. Mükelleflerce bir hesap dönemi içerisinde oluşan zarar beş hesap dönemi boyunca oluşacak karlarla mahsup edilemiyorsa, o zarar sermayede meydana gelen bir eksilme olarak kabul edilmelidir.

b. Devir veya Tam Bölünme Hallerinde Zarar Mahsubu

KVK’nın  9. maddesinde, devir halinde devralınan kurumların devir tarihi itibariyle öz sermaye tutarını geçmeyen zararları ile tam bölünme işlemi sonucu bölünen kurumun zararlarından öz sermayesinin devralınan tutarını geçmeyen ve devralınana kıymetle orantılı kısmının mahsup edilebileceği hükme bağlanmıştır.

Devir ve bölünme halinde zarar mahsubu, devir işleminin KVK’nın 20. maddesinin 1. fıkrası çerçevesinde yapılmasına, tam bölünme işleminin de 20. maddesinin 2. fıkrası kapsamında gerçekleştirilmesine bağlanmıştır. Ayrıca son beş yıla ilişinki kurumlar vergisi beyannamelerinin kanuni süresinde verilmiş olması ve devralınan kurumun faaliyetine devir veya bölünmenin meydana geldiği hesap döneminden itibaren en az beş yıl süreyle devam edilmesi koşulları da ön görülmüştür.

Devir ve bölünme hallerinde mahsup edilecek zarar tutarı, devralının veya bölünen kurumun devir veya bölünme tarihindeki öz sermayesi (eski uygulamada öz sermaye yerine aktif toplamı esas alınmaktaydı.) ile sınırlıdır. Bu nedenle devralınan veya bölünen kurumun öz sermayelerinin sıfır veya negatif olması halinde bu kurumların zararlarının devralan kurum bünyesinde mahsubu mümkün olmayacaktır.

Devir halinde, devralan kurum en çok, devralınan kurumun devir tarihindeki öz sermayesi tutarındaki zararı mahsup edebilecektir. Tam bölünme işleminde ise bölünen kurumun zararlarından, bu kurumun öz sermayesinin devralınan tutarını geçmeyen ve devralınan kıymetle orantılı mahsup edilebilecektir.

Tam bölünme sonucunda bölünen şirketi devralan şirketlerce kullanılacak zarar mahsup hakları “devralınan kıymetle orantılı” olarak belirlenecektir. Buna göre, zarar mahsup hakkı, tam bölünen şirketin öz sermayesinin devralan şirketlere dağılımı oranında paylaştırılarak hesaplanacaktır.

Örneğin; öz sermayesi 200.000 TL olan bir şirket, iki şirkete bölünmüş ve bu şirketlerden biri öz sermayenin 80.000 TL lik kısmını, diğeri de 120.000 TL lik kısmını devralmışsa, 40.000 TL tutarındaki zarar mahsup hakkı, bu iki şirket arasında 16.000 TL ve 24.000 TL olarak paylaşılacaktır.

Devir ve bölünme işlemlerinde zarar mahsubu yapılabilmesi için “aynı faaliyete devam” şartı aranmaktadır. Bu şart, Eski KVK’nın mükerrer 14. maddesinde yer alan “aynı sektörde faaliyet gösterme” şartından daha dar kapsamlı olup, devralan kurumlara devir veya bölünmenin meydana geldiği tarihten itibaren en az beş yıl süreyle, devralınan veya bölünen kurumların faaliyetlerini devam ettirme zorunluluğu getirtmektedir. Faaliyetin devamı şart olmakla birlikte, faaliyet hacmi konusunda bir belirleme yapılmamıştır.

Vergiden kaçınma amacına yönelik olarak, ekonomiye kazandırılması mümkün olmayan kurumların devir  veya bölünme suretiyle devralınması ya da devralının veya bölünen kurumların faaliyetinin beş yıllık süre içinde arızi hale getirilerek kısmen durdurulması veya sona erdirilmesi gibi ekonomik olamayan sebeplerle devir ve bölünme işleminin yapılması halinde zarar mahsubu mümkün olmayacaktır. Mahsup için aranan şartların ihlali halinde, zarar mahsupları nedeniyle zamanında tahakkuk ettirilmeyen vergiler için vergi ziyaı doğmuş sayılacağından, mahsup nedeniyle  ziyaa uğrayan vergiler ceza ve gecikme zammı ile birlikte tahsil edilecektir.

c. Yurtdışı Faaliyetlerden Doğan Zararların Mahsubu

KVK’nın 9. maddesinde beş yıldan fazla nakledilmemek şartıyla yurtdışı faaliyetlerden doğan zararların Türkiye’deki kurum kazancından mahsup edilmesine imkan tanınmıştır. Ancak, kazançları Türkiye’de kurumlar vergisinden istisna edilen faaliyetlere ilişkin yurtdışı zararlar bu mahsubun kapsamı dışındadır. Örneğin, yurtdışı inşaat ve onarım işlerinden elde edilen kazançlar kurumlar vergisinden istisna edilmiş olduğundan, yurtdışı bu faaliyetlerden zarar doğması halinde, bu zararlar diğer faaliyetlerden elde edilen kazançlarda mahsup edilemeyecektir.

Yurtdışı faaliyetlerden doğan zararlar, faaliyette bulunan ülkenin vergi kanunlarına göre beyan edilen vergi matrahlarının zarar dahil, her yıl o ülke mevzuatına göre denetim yetkisi verilen kuruluşlarca rapora bağlanması ve bu raporun aslı ile tercüme edilmiş bir örneğinin Türkiye’deki ilgili vergi dairesine ibraz edilmesi halinde indirim konusu yapılabilecektir. Mükelleflerin söz  konusu raporları ilgili vergi dairesine zamanında  ibraz etmemiş olmaları halinde, bu raporların zararın mahsup edileceği ilgili dönemde ibraz edilmesi de yeterli olacaktır.

Faaliyette bulunulan yabancı ülkede denetim yetkisine haiz bir denetim kuruluşunun olmaması halinde, her yıla ait vergi beyannamesi ve eki bilanço ile gelir tablosunun, yabancı ülkenin yetkili makamlarından alınacak veya onaylatılacak birer örneğini, mahalindeki Türk elçilik veya konsoloslukları, yoksa orada Trük menfaatlerin koruyan ülkenin aynı mahiyetteki temsilcilerine onaylatılarak, aslını ve tercime edilmiş bir örneğinini ilgili vergi dairesine ibrazı zorunludur.

Türkiye’de indirim konusu yapılan yurtdışı zararların ilgili ülkede mahsup edilmesi veya gider yazılması halinde, Türkiye’de beyannameye dahil edilecek yurtdışı kazanç, mahsup yada gider yazılmadan önceki tutar olacaktır. Yurtdışı faaliyetlerden doğan karlar Türkiye’de genel sonuç hesaplarına hangi para cinsinden intikal ettirilmişse, zararlarında aynı para cinsinden intikal ettirilmesi gerekmektedir.

Örneğin, (A) kurumunun 2015 ve 2016 yıllarında yurtiçi ve yurtdışı faaliyet sonuçları aşağıdaki gibidir.

2015 yılı ile ilgili olarak yabancı ülkede verilen beyannamede 45.000 TL kazançtan 25.000 Tl zarar düşülmek suretiyle 20.000 TL karşılığı kazanç beyan edilmiştir. Bu verilere kurumun 2015 ve 2016 yılları ile ilgili olarak Türkiye’de vereceği yıllık beyannamede beyan edeceği matrah aşağıdaki gibi hesaplanacaktır.