Musa Çakmakçı
Sosyal Güvenlik Uzmanı
musacakmakci.1907@gmail.com

Kullanılmayan Mazeret İzinleri Ücrete Dönüşür Mü?

Çalışanların İş Kanunundan doğan haklarından birisi de mazeret iznidir. 

İş Kanunu tarafından, işçinin olağanüstü bir durumundan veya işçinin ailevi veya kişisel bazı nedenlerle dolayı verilen bir izin türüdür.

İş Kanunu işçinin yasada sayılan mazeretlerinin olması durumunda kullandırılabilecek yıllık izin dışındaki ücretli izinlere mazeret izni denir. 

4857 sayılı İş Kanunu’nun Mazeret izni başlıklı Ek 2 inci maddesinde;

İşçiye; evlenmesi veya evlat edinmesi ya da ana veya babasının, eşinin, kardeşinin, çocuğunun ölümü hâlinde üç gün, eşinin doğum yapması hâlinde ise beş gün ücretli mazeret izni verilir. Ayrıca işçilerin en az yüzde yetmiş oranında engelli veya süreğen hastalığı olan çocuğunun tedavisinde, hastalık raporuna dayalı olarak ve çalışan ebeveynden sadece biri tarafından kullanılması kaydıyla, bir yıl içinde toptan veya bölümler hâlinde on güne kadar ücretli izin verilir

4857 Sayılı İş Kanunu Ek Madde 2

Mazeret izni (Ek: 6645 S.K. m.35) İşçiye; evlenmesi veya evlat edinmesi ya da ana veya babasının, eşinin, kardeşinin, çocuğunun ölümü hâlinde üç gün, eşinin doğum yapması hâlinde ise beş gün ücretli izin verilir. İşçilerin en az yüzde yetmiş oranında engelli veya süreğen hastalığı olan çocuğunun tedavisinde, hastalık raporuna dayalı olarak ve çalışan ebeveynden sadece biri tarafından kullanılması kaydıyla, bir yıl içinde toptan veya bölümler hâlinde on güne kadar ücretli izin verilir. Denilmektedir. İşçinin mazeretine bağlı olarak işveren tarafından verilmesi yasal olarak zorunlu olan izinlerdir.  İşverenler, kanunda sayılan nedenlere bağlı mazeret iznini vermek zorundadır

23 Nisan 2015 tarihinden önce Mazeret izinlerinin Ücretli İzin olarak mı yoksa “ücretsiz izin” olarak kullanılması İşçi ve işveren arasında sorun yaşanan konulardan biriydi. Bilindiği üzere mazeret izinleri “ücretsiz izin” iken 23 Nisan 2015 tarihine Resmî Gazetede yayımlanan İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KANUNU İLE BAZI KANUN VE KANUN HÜKMÜNDE KARARNAMELERDE DEĞİŞİKLİK YAPILMASINA DAİR 6645 Sayılı Kanun’un 35’inci maddesi ile İş Kanunu’na Ek 2’nci madde olarak eklenmiş ve “ücretli izin” haline getirilmiştir. 

Mazeret İzin Süreleri

İş Kanunu’nda mazeret izinleri evlilik, doğum, ölüm ve engelli ebeveyni iznidir. İşçiye;

• Kendi Evliliğinde: 3 GÜN ( Evlilik İzni )
• Evlat edinmesi durumunda 3 GÜN 

• Anne veya Babasının, eşinin, kardeşinin ve çocuğunun ölümünde: 3 GÜN

• Eşinin Doğum Yapması Halinde: 5 GÜN ( Doğum İzni )
• En az %70 oranında engelli veya sürekli hastalığı olan çocuğunun tedavisinde, hastalık raporuna dayalı olarak ve çalışan ebeveynden sadece biri tarafından kullanılması kaydıyla, 1 yıl içinde toptan veya bölümler hâlinde 10 güne kadar ücretli izin verilir

Kanun maddesinde anlatılan durumlar işçinin sözleşmesinde hüküm bulunmayan durumlar için geçerli olan sürelerdir ve bu süreler asgari sürelerdir. İşçi ile yapılan sözleşmede bu süreler azaltılamaz, sözleşmeye konmak şartı ile uzatılabilir.

İşçinin çocuklarının, kardeşlerinin veya amca, dayı, hala, teyze gibi diğer bir yakın akrabasının evlenmesi, anne, baba, eş veya çocuk gibi yakın akrabalarının hastalanması, doğum yapması veya maddede sayılmayan diğer bir yakın akrabasının ölümü, işçinin eşinin doğum yapması gibi hallerde işçiye mazeret izni verileceği yönünde bir düzenleme yapılmamıştır. 

Mazeret izni, İş Kanunu ile düzenlenen bir hak olup, aynı zamanda iş sözleşmeleri ya da toplu iş sözleşmeleri ile genişletilebilmesi mümkündür. Örneğin, İş Kanunu’nda yer almamasına rağmen, bazı şirketlerde toplu iş sözleşmesi veya iş sözleşmesi ile taşınma izni, çocuğunun evlenme izni verilebilmektedir.

İşçilere verilmesi zorunlu olan bu izinler, yukarıda saymış olduğumuz durumlardan herhangi birinin ortaya çıkması durumunda ücretten bir kesinti yapılmaz, diğer bir deyişle kanunda sayılan mazeret izinleri ücretli izinlerdir. 

Mazeret izinleri iş günü değil gün hesabıyla hesaplanmalıdır. Çünkü 4857 Sayılı İş Kanunu Ek Madde 2’de “gün” ifadesi geçtiği için üç gün, beş gün olarak belirtilen mazeret izin günlerinin hesabında iş günü değil tatil günlerinin de hesaba katılması gerekmektedir. Bu nedenle Mazeret izin süreleri iş günü olarak değil, takvim günü olarak düzenlenmiştir.

Örneğin Perşembe çocuğu olan işçinin Mazeret İzin günleri Perşembe, Cuma, Cumartesi, Pazar, Pazartesi günleridir.

Örneğin cumartesi günü evlenen bir işçinin mazeret izni cumartesi, pazar ve pazartesi olarak 3 gün olarak kullanılır. 

Mazeret İzinleri Gibi Herkese Eşit Uygulanması Gereken Hususlarda İşçi Memur Ayrımı Olmalı Mı?

İşçilerin izin hakları İş Kanunu'nda, memurların hakları ise Devlet Memurları Kanunu'nda düzenleniyor. İki yasa arasında izinler konusunda farklar bulunuyor. İşçiler 4857 sayılı İş Kanunu’na tabi çalışıyor ve 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası kapsamında 4/A’lı olarak yani hizmet akdiyle bir veya birden çok işverene bağlı olarak çalışan statüsünde değerlendiriliyorlar.
Devlet memurları ise 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’na tabi ve 5510’a göre de 4/C’li statüsündeler. Dolayısıyla farklı kanunlara tabi oldukları için bazı düzenlemeler işçi ve memurlar açısından ciddi anlamda farklılaşıyor. İşçilerin izin hakları İş Kanunu'nda, memurların hakları ise Devlet Memurları Kanunu'nda düzenleniyor.

İki yasa arasında izinler konusunda farklar bulunuyor;

MAZERET DURUMU	4857 Sayılı İş Kanunu	657 Sayılı Devlet Memurları Kanunu
Evlenmesi Halinde	3 gün	7 gün
Çocuğun Evlenmesi Halinde	*	7 gün
Anne, Baba, Eş veya çoçuğun ölmesi halinde	3 gün	7 gün
Eşinin Anne Babasının veya Kardeşinin Ölmesi Halinde	*	7 gün
Eşin Doğum Yapması Halinde	5 gün	10 gün
Engelli Çocuğu Halinde	10 gün	10 gün
Kardeşinin Ölmesi Halinde	3 gün	7 gün

İşçi ve memurların çalışma koşullarının ve tabi oldukları yasal mevzuatın farklı olması dolayısıyla bazı noktalarda farklı muamelelere maruz kalması elbette ki doğaldır. Ancak herkese eşit uygulanması gereken hususlarda ölüm, doğum, babalık, evlenme ve de emzirme izni gibi herkese eşit uygulanması gereken hususlarda işçi ile memur arasındaki farklılıklar çalışanlar arasında ayrımcılık duygusunu güçlendiriyor.

Bu nedenle doğumda da ölümde, evlenme gibi mazeret izinlerinde İsçi memur hele hele milletin vekiline göre ayırımcılık yapılmaması gerekmekte olup, herkese eşit uygulanması gereken bu mazeret izinlerinin eşitlenmesi gerekmektedir.

Mazeret İzninde Belge İbrazı ve Talep Şart

Mazeret ya da ek ücretli izin olarak tanımlanabilecek bu hakların kullanımı için gerekli belgelerin işverene ibrazı önem taşımaktadır. İşçi söz konusu hakları kullanırken, ücretli izinli sayılabilmesi için mutlaka bu durumu belgelemesi ve ücretli mazeret iznini talep etmesi gerekmektedir. Örneğin evlilik durumunda, evliliğini gösterir yasal bir belgeyi işverenliğe sunması gerekir. 

KULLANILMAYAN MAZERET İZİNLERİ ÜCRETE DÖNÜŞÜR MÜ?

İşçinin yıllık izin ücreti sözleşmenin feshi ile muaccel hale gelir. Başka bir deyişle işçinin kullandırılmayan yıllık izinlerinin ücrete dönüşmesi iş sözleşmesinin sona ermesine bağlıdır. Herhangi bir nedenle işçinin iş sözleşmesinin sona ermesi halinde, hak kazanıp kullanamadığı izin ücretlerinin def’aten ödenmesi gerekir. Ancak işçinin kullanmadığı mazeret izinlerinin iş sözleşmesinin sona ermesinde tıpkı yıllık ücretli izinlerde olduğu gibi ücrete dönüşmesi söz konusu değildir. Bu nedenle Mazeret izinleri, belirli olayların veya durumların gerçekleşmesine bağlı olduklarından genel anlamda dinlenme hakkı kapsamında değerlendirilmezler. Bu nedenle yıllık ücretli izin dışındaki yasal diğer izinlerin, izni gerektiren olgunun gerçekleştiği anda kullanılması gerekir. İşçi mazeret iznini, izni gerektiren olay bittikten sonra işverene talepte bulunarak kullanamaz.  4857 Sayılı İş Kanunu’nda yıllık ücretli iznin kullandırılmadığı takdirde ancak iş sözleşmesinin feshedilmesi ile karşılığı ücret alacağının ödeneceği belirtilmiştir. Ancak mazeret izinlerinin kullandırılmaması halinde, karşılığında ücret ödeneceği hususu düzenlenmemiştir.

Yargıtay’a göre de mazeret izinleri kural olarak doğduğu anda kullanılması gerekir ve kullanılmadığı taktirde yıllık ücretli izin gibi ücrete dönüşmez hükmü bulunmaktadır.

YARGITAY 9. Hukuk Dairesi Esas No: 2014/30441 Karar No: 2016/5377 Davacının nikah izni alacağı, bu izinde çalışma karşılığı talep ettiği ücret 4857 Sayılı Kanun’un 46/b maddesi gereğince aynı Kanunun 55/ı maddesi uyarınca mazeret iznidir. Mazeret izinleri kural olarak doğduğu anda kullanılması gerekir. Kullanılmadığı taktirde yıllık ücretli izin gibi ücrete dönüşmez. Denilmiştir.

Sonuç olarak

Mazeret izinlerinin kullanılması için belirli olayların ve durumların gerçekleşmesine bağlıdır. Nitekim evlenme, ölüm ya da doğum olayı gerçekleştiğinde mazeret izin hakkı doğmaktadır. Bu nedenle yıllık ücretli izin dışındaki yasal diğer izinlerin, izni gerektiren olgunun gerçekleştiği anda işçinin bu durumu belgesinin ibrazını İşverene sunarak mazeret izin hakkını talep ederek kullanılması gerekir. İşçi mazeret iznini, izni gerektiren olay bittikten sonra işverene talepte bulunarak kullanamaz. İlgili Yargı kararlarından da anlaşılacağı üzere “Mazeret izinleri kural olarak doğduğu anda kullanılması gerekir. Kullanılmadığı taktirde yıllık ücretli izin gibi ücrete dönüşmez”. Hükmü gereği işçinin kullanmadığı mazeret izinlerinin iş sözleşmesinin sona ermesinde tıpkı yıllık ücretli izinlerde olduğu gibi ücrete dönüşmesi söz konusu değildir.

11.11.2020

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> Uygulamalı Enflasyon Muhasebesi (171 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> SGK Teşvikleri (156 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.