Serdar Karakuş
Serbest Muhasebeci Mali Müşavir
serdar@vertax.com.tr
www.vertax.com.tr

Lokal İncelemeler

Devletin vergi alma yetkisi, salt tahsilat gücünden değil, adil ve öngörülebilir bir hukuk düzeni tesis etme yükümlülüğünden doğar. Vergi Denetimi ise bu düzenin terazisi, dengeleyici ve denetleyici gücüdür. Ancak ne yazık ki son yıllarda, vergi idareleri nezdinde yapay zeka kullanılarak yürütülen incelemelerde bu terazinin hassasiyeti zedelenmiş ve denetim kültürü dar bir çerçeveyle sınırlandırılmış durumda. Ben bu dar çerçeveye “lokal inceleme” adını verdim. Çerçeve dar olsa da lokal olarak yapılan incelemelerin sayısı gittikçe çoğalmaktadır.

Lokal İnceleme Nedir?

Adından da anlaşılacağı üzere, lokal inceleme mükellefin tüm mali tabloları ve ticari çevrimi üzerinden yapılan bir tam inceleme değil, yalnızca belirli bir hesap, işlem veya dönem kalemi üzerinden yürütülen sınırlı bir tetkiktir. Ancak uygulamada bu sınırlılık, denetimin kapsamını daraltmamış; aksine yorum serbestisi ile genişletilmiş, cezalandırıcı sonuçlara kapı aralamıştır.

Bu tür denetimlerde müfettiş ve yapay zekanın ürettiği yazılar, örneğin yalnızca belirli bir istisna veya indirimini, ortaklar cari hesabını yahut sadece bir bağış kalemini inceleyerek, buradan hareketle tüm şirketin dürüstlüğüne dair hüküm çıkarabilmekte; mükellefin ticari hikâyesi, nakit akışı, sektör dinamikleri ve işlem gerekçeleri göz ardı edilmektedir.

Vergi Usul Hukuku, Sınırlı İnceleme  ve Lokal İnceleme Çelişkisi;

Lokal inceleme, vergi usul hukuku açısından aslında teknik bir terim dahi değildir. Vergilendirmede Sınırlı İnceleme kavramı kullanılmaktadır. Sınırlı İncelemede sadece belli yıl/dönemdeki KDV, KV, GV gibi temel vergi kanunları üzerinden yapılır. Vergi Usul Kanunu’nda yer alan “incelemenin amacı” ve “inceleme yetkisi” düzenlemelerine bakıldığında, denetimlerin “gerçek durumu tespit etmeye yönelik” yapılması esastır. Yani inceleme, sadece defterdeki rakamı değil, bu rakamın doğduğu ekonomik faaliyeti de incelemelidir. Bununla birlikte lokal inceleme, Sınırlı incelemeden de sınırlı şekildedir diyebiliriz.

Ancak lokal incelemelerde bu durum es geçilerek, şirketin genel işleyişine, borç-alacak yapısına, faaliyet hacmine veya ticari mantığına temas edilmeden; bir bağış belgesindeki eksik kaşe, adat faizi hesaplamasındaki gün farkı, ortak cari hesabındaki bakiye veya kur farkı faturasının açıklamasındaki teknik hata, finansman gider kısıtlamasındaki yorum farklılıkları, matrah farkı/vergi ziyaı gerekçesi yapılabilmektedir.

Yani; matrah farkı/vergi ziyaı olgusunun özü kaybolmuş, şekilcilik ön plana çıkmıştır. Dahası, lokal incelemelerin çoğu masa başında, sahaya çıkılmaksızın, mükellefle birebir temas kurulmadan yürütülmektedir. İncelemenin en önemli ilkesi olan “yerindelik” ve “şahsi açıklama alma” mekanizmaları tam olarak işletilmemektedir.

Lokal inceleme pratiği, sadece yöntem olarak değil, yaklaşım olarak da eleştirilmeye muhtaçtır. Zira bu tür denetimlerde, işletmenin şahsiyeti değil, mükellefin niyeti sorgulanır hâle gelmiştir. Sanki bir indirim hakkını kullanmak, mükellefin doğrudan kusurlu olduğu bir fiilmiş gibi muamele görmektedir.

Esasen, vergi incelemesi, mükellefi cezalandırmak için değil, durumunu anlamak için yapılır. Ancak, son dönemde artan tarhiyatlar, mükelleflerin artık vergi istisnaları ve teşviklerinden çekinir hâle geldiğini göstermektedir. Bir ar-ge indirimi, bir nakdi sermaye artırımı ya da bir sağlık turizmi istisnası, artık hakkaniyetten çok, muhtemel risk olarak görülmektedir. Bir başka ifadeyle idarenin sektörel bazlı sağladığı istisna ve indirimleri potansiyel lokal inceleme nesnesi olarak bakmaktadır.

Tabii dir ki, vergi denetimi mutlaka olmalıdır her mükellef incelenebilir. Ancak özellikle istisna ve indirimlerden faydalanan mükelleflerin incelenmesi bu istisnaların kullanım cazibesini zedelemektedir. Herhangi bir istisnadan faydalanmayıp vergisel ödevlerini doğru şekilde yerine getirmeyen mükelleflerin incelenme oranının, istisna uygulayanlara göre daha düşük olduğu müşahede edilmektedir.  

Lokal İncelemelerle Ortaya Çıkan Sorunlar;

• Denetimde Nesnellik Kaybı: Sadece Yapay Zeka desteğiyle, tam bir araştırma yapılmadan yorumlarla, uygulamanın önüne geçebilmekte; aynı konuda farklı firmalara farklı kararlar çıkabilmektedir.
• Usul & Esas Sorunu: Usul Esastan önce gelir, ancak esasa değil, belge üzerindeki şekil şartlarına odaklanıldığı için gerçeğe uygunluk göz ardı edilebilmektedir. (örneğin deprem bağışları)
• Vergi Uyumunun Zayıflaması: Haksız tarhiyatlar, dürüst mükellefi de caydırmakta, gönüllü uyumu zedelemektedir.
• İstisna ve Teşvik Sisteminin İtibarsızlaşması: Sistemden doğan haklar, fiiliyatta cezalandırma gerekçesi hâline gelmektedir.

Lokal incelemeler, hukuki olarak yasaklanmasa da, bu incelemelerin uygulama biçimi ve yaklaşım tarzı ciddi bir yeniden değerlendirmeyi zaruri kılmaktadır. Denetimlerin; bütüncül, sektör bilgisine hâkim, ekonomik ve ticari gerçekliği göz önünde bulunduran, mükellefin savunmasını merkeze alan, yorum değil yasa ile hüküm kuran bir anlayışa kavuşturulması gerekmektedir.

Son Dönemde Lokal İncelemelerde Genel Olarak;

• Bağış ve yardımların indirimi,
• Finansman gider kısıtlaması,
• İştirak kazançları istisnaları,
• KKM istisnaları,
• Gayrimenkul-İştirak kazancı İstisnaları,
• Sponsorluk harcamaları,
• 131 Ortak cari hesapları ve adat faizi,
• 331 nolu hesapta oluşan borç ve alacak bakiyeleri, (Ortağa faiz geliri tahakkuk etmek dahil !!)
• Nakdi sermaye indirimi,
• Yabancı hastalara uygulanan istisnalar,
• Hizmet ihracı, AR-GE, yatırım indirimleri,

Gibi istisna veya indirimlere ilişkin yazılar gelmektedir.

Vergi, toplumun müşterek yükünü paylaşma aracıdır. Bu yükü çekerken mükellefin omzuna hakkından fazlasını yüklemek hem adaleti sarsar hem de sistemin itibarını aşındırır. Vergi denetimi bir anlamda disiplin aracıdır, ancak disiplin sürekli aynı kişilere uygulanmamalı vergi disiplini genele yaygın ve makul ölçülerde olmalıdır.

Vergi verenden alınır mantığı yerine vergiye gönüllü uyumu tüm mükellefler nezdinde kabul edilebilir seviyelerde uygulanması dileğiyle

05.08.2025

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.

>> YILIN KAMPANYASI: Muhasebecilere Özel Web Sitesi 1.249 TL + KDV  Ayrıntılar için tıklayın.