Selçuk Gülten
Serbest Muhasebeci Mali Müşavir
Bağımsız Denetçi
Bilim Uzmanı
selcukgulten2@hotmail.com

Vergi İncelemelerinde Dijital Dönüşüm ve Yapay Zeka Asistanı

Dijitalleşme olgusu muhasebe süreçlerini etkilediği kadar vergilendirme süreçlerini de etkilemektedir. 13 Mayıs 2025 tarihli Resmi Gazete’ de yayınlanan bir yönetmelik ile vergi inceleme sisteminin bütünüyle dijital sisteme taşınması mümkün hale gelmiştir. Bu hukuki düzenleme ile birlikte başlangıcından sonuna kadar tüm vergi inceleme süreçleri dijital ortamda gerçekleştirilecektir. Vergi inceleme elemanı ile vergi mükellefi veya muhasebe meslek mensubu hiç yüz yüze gelmeden tamamen dijital ortamda vergi inceleme sürecini yürütebileceklerdir. Sürecin yürütülmesinde dijitalleşmenin etkisini SWOT (Strengths, Weaknesses, Opportunities, Threats - Güçlü yönler, Zayıf yönler, Fırsatlar, Tehditler) analizi ile inceleyelim.

1.Güçlü Yönler

Vergi incelemelerinin bütünüyle dijital ortama taşınmasının güçlü yönleri şunlardır.

-Vergilendirme süreçlerinin dijitalleşmesiyle beraber fiziki evrak, dosya alıp götürme, bekleme gibi zaman maliyet kayıpları ortadan kalkacaktır.

-İnceleme ile ilgili tutanaklar elektronik ortamda düzenlenecek ve elektronik imza ile imzalanabilecektir.

-Vergi inceleme elemanı ile görüşmek için randevu ayarlamaya veya son dakika da randevu saatinin değişmesi gibi sorunlarla karşılaşılmayacaktır.

-Şehirler arası yolculuk, şehir içi trafik gibi sorunlarla yüzleşilmeyecektir.

- Tüm paydaşların vergi inceleme süreçlerinin dijitalleştirilmesine katkı sağlamasıyla potansiyel faydalarını anlamalarına yardımcı olmak, katılımı, benimsenmeyi ve inovasyonu teşvik etmeye imkan sağlar.

-Vergiye gönüllü uyumu arttırabilir, vergi inceleme süreçlerinin daha etkin olmasını sağlayabilir.

2.Fırsatlar

Vergi incelemelerinin bütünüyle dijital ortama taşınmasının fırsatları ise şunlardır.

-Vergi incelemeleri için önceden dosyaların oluşturulması ve hazırlık yapılması mümkün hale gelecektir.

-Vergi inceleme süreçleri hızlanacak, bir dosyanın incelemede bekleme süresi azalacaktır.

-Vergi inceleme elemanı ile dijital ortamda görüntülü, sesli diyalog kurulabilecek ve süreçle ilgili olası sorular kendisine yöneltilebilecektir.

-Vergi inceleme elemanı ile ilgili görüşmeler dijital ortamda kayıt altında olacağından harici iletişim sorunları azalacaktır.

- Vergi denetimi önceliklerinin oluşturulabilmesi için mükellef uyum düzeylerinin veya risklerinin haritalanması açısından daha fazla veri elde edilmiş olacaktır. Büyük veri analizine uygun veriler zamanla elde edilebilecektir.

- Veri analizi, risk yönetimi yapmanın yeni yolları söz konusu olabilecek ve vergi inceleme süreçlerinin performansı arttırılabilecektir.

-Vergi Denetim Kurulu kapsamında veri tabanı oluşacak, ileriki süreçlerde vergi inceleme elemanlarının uzaktan çalışmalarına uygun bir ortam tesis edilebilecektir.

-İleride biyometrik verilerin kullanılması mümkündür. Hindistan’da olduğu gibi kullanılabilecek biyometrik veriler arasında parmak izi kaydı, iris taraması ve ses ve yüz tanıma yer alabilir.

3.Zayıf Yönler

Vergi incelemelerinin bütünüyle dijital ortama taşınmasının zayıf yönleri ise şunlardır.

-Vergi incelemelerinde dijitalleşme sürecinin dışında kalan unsurlar için yine fiziki teslim, taşıma, seyahat gibi yükümlülükler söz konusu olabilecektir.

-Süreç çok yeni olduğundan dijital vergi inceleme sürecinde ortaya çıkabilecek yazılımsal, teknik, vergisel ve muhasebesel sorunların çözümü için belirli bir deneyim süresinin geçmesi gerekmektedir. Oysa sistemin demo versiyonunun meslek mensuplarınca ve vergi incelemesine yetkili memurlarca kullanımına olanak sağlanması bu tip sorunları giderilmesini sağlayabilir.

-Detaylı ve uygulamada çıkabilecek tüm sorunları kapsayan bir kılavuz hazırlamanın güçlüğü de ortadadır. Genel geçer kılavuzlar uygulama sorunlarını çözmekte yetersiz kalmaktadırlar. Mükellefler ayrıca yeni vergi inceleme  sisteminin nasıl işletileceği konusunda tam talimatlar almadıkları zaman çeşitli hatalar yapabilmektedirler.

- Süreç basitleştirme ve optimizasyonuna odaklanarak dosyalama, veri transferi gibi unsurlarda geliştirmeler sağlanabilir. Genellikle dijital sistemlerde iyileştirmeler ve güncellemeler çok yavaş olmaktadır.

- Vergi mükelleflerinin dijital vergi inceleme araçlarını benimsemeye yönelik sınırlı hazırlığı olabilir. Mükellefin dijital okur yazarlığı düşük olabilir.

4.Tehditler

Vergi incelemelerinin bütünüyle dijital ortama taşınmasının tehditleri şunlardır.

- Vergi inceleme süreçlerinde dijital teknolojinin kullanımına uyum sağlayabilmeleri için yetenekli çalışanları işe alma ve eğitme sürecine yönelik maliyetler söz konusu olabilecektir.

-Dijital süreçler söz konusu olduğunda sızma açıkları, veri koruma sorunları ve siber saldırılar gibi siber güvenlik riskleri ortaya çıkabilecektir.

-Dijital süreçlerde ortaya çıkabilen sosyalleşme güçlükleri, vergi inceleme elemanın mükellefle empati kurabilmesi, içinde bulunduğu ruh halini algılamasını engelleyebilir.

- Dijital teknoloji alanında anlayış ve yeterlilik eksikliği, dijital vergi incelemesine geçiş dönemini güçleştirebilir.

-İnternet kesintileri, sunucunun veya sitenin trafik yoğunluğunu taşıyamaması, bellek kapasitesinin yetersizliği ekstra alt yapı sorunları söz konusu olabilir.

- Küçük ve mikro işletmeler için vergi inceleme süreçlerinin basitleştirilmesine yönelik yatırımların artırılması gerekir.

5.Yapay Zeka Araçlarının Vergi İncelemelerinde Etkin Kullanımı

Yapay zeka araçlarının vergi inceleme süreçlerinde daha sık kullanılmasıyla sayısı yaklaşık 9 bin olan vergi inceleme elemanlarının inceleme kapasitesini arttırmaktadır. Yapay zeka asistanlarının yoğun kullanımı, yapay zeka sohbet robotları, yapay zeka derin arama algoritmaları vergi süreçlerini daha da hızlandırabilir. Gelir ve kurumlar vergisi beyannameleri verildiğinde birinci sınıf defterler için bilanço ve gelir tablosu analizleri  gerçekleştirilebilir. Benzer şekilde diğer vergi beyannamelerinde de analizler yapılabilir. Örneğin geçici vergi beyannamelerin ekinde yer alan gelir tabloları incelenebilir.

Yapay zeka yüksek hesaplama ve analiz gücü ile hesap bazlı denetimleri çok hızlı bir şekilde gerçekleştirilebilir. Henüz büyük dil modelleri tam olarak Türkçe olmasalar da bu alanda çalışmalar artmıştır. Zemberek benzeri yazılım dil kütüphanelerinin artması ile Türk Dil Kurumunun şimdilik 115 bin kelimeden oluşan sözlüğünün kapsamın genişletildikçe yapay zeka büyük veri analizi, metin madenciliği, veri madenciliği gibi alanlarda da çok başarılı sonuçlar verebilecektir. Vergi ve muhasebe terimlerini daha iyi algılayabilen yapay zeka uygulamalarının çok daha faydalı olabileceği düşünülmektedir.

Yapay zekaya vergi idaresi şu promptları (istemleri) yöneltebilir. Bilançoda 131 ve/veya 231 Ortaklardan Alacaklar hesabı çalışmışsa gelir tablosunda 642 Faiz Gelirleri hesabının değerine bak, değer “O” sıfır ise mükellefe izaha davet yazısı oluştur. Benzeri bir şekilde bilançoda parasal olmayan kalemler varsa, gelir tablosuna giderek 658 veya 648 Enflasyon Düzeltmesi Karları hesapları çalışmamışsa mükellefe izaha davet yazısı oluştur. Mükellefin bir önceki yıl 60 veya 62 nolu gelir tablosu hesap gruplarını karşılaştır, kar yüzdelerini hesapla, bu yıl yüzdelerde oransal düşüş varsa mükellefe izaha davet yazısı oluştur. Kuşkusuz bilanço ve gelir tablosunda yer alan hesaplar kullanılarak vergisel riskler taşıyan alanlar, yapay zeka tarafından çok çeşitli şekillerde saptanabilir.

Muhasebe meslek mensuplarının dijitalleşmeye hızlı uyum sağladıkları son on yıllık süreçte ifade edilebilir. Ancak dijitalleşmenin maliyetleri de muhasebe meslek mensuplarının üzerinde kalmıştır. Artan iş yükü, yazılım maliyetleri, hataların sonuçlarının çok daha ağır olması gibi pek çok husustan söz edilebilir. Muhasebe meslek mensuplarının çoğunluğu için siber güvenlik ve yapay zeka konuları nispeten çok yenidir. Bu alanlarda muhasebe meslek mensuplarının faydalarına olabilecek çeşitli eğitimler, meslek odaları ve üniversitelerin işbirliği ile düzenlenebilir.

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.

>> YILIN KAMPANYASI: Muhasebecilere Özel Web Sitesi 1.249 TL + KDV  Ayrıntılar için tıklayın.