İlker Karayel
Yeminli Mali Müşavir
Bağımsız Denetçi
ikarayel@gmail.com

Vergi Usul Kanununda Uzlaşma Müessesesi Nedir? Bilinmesi Gerekenler

Mükellef ile vergi idaresi arasında oluşan uyuşmazlıkların idari yollardan çözülmesinde en önemli müessese şüphesiz uzlaşmadır. Böylece uyuşmazlık konusu yargıya intikal etmeyerek hazine vergi alacağını tahsil etmiş, mükellef ise ödeyeceği vergi aslı ve cezada indirim sağlamış olur.

Vergi Usul Kanunumuz iki tür uzlaşma öngörmüş olup bunlardan  “ Tarhiyat Öncesi Uzlaşma “ vergi incelemesi devam ederken talep edilebilecek,  “ Tarhiyat Sonrası Uzlaşma “ ise adında da anlaşılabileceği üzere İnceleme sonrası yapılan tarhiyatlar nedeni ile talep edilebilecek uzlaşma yoludur.

Her iki uzlaşma türü içinde genel hükümler,  Vergi Usul Kanunu ve 03.02.1999 tarihli 23600 sayılı resmi gazetede yayınlanan “ Uzlaşma Yönetmeliği “ inde düzenlenmiş olmakla birlikte, tarhiyat öncesi uzlaşmaya ilişkin detaylı açıklamalar ise 31.10.2011 tarihli 28101 sayılı resmi gazetede yayınlanan “ Tarhiyat Öncesi Uzlaşma Yönetmeliği” nde düzenlenmiştir.

UZLAŞMA KAPSAMINA GİREN VERGİ VE CEZA TÜRLERİ

İkmalen, re'sen veya idarece tarh edilen vergi, resim ve harçlar ile bunlara ilişkin vergi ziyaı cezalarında uzlaşma sözkonusu olabilir.

Ancak,  VUK 359 uncu maddede yazılı fiillerle (Kaçakçılık suçları) vergi ziyaına sebebiyet verilmesi halinde tarh edilen vergi ve kesilen ceza ile bu fiillere iştirak edenlere kesilen ceza ve 370 inci maddenin (b) fıkrası (İzaha davet) kapsamında kendilerine ön tespite ilişkin yazı tebliğ edilen mükelleflere mezkur maddeye göre kesilen ceza (Kaçakçılık suçları)  UZLAŞMA KAPSAMI DIŞINDADIR. 

Ayrıca,  Usulsüzlük ve Özel Usulsüzlük cezaları da  gerek tarhiyat öncesi gerekse tarhiyat sonrası uzlaşmaya konu olmamaktadır.

Mükellefçe  beyan edilen vergiler uzlaşma kapsamında değildir.

UZLAŞMANIN KAPSAMI 

Uzlaşma talebinde bulunabilmek için aşağıdaki hususlardan bir veya birkaçının mevcut olması gerekmektedir : 

a)- Vergi ziyaına sebebiyet verilmesinin kanun hükümlerine yeterince nüfuz edememekten ya da 369 uncu maddede yazılı yanılmadan kaynaklandığının veya

b)- VUK’un  116, 117 ve 118 inci maddelerinde yazılı vergi hataları ile bunun dışında her türlü maddi hata bulunduğunun veya

c)- Yargı kararları ile idarenin ihtilaf konusu olayda görüş farklılığının olduğunun ileri sürülmesi durumunda, idare bu bölümde yer alan hükümler çerçevesinde mükellefler ile uzlaşabilir.

Uzlaşma konusu verginin matrah farkları itibariyle bölünebildiği durumlarda uzlaşma sadece toplam matrah farkının bu bölümüne isabet eden vergi kısmı için de yapılabilir.

UZLAŞMA TALEP SÜRESİ

Tarhiyat sonrası uzlaşma talebi, mükellef veya cezaya mutahap olan tarafından  ve vergi / ceza ihbarnamesinin tebliğ tarihinden itibaren otuz gün (30)  içinde yapılır.  Tarhiyat öncesi uzlaşma talebi ise , vergi incelemesinin başlangıcından, inceleme ile ilgili son tutanağın düzenlenmesine kadar geçen süre içerisinde yapılabilir.

Uzlaşma talep etmek için yapılacak başvurusu sürelerinin son gününün mali tatile (1-20 temmuz) rastlaması halinde süreler, mali tatilin son gününü izleyen tarihten başlayarak 7 gün uzamış sayılır.

UZLAŞMA GÖRÜŞMELERİ

Mükellef, uzlaşma görüşmelerinde, bağlı olduğu meslek odasından bir temsilci ve 3568 sayılı Kanuna göre kurulan meslek odasından bir meslek mensubu bulundurabilir. Ancak bu kişiler eğer vekalet sahibi değillerse sadece görüşlerini açıklayabilirler ve uzlaşma tutanaklarını imzalayamazlar.

Uzlaşma görüşmelerinin yapılacağı yer ve tarih en az 15 gün önce mükellefe yazı ile bildirilir. Uzlaşma davetiyesi mükellefe VUK hükümlerine göre tebliğ edilir.

Belirlenen uzlaşma günü bildirildikten sonra mükellefin mücbir sebeplerle toplantıya katılamayacağını uzlaşma komisyonuna yazı ile bildirmesi veya komisyonun herhangi bir nedenle toplanamaması hallerinde uzlaşma görüşmeleri başka bir tarihte yapılır.

Uzlaşmanın Temin Edilememesi:  Aşağıdaki hallerde uzlaşma temin edilememiş kabul edilir ve bunun sonucu olarak da; Aynı vergi ve ceza türü için yeniden uzlaşma talep edilemez.

• Mükellef veya vekilin uzlaşma davetine icabet etmemesi
• Mükellef veya vekilin uzlaşmaya geldiği halde uzlaşma tutanağını imzalamaması yada ihtirazi kayıt ile imza etmek istemesi

Tarhiyat öncesi uzlaşmada da yukarıda açıklanan sebeplerle uzlaşmanın temin edilememesi halinde tarhiyat sonrası uzlaşma talep edilemez.

Uzlaşmanın Vaki Olmaması:   Uzlaşma komisyonunun teklifinin mükellefçe kabul edilmemesi durumudur. Bu durumunda komisyon nihai teklifini tutanağa geçirir ve mükellef dava açma süresinin son gününe kadar vergi dairesine dilekçe ile müracaat ederek komisyonun teklifini kabul edebilir ve bu durumda uzlaşma vaki olmuş kabul edilir. Tarhiyat öncesi uzlaşma da, uzlaşmanın temin edilmemesi ve/veya uzlaşmanın vaki olmaması hallerinde tarhiyat sonrası uzlaşma talep etmeleri mümkün değildir.

UZLAŞMANIN SONUÇLARI

Uzlaşmanın vaki olmaması veya temin edilememesi halinde yeniden uzlaşma talebinde bulunulamaz. Uzlaşmanın vaki olmadığına dair tutanağa idarenin nihai teklifi yazılır. Mükellef dava açma süresinin sonuna kadar teklif edilen vergi ve cezayı kabul ettiğini yazılı olarak bildirirse bu takdirde uzlaşma sağlanmış sayılır.

Uzlaşma komisyonlarının tutacakları uzlaşma tutanakları kesin olup gereği vergi dairelerince derhal yerine getirilir.

Mükellef veya adına ceza kesilen; üzerinde uzlaşılan ve tutanakla tespit olunan hususlar hakkında dava açamaz ve hiçbir mercie şikayette bulunamaz. ( Uzlaşma Komisyonu Muamelelerinin Kesinliği ).

Uzlaşmanın temin edilememesi ve/veya vaki olmaması hallerinde  mükellef VUK 376. Maddesi uyarınca cezalarda indirim talebinde bulunabilir.

Tarhiyat öncesi uzlaşmanın herhangibir şekilde temin edilememesi veya uzlaşmanın vaki olmaması (uzlaşmaya varılamaması) hallerinde tarhiyat sonrası uzlaşma talep edilemez.

Hem tarhiyat öncesi hem tarhiyat sonrası uzlaşmada , uzlaşma görüşme gününden önce bir dilekçe ile müracat edilip uzlaşmadan vazgeçmek mümkündür. Bu durumda tarhiyat öncesi uzlaşmadan usulüne uygun olarak vazgeçilmesi halinde tarhiyat sonrası uzlaşma talep edilebilir.

UZLAŞMA VE VERGİ MAHKEMESİNDE DAVA AÇMA

Müddeti içinde uzlaşma talebinde bulunan mükellef veya ceza muhatabı uzlaşma talep ettiği vergi veya ceza için, ancak uzlaşma vaki olmadığı veya temin edilemediği takdirde dava açma yoluna gidebilir.  Uzlaşılan tutarlar için dava açılamaz.

Mükellef veya ceza muhatabı aynı vergi veya ceza için uzlaşma talebinden önce dava açmışsa dava, uzlaşma işleminin sonuca bağlanmasından önce vergi mahkemelerince incelenmez; herhangi bir sebeple incelenir ve karara bağlanırsa bu karar hükümsüz sayılır.

Uzlaşmanın vaki olması halinde mükellef, üzerinde uzlaşılan vergi ve cezaya (bunlardan birisi üzerinde uzlaşılmış olsa dahi her ikisine); adına sadece ceza kesilmiş bulunan, üzerinde uzlaşılan işbu cezaya karşı dava açamaz.

Uzlaşmanın vaki olmaması halinde mükellef veya ceza muhatabı; Tarh edilen vergiye veya kesilen cezaya, uzlaşmanın vaki olmadığına dair tutanağın kendisine tebliğinden itibaren genel hükümler dairesinde ve yetkili vergi mahkemesi nezdinde dava açabilir. Bu takdirde, dava açma müddeti bitmiş veya 15 günden az kalmış ise bu müddet tutanağın tebliği tarihinden itibaren 15 gün olarak uzar.

Uzlaşmanın vaki olmaması halinde, yukarıdaki ikinci fıkra uyarınca durdurulmuş olan davanın görülmesine, keyfiyetin vergi dairesince işarı üzerine vergi mahkemesinde devam olunur.

UZLAŞILAN VERGİ VE CEZALARDA ÖDEME

Uzlaşma konusu yapılan vergi ve cezalar;

1. Uzlaşma vakı olduğu takdirde, uzlaşma tutanağı vergi ve cezaların ödeme zamanlarından önce ilgiliye tebliğ edilmişse kanuni ödeme zamanlarında; ödeme zamanları kısmen veya tamamen geçtikten sonra tebliğ edilmişse ödeme süreleri geçmiş olanlar uzlaşma tutanağının tebliğinden itibaren bir ay içinde;

2. Uzlaşma vaki olmadığı takdirde, VUK’un  112 ve 368 inci maddeleri hükümleri ile 2577 sayılı İdari Yargılama Usulü Kanununun 27 nci maddesinin 8 numaralı bendi hükmü dairesinde ödenir.

Ayrıca, VUK’un 112. Maddesi 3.fıkrası hükmüne göre ; Uzlaşılan vergilerde, kendi vergi kanunlarında belirtilen ve tarhiyatın ilgili bulunduğu döneme ilişkin normal vade tarihinden uzlaşma tutanağının imzalandığı tarihe kadar geçen süre için gecikme faizi uygulanır.  

Ayrıca, uzlaşılan vergi ve cezaların vadelerinde ödenmemesi uzlaşmayı hükümsüz yapmaz. Ödenmeyen tutarlar için 6183 sayılı Amme Alacakları Tahsil Usulü Hakkındaki Kanuna göre takip yapılır.

UZLAŞMA VE CEZALARDA İNDİRME

Bu bölüm uyarınca üzerinde uzlaşılan vergi ve cezalar hakkında 376 ncı maddenin birinci fıkrasının (2) numaralı bendi hükmü dışında  ( Uzlaşmanın vaki olması durumunda, üzerinde uzlaşılan vergiyi veya vergi farkını ve vergi ziyaı cezasının %75'ini, bu Kanunun ek 8 inci maddesinin birinci fıkrasının (1) numaralı bendinde yer alan ödeme süreleri içinde öderse üzerinde uzlaşılan cezanın %25'i,indirilir.) indirim uygulanmaz.

Hakkında 376 ncı maddenin birinci fıkrasının (1) numaralı bendi hükümleri uygulanan vergi ve cezalar için bu bölüm hükümleri uygulanmaz. (Cezalarda indirim uygulamasından yararlanıldıysa uzlaşma istenemez. )  Mükellefin uzlaşma tutanağını imzalayıncaya kadar uzlaşma talebinden vazgeçtiğini beyanla hadiseye 376 ncı maddenin birinci fıkrasının (1) numaralı bendi hükümlerinin uygulanmasını isteme hakkı mahfuzdur. ( Cezalarda indirim hükümlerinin uygulanması isteme hakkı)

Uzlaşmanın temin edilememesi yada uzlaşmanın vaki olmaması hallerinde ise,  VUK 376 ‘ya göre dava açma süresi içinde kalmak şartıyla  cezalarda indirim talep etme yoluna gidilebilir.

TARHİYAT ÖNCESİ UZLAŞMA

Uzlaşma ile ilgili Vergi Usul Kanunumuzda yer alan genel hükümler ve 03.02.1999 tarihli 23600 sayılı Resmi gazetede yayınlanan  “ UZLAŞMA YÖNETMELİĞİ” dışında  özel olarak Tarhiyat Öncesi Uzlaşmayı düzenleyen  31.10.2011 tarihli 28101 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan  “ TARHİYAT ÖNCESİ UZLAŞMA YÖNETMELİĞİ ” nde konuya dair detaylı açıklamalar yapılmıştır.

1)-          Tarhiyat Öncesi Uzlaşmanın Kapsamı

Tarhiyat öncesi uzlaşmanın kapsamına; Vergi incelemelerine dayanılarak tarh edilecek vergiler ile bunlara ilişkin kesilecek vergi ziyaı cezaları  girer. (VUK 359’unca maddesi yazılı fillerle vergi ziyaına sebebiyet verilmesi halinde tarh edilecek vergi ve kesilecek cezalar ile bu fiillere iştirak edenlere kesilecek cezalar hariçtir.) Usulsüzlük ve özel usulsüzlük cezalarında ise tarhiyat öncesi uzlaşma imkanı 27.03.2018 tarihli resmi gazetede yayınlanan 7103 sayılı kanunun 15. Maddesi ile son bulmuştur.

Tarhiyat öncesi uzlaşmada mükellef sadece inceleme raporunda yer alan bazı  bazı vergi türleri için uzlaşma talebinde (kısmi uzlaşma)  bulunabilir.  Ancak , bu durumda uzlaşma talebinde bulunulmayan yada uzlaşılamayan vergi türleri için tarhiyat sonrası uzlaşma talebinde bulunamaz. Tabidir ki mükellef, uzlaşılamayan bu tutarlar için VUK 376.madde de yer alan indirim hükümlerinden yararlanılabileceği gibi, dava açma hakkına da sahiptir.

2)-          Tarhiyat Öncesi Uzlaşmada Talep Süresi

a)- Vergi incelemesinin başlangıcından inceleme ile ilgili son tutanağın düzenlenmesine kadar geçen süre içerisinde her zaman uzlaşma talebinde bulunabilirler. Ayrıca, uzlaşma talebinin vergi inceleme tutanağında yer alması halinde de bu husus, ilgili merciye yapılmış yazılı uzlaşma başvurusu yerine geçmektedir.

b)- Vergi incelemesine yetkili olanlarda , mükellefi tarhiyat öncesi uzlaşmaya davet edebilir. Bu durumda daveti tebliğ alan mükellef 15 gün içinde tarhiyat öncesi uzlaşma talebinde bulunabilir. Ancak, İncelemenin sonuçlandığı tarihte , tarh zamanaşımının sona ermesine 3 aydan az bir zaman kalması halinde mükellefe uzlaşma talebinde bulunup bulunmadığı sorulmaz ve uzlaşma talebinde bulunmaya davet edilmez.

3)-          Tarhiyat Öncesi Uzlaşma Günün Belirlenmesi ve Uzlaşmaya Davet

Vergi incelemesini yapan, mükellefin tarhiyat öncesi uzlaşma talebi üzerine uzlaşma komisyonu ile temas kurarak uzlaşma günü ve saatini belirler. Belirlenen uzlaşma günü ve saati bir yazı ile uzlaşma gününden en az 15 gün önce mükellefe bildirilir veya vergi inceleme tutanağına yazılır. Ayrıca, uzlaşmaya konu edilecek vergi ve ceza miktarı vergi incelemesini yapan tarafından düzenlenecek bir rapor ile uzlaşma gününden en az 15 gün önce yetkili uzlaşma komisyonuna ve mükellefe tebliğ edilir. İnceleme raporu mükellef ve uzlaşma komisyonuna intikal ettirilmeden tarhiyat öncesi uzlaşma yapılamaz.

Harici bilgilere dayanılarak yapılan vergi incelemelerinde , incelemeyi yapan herhangibir taahhüt altına girmeksizin mükellefi uzlaşma talebinde bulunmaya davet edebilir. İnceleme raporunun bir örneği davet yazısına eklenir.

4)-          Tarhiyat Öncesi Uzlaşma Davetine Uyulmaması

a)- Muhatabın bilinen son adresine uzlaşmaya davet yazısının tebliğ edilememesi veya yazıda bildirilen yer ve tarihte uzlaşma davetine uyulmaması hallerinde uzlaşma konusunda başka bir işlem yapılmaz. Uzlaşma temin edilmemiş sayılır. Uzlaşmanın temin edilmediği bu durumda ise tarhiyat sonrası uzlaşma talebinde bulunulamaz.

b)- Tarhiyat öncesi uzlaşma talebinde bulunan mükellef , belirlenen uzlaşma gününden önce yazılı olarak komisyona veya vergi incelemesi raporu düzenleyene , uzlaşma talebinden vazgeçtiğini bildirebilir. Bu durumda mükellef uzlaşma istememiş gibi işlem yapılır. Bunun sonucu olarak tarhiyat sonrası uzlaşma talep edebilir.

5)-          Tarhiyat Öncesi Uzlaşmanın Kesinliği ve Dava Konusu Yapılamayacağı

a)- Uzlaşma komisyonlarının uzlaşma neticesinde düzenleyecekleri uzlaşma tutanakları kesin olup, gereği ilgili vergi dairesince derhal yerine getirilir.

b)- Üzerinde uzlaşılan ve tutanak ile tespit edilen hususlar hakkında dava açılamaz ve hiçbir mercie şikayette bulunulamaz. Uzlaşılan tutarlar üzerinden VUK uyarınca gecikme faizi hesaplanır.

c)- Mükellefler Tarhiyat öncesi uzlaşma yönetmeliği uyarınca; Üzerinde uzlaşılan ceza hakkında vergi usul kanunun 376 maddesindeki cezalarda indirim maddesinden yararlanamaz. (Ancak uzlaşmaya varılamayan veya uzlaşmanın temin edilmediği durumlarda 376.madde hükümlerinden yararlanmak mümkündür.)

d)- Uzlaşma talep edildiği halde, yapılan uzlaşma görüşmesi sonucu uzlaşılamayan tutarlar için, dava açma süresinin son gününe kadar komisyonun teklif ettiği miktar üzerinden vergi dairesine başvurulduğunda uzlaşma vaki olmuş sayılır.

6)-          Tarhiyat Sonrası Uzlaşma Yapılamayacak Durumlar

Tarhiyat öncesi uzlaşmanın herhangibir şekilde temin edilememesi (uzlaşma davetine icabet edilmemesi, tutanağın imzalanmaması veya ihtirazi kayıtla imzalanmak istenmesi) veya uzlaşmanın vaki olmaması (uzlaşmaya varılamaması) hallerinde tarhiyat sonrası uzlaşma talep edilemez. Buna karşılık uzlaşmaya varamayan veya uzlaşma temin edilemeyen mükellefin dava açması veya VUK 376.madde de düzenlenen Cezalarda İndirim uygulamasından yararlanması mümkündür.

Kaynaklar

*             Vergi Usul Kanunu (VUK) Ek Madde 1- 11

*             03.02.1999 tarihli 23600 sayılı Resmi gazetede yayınlanan  “ UZLAŞMA YÖNETMELİĞİ “

*             31.10.2011 tarihli 28101 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan  “ TARHİYAT ÖNCESİ UZLAŞMA           YÖNETMELİĞİ ”

*             Vergi Ceza Hukuku, Yusuf KARAKOÇ, Yetkin Kitabevi 2.Baskı, Ankara 2019.

20.10.2020

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> Uygulamalı Enflasyon Muhasebesi (171 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> SGK Teşvikleri (156 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.