Vakkas Burak Koç
Yeminli Mali Müşavir
E.Vergi Müfettişi
ymm.vbk@gmail.com

Gönüllü Uyumda Tarafların Fayda Sonuç Dengesi

İzaha Davetler ve Gönüllü Uyum Bildirileri; hem bütçenin tahsil edilebilir gelire ihtiyaç duyması, hem de yapay zekanın gelişmesi ile birlikte yaygınlaştı ve en çok konuşulan inceleme konuları arasında yerini aldı. Böylelikle Vergi Denetim Kurulu, kadrosunu artırmadan denetim gücünü artırmanın ve daha etkin kullanmanın yollarını geliştirmeye devam ediyor. Bu gelişim bazı sorunları da beraberinde getirebilir. Özellikle mükelleflerin ekonomik zorluk döneminde yaygınlaşan denetimlere uyum sağlaması, meslek mensuplarının geçmiş yıllar da dahil, verilen çok kısa sürede tespit, izahat ve düzeltme gibi işlemleri yapmak durumunda kalması, düzeltme beyanlarında yargı yolunun ihmal edilme riski, izahatların kabul edilmeme, itiraz edememe riskler bulunmaktadır.

Klasik Genel Vergi İncelemeleri

Mükellefin herhangi bir özel konu olmadan yapılan, genel dediğimiz tam inceleme kapsamında, mükellefin defter ve belgeleri alınarak, 1 yıl süresi olan vergi incelemeleri artık tarih olacak gibi görünüyor. Çünkü bir yardımcı, yol gösterici var RAM ve YZ (Risk Analiz Merkezi ve Yapay Zeka) aslında VDK uzun yıllardır risk analizini kullanmaktaydı, son zamanlarda YZ desteği ve denetimin yaygınlaştırılması politikasıyla birlikte ileri boyuta taşındığı ve öneminin arttığı hissedilmektedir.

Bu tür vergi incelemelerinde, mükellefin uzun süren vergi incelemeleri sonucu, sadece adat hesaplatılan veya KKEG artırımı yoluyla matrah farkı bulunarak veya bulunmayarak kapatılan, incelemeden beklenen verimin alınamadığı, oldukça fazla vergi incelemesi olmuştur. Oysa artık bunlar bir gönüllü uyum/izahat yazısıyla çözülebilir hale gelmiştir. Hem de mükellefe verilen süre, bir vergi incelemesiyle kıyaslanamayacak kadar kısadır.

Modern Vergi Denetimleri

Vergi beyanı verilmeden önce, yapılan analizleri belirterek matrahı artırmaya yönelik uyarı yazıları,

Vergi beyanı verildikten sonra, bazı teşviklerde YMM raporunun ibraz edilip edilmediği, Kasa veya Ortaklardan Alacaklara Adat faizi uygulaması, Finansman Gider Kısıtlaması, Örtülü Sermaye risklerinin tespit edilip, izahat ve dzt talep edilmesi, son zamanlarda sıkça karşılaştığımız denetimlerdendir.

Bu tür denetimler, incelemeye sevk, incelemenin sürdürülmesi, tutanak, rapor, rapor değerlendirme, vergi dairesi kısmında yapılan tarhiyatlar, yargı denetimi gibi, vergi inceleme masraf ve külfetlerinin çoğundan idareyi kurtarmakta, Mükellefi ise olası vergi incelemesi sonucu maruz kalınabilecek cezadan kurtarmaktadır. Bu yönleriyle bakıldığında idarenin kazancının nispeten daha fazla olduğu, ayrıca vergi bilincinin artması ve denetimlerin yaygınlaşması noktasında da gelişmelerin yaşandığı görülmektedir.

Meslek Mensuplarının Fonksiyonu ve Oluşan Ekstra İş Yükü

Maliye’nin masanın karşısındaki en yakın iş partneri Meslek Mensuplarıdır. Beklenen izahat ve düzeltme taleplerinin yerine getirilmesi, mükellefinin eksiğini tamamlayıp, gönüllü uyum işlemlerini yapmaları ve bunu idareye ispatlamaları bu kişilerden beklenmektedir.

Yapılan analizler birden fazla yılı kapsadığından, önceki yıllarda,, mükellefle sözleşmesi olmayan dönemlerin izahat, düzeltme işlemleri de meslek mensupları üzerinde ekstra yük oluşturabilmektedir.

Gönderilen yazıların, mükellefler tarafından meslek mensubunun hatası sonucu olduğunu düşünmeleri riski söz konusu olup, ekstra çalışma, gönüllü uyum açıklamalarını mükellefe yaparak, işlemlerini sağlama, idareye de bilgi, belgelerle izahat hazırlayıp, ikna etme görevi meslek mensuplarının üzerindedir.

Amaç Olması Gereken Kazancın Kayıt Altına Alınması, Vergi Matrahının Mevzuata Uyumlu Olarak Beyan Edilmesi

Amaç, “çok kazanandan çok, az kazanandan az vergi almak” olarak kamuoyuna açıklanan, yoğun ve yaygın denetimler, kazanç tespitinin ötesine; vergi mevzuatında, indirimi engellenen giderlerin (finansman gider kısıtlaması), faiz geliri elde edildiği varsayımıyla ortağa transfer fiyatlandırması yapıldığının (adat faizi) ortaya çıkarılması gibi vergi matrahının artırılması ve usul konularında (Rapor şartı olan teşviklerde, yerine getirilip, getirilmediği) gelir sağlayıcı yönlerde geliştirilmektedir.

Olası Sorunlar ve Çözüm Önerileri

Özellikle, mükellefin defter ve belgelerinden yapılması gereken, vergi incelemesi sonucunda ortaya çıkarılabilecek hususların, mükelleften tam olarak ortaya çıkarılmasının ve düzeltme beyanı verilerek, ceza, gecikme zammının ödenmesinin beklenmesi noktasında bazı sorunlar ortaya çıkmaktadır.

İzahat Komisyonunun Mükellefi Dinlemesi veya İzahatte yapılan İtirazları Değerlendirme Sisteminin Oluşturulması

Mevzuatımızda, vergi incelemesinin başından sonuna kadar, mükellefler yazılı, sözlü iletişime açık bir sistem söz konusudur. Mükellef inceleme, tutanak, rapor değerlendirme aşamalarında itiraz ve mülahazalarını bildirebilir. Risk analiz yazılarında, Vergi Dairelerinin mükelleflere ve meslek mensuplarına bazı kolaylıklar sağlaması gerekir.

Örneğin kasa adatlarında, gelişen enflasyonist ortamda işin gereğine göre, günlük faiz işletilmeyecek kasa ihtiyacının yüksek olduğu durumların değerlendirilmesi, aslında fazla görünen tutarın ortağa kullandırılmama durumunun olması ihtimalinin değerlendirilmesi,

Beyannamede kambiyo gideri olarak görünse de aslında, (örn. avanslara ait kur farkının, mal stoka girdiğinde maliyete atılması gerekirken, hatalı olarak gelir tablosunda maliyetlerde gösterilmediği gibi vb.) hatalı kayıt ve beyanların olabileceği durumlarının değerlendirilmesi,

Meslek mensubunun beyan dönemleri ve istenen izahat düzeltme beyanı dönemlerinin fazlalığı göz önüne alındığında, daha fazla cevap, bilgi verme süresinin belirlenmesi sağlanabilir. İzahatlerde itiraz gibi konuların değerlendirilmesi sistemin sağlıklı yürümesine katkı sağlayabilir.

Tespitlerin Merkez tarafından yapıldığından bahisle, mükellef veya meslek mensubuyla iletişime kısıt koyma gibi bir durum, sistemden beklenen sonuca hizmet etmeyecektir. Söz konusu denetimler bir teftiş esnasında yapılıyorsa, teftiş ekibinin tarafları bilgilendirici, itirazları değerlendirici ve dinleyici tutumu sistemin gelişmesine katkı sağlayacaktır.

SONUÇ

Mükellef yönünden, matrah artırımı gibi, genel bir incelenmeme güvencesi vermediğinden, bu denetimler vergi bilinci açısından sağlıklı ve olması gereken yönde ilerlemektedir. Ancak fayda paylaşımı noktasında, mükelleflerden tespit edilen hususun tam olarak ortaya çıkarılıp, cezasıyla ödenmesini beklemekten ziyade, küçük ve denetiminde yarar olmayan konu ve miktarların eksikliğinin kabul edilmesi, mükelleflerin ve meslek mensuplarının taleplerinin dinlenmesi, itirazlarının dikkate alınması, iletişimin açık tutulması, olması gereken vergiyi ortaya çıkararak beyanının sağlanması işlemlerini yapan meslek mensuplarına ekstra iş yükü için haklarının ödenmesinin sağlanması noktasında çalışmalar yapılması (çünkü izahat yazısıyla haber verme durumu olmasaydı, meslek mensubu, tespit, beyan ve ödemeye teşvik işlevlerine katkı sağlamış olarak, mükellefin ekstra vergi konusunun ortaya çıkarılıp, yargı yoluna gitmeden beyan ve ödemesini teşvik eden, bu işlemleri yapan meslek mensupları, çıkartılan vergi ve ceza tutarından, ihbar ikramiyesine benzer bir gelirleri güvence altına alınması, tarifeye ekletilmesi, meslek mensuplarının hizmet KDV oranlarının %10’a düşürülmesi, İade vs. gibi işlerinde kolaylık sağlanması gibi çalışmalar yapılarak sisteme teşvik edilebilir. Neticede onlar da denetimin bir ayağı haline gelmektedirler.) sistemin sağlıklı işlemesi açısından önemli konulardır. Zira gönüllü uyumun söz konusu olmaması durumunda, Vergi İncelemesi yapılacak mükellef oranı (VDK raporlarında mükelleflerin %1,5-2,5 oranının incelendiği belirtilmektedir.) düşük olacağından, istenilen sonuca ulaşılamayacaktır. Gönüllü uyuma teşvik ve sorunların çözülmesinin önemi ortadadır.

15.08.2025

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.

>> YILIN KAMPANYASI: Muhasebecilere Özel Web Sitesi 1.249 TL + KDV  Ayrıntılar için tıklayın.