Ramazan Yakışıklı
Yeminli Mali Müşavir
Eski Baş Hesap Uzmanı
ramazan@tamdenetim.com

Yapılmakta Olan Yatırımlar İçin Ayrılan Fon

Giriş

Yapılmakta olan yatırımlar üzerinden hesaplanan enflasyon farkları gelir tablosunda gelir olarak gösterilmez. Bilançonun pasifinde özel bir fon hesabında gösterilir ve dönem kazancının tespitinde dikkate alınmaz. Fonda yer alan tutar, yatırım tamamlandığı yıl dahil beş yılda eşit taksitler halinde dönem kazancının tespitinde dikkate alınır. Dönem kazancının tespitinde dikkate alınmayan tutarlar, her yıl bir önceki yıla ilişkin olarak yeniden değerleme oranında artırılır. (7529 Sy Kanun İle VUK Mük. Md. 298/10 Eklenen)

Yasa metni hüküm sıralaması şu şekildedir. Önce fon oluşturulur. Sonra eşit taksitler hesaplanır ve kazanca ilave edilir.  Kalan kısım değerlemeye tabi tutulur. Bu sıralamanın önemli olduğunu düşünüyoruz. Değer artışlarının kazanca ilave amacıyla getirildiğini de anlıyoruz. Ancak değer artışları ne zaman kazanca ilave edileceği açıkta kalmıştır.

Aslında fon hesabının yeniden değerleme oranında artırılması manidar olmuştur. Yasa metnini matematiğe uyarlamaya çalıştığımızda farklı sonuçlar elde edilmektedir. Bir kere, kazanca eklenen “Eşit Taksitler” düşüldükten sonra değerleme yapılacağı açıktır.  Değer artışı eşit taksitle mi aynı yıl tamamı mı kazanca eklenecek? Yoksa mükerrer değerleme için devir mi olacak? İdare bunu nasıl formüle edecek merakla bekliyoruz.

Bu çekincelerimizi belirtikten sonra, henüz uygulama tebliğ düzenlemesi çıkmamış bir konuda alternatif hesaplama örneklerine aşağıda yer verilmiştir.

Örnek:

Önceki yıllarda başlayıp 2024 yılında tamamlanan ve aktife alınan yatırım için, 1.500.000,00 TL fon ayrılmıştır. 2023 yılı yeniden değerleme oranı 58,46% olup diğer yıl oranları varsayıma dayanmaktadır. Fonun 5 dönemde kullanımı şu şekildedir.

Birinci Yöntem

549 Hesap Bakiyesinin Eşit Taksitlere Ayrılması:

	2024 Yılı	2025 Yılı	2026 Yılı	2027 Yılı	2028 Yılı
Ticari Kar Zarar	-1.600.000,00	-400.000,00	500.000,00	900.000,00	1.000.000,00
Kazanca Eklenen Fon Tutarı	300.000,00	475.380,00	705.749,15	977.180,27	1.255.285,78
Fon Dahil Dönem Kazancı	-1.300.000,00	75.380,00	1.205.749,15	1.877.180,27	2.255.285,78
Devreden Zarar	0,00	-1.300.000,00	-1.224.620,00	-18.870,85	0,00
Dönem Kazancı	-1.300.000,00	-1.224.620,00	-18.870,85	1.858.309,42	2.255.285,78
549 Hesap Bakiyesi	1.500.000,00	1.901.520,00	2.117.247,44	1.954.360,54	1.255.285,78
Kazanca Eklenen Fon Tutarı  (549 Hesap /5,4,3,2,1)	300.000,00	475.380,00	705.749,15	977.180,27	1.255.285,78
Değerleme Matrahı (Dönem Kazancının Tespitinde Dikkate Alınmayan Fon)	1.200.000,00	1.426.140,00	1.411.498,30	977.180,27	0,00
Yeniden Değerleme Oranı	58,46%	48,46%	38,46%	28,46%	18,46%
Değer Artış Tutarı	701.520,00	691.107,44	542.862,24	278.105,50	0,00
Devreden Fon Tutarı	1.901.520,00	2.117.247,44	1.954.360,54	1.255.285,78	0,00

Yukarıdaki hesaplamada hareket/başlangıç noktamız, değerleme matrahı olarak “kazancın tespitinde dikkate alınmayan fon tutarının” esas alınması ve değer artışlarının kazanca eklenmeden devredilmesidir. Bu şekilde 549 hesap bakiyesinden önce kazanca eklenen tutar düşülmüş kalan değerlemeye tabi tutulmuştur. 549 hesap bakiyeleri ilk yıl 5’e sonra sırasıyla 4,3,2 ve 1 e bölünerek kazanca eklenen fon hesaplanmıştır.

Böylece 5 yılın sonunda 1.500.000 TL ana fon, 2.213.595,19 TL değerleme farkı olmak üzere toplam 3.713.595,19 TL dönem kazancına eklenmiştir.

Şayet değerleme matrahı devir bakiyeleri olsaydı, yaptığımız hesaplamaya göre dönem kazancına eklenen tutar 6.143.634,30 TL olacaktı. İdarenin bu yöntemi benimsemesi durumunda yasaya aykırılık teşkil edeceğini düşünmekteyiz.

İkinci Yöntem

Fon Tutarı ile Değer Artışının Ayrı Ayrı Eşit Taksitlere Ayrılması:

	2024 Yılı	2025 Yılı	2026 Yılı	2027 Yılı	2028 Yılı
549 Hesap Bakiyesi	1.500.000,00	1.200.000,00	900.000,00	600.000,00	300.000,00
5 Eşit Taksit	300.000,00	300.000,00	300.000,00	300.000,00	300.000,00
Değerleme Matrahı (dönem kazancının tespitinde dikkate alınmayan fon)	1.200.000,00	900.000,00	600.000,00	300.000,00	0,00
Yeniden Değerleme Oranı	58,46%	48,46%	38,46%	28,46%	18,46%
Değer Artış Tutarı	701.520,00	436.140,00	230.760,00	85.380,00	0,00

Yukarıdaki hesaplamada 549 da oluşan bakiye, 5 eşit taksite bölünmüş bu tutar dönem kazancına eklenmiştir. Kalan kısım değerleme oranı ile artırılmış hesaplanan değer artışları aşağıdaki gibi eşit taksitlere ayrılmak suretiyle kazanca eklenmiştir.

Örneğin, 2024 yılında 140.304,00 TL değer artışından 300.000,00 TL özel fondan olmak üzere toplam 440.304,00 TL kazanca eklenmiştir.

Böylece 5 yılın sonunda 1.500.000 TL ana fon, 1.453.800,00TL değerleme farkı olmak üzere toplam 2.953.800,00 TL dönem kazancına eklenmiştir.

İkinci yöntemin özelliği değer artışlarının tekraren yeniden değerleme oranında artırılmamasıdır.   

Bu düzenlemede, tarafımızca iki farklı yöntemle hesaplama egzersizi yapılmış, ikinci yöntemin yasanın hüküm sıralamasına daha uygun olduğu düşünülmektedir. idarede başka hesaplama yöntemleri sunabilir. Sizlerin de farklı yöntem önerileri vardır.  Yasa sorunlu eksik  olduğu için, önerilen yöntemlerin eleştiriye açık olacağı aşikardır.

Fona İlişkin Kısa Notlarımız

Fona 2023 yılında yapılmakta olan yatırımlarda oluşan farklar alınmaz.

Faaliyet zararı var ise, dönem kazancına ilave edilecek fon faaliyet zararını azaltır. Yoksa ayrıca vergiye tabi tutulamaz.

Fon ayrılması zorunlu ama ihtiyari olmalıydı. Nitekim, fondan daha yüksek zarar beyan eden firmalar fonun tamamını kazanca dahil edince değerleme yapmayacaktı.

Fon sermayeye ilave edilmez. Dağıtılamaz. Başka hesapla mahsup edilemez.

258 hesapta takip edilen yatırımların içeriği tekrar kontrol edilmelidir. Bu hesapta izlenmesi gerekirken başka hesaplarda izlenen harcamalar yılsonunda düzeltilerek fona alınabilir. Böylece dönem karı azalmış olur.  VUK Md. 3 ün gereği budur. Benzer şekilde, yıllara yayın işlerde, özel maliyelerde veya stoklarda olması gereken harcamalarında düzeltilmesi fona alınmaması gerekir.

Fonun kendisi için en uygun hesap kodu 549 dur. Fonun değerleme farkının mutlaka defterlere kaydı gerekir. Değerleme farkının hangi hesapta izleneceği belirsizdir. Yukarıdaki ikinci yöntemde değerleme farkları eşit taksitlerle gelir hesabına alınmıştır.  

20.11.2024

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Yılın Kampanyası: Muhasebecilere Özel Web Sitesi 1.249 TL yerine 999 TL + KDV Ayrıntılar için tıklayın.

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.