Prof. Dr. Necdet Sağlam
Anadolu Üniversitesi
İktisadi İdari Bilimler Fakültesi
nsaglam@anadolu.edu.tr

Ortak Giderlerde Dağıtım Anahtarı Seçiminin Vergi Matrahı Üzerindeki Etkisi

GİRİŞ

İşletmelerde doğru maliyetin hesaplanması, sadece maliyet -yönetim muhasebesi ve fiyatlama açısından değil, aynı zamanda vergi matrahının doğru belirlenmesi açısından da kritik bir öneme sahiptir. Özellikle ortak (endirekt) giderlerin, işletmenin fonksiyonlarına göre, ürünlere veya gider merkezlerine mantıklı, objektif ve belgelenebilir ölçütlerle paylaştırılması gereklidir. Bu işlemlerin başarısı ise doğrudan seçilen dağıtım anahtarlarına bağlıdır.

Yanlış dağıtım anahtarı seçimi, bazı ürün veya hizmetlerin maliyetlerini olduğundan yüksek, bazılarını ise düşük gösterebilir. Bu durum, stok değerini, dolayısıyla satılan mamulün / malın maliyetini (SMM) ve gelir tablosunda yer alan faaliyet kârını etkileyerek, beyan edilecek kurum kazancında sapmalara yol açar. Bu yönüyle, teknik bir hesaplama gibi görünen bu tercih, vergiye esas kârı etkileyen kritik bir unsur haline gelir.

DAĞITIM ANAHTARI NEDİR?

Maliyet muhasebesinde “dağıtım anahtarı”, doğrudan belirli bir ürün veya gider yeriyle ilişkilendirilemeyen ortak giderlerin mantıklı, ölçülebilir ve belgelenebilir kriterlere göre paylaştırılması yöntemidir. Bu yöntem; elektrik, kira, temizlik, sigorta, amortisman gibi endirekt giderlerin, faaliyetle ilişkili olan üretim, hizmet veya yönetim birimlerine adil bir şekilde yansıtılmasını sağlar.

TÜRKİYE’DE DAĞITIM ANAHTARI SEÇİMİ: VUK VE THP YAKLAŞIMI

Türkiye’de Vergi Usul Kanunu ve  MSUGT/ Tekdüzen Hesap Planı çerçevesinde giderlerin doğrudan yüklenmesi esastır. Ancak bazı giderler, yapıları gereği ortak kullanıma hizmet ettiği için dağıtım gerektirir. Bu durumda, özellikle 730 (Genel Üretim Giderleri), 740 (Hizmet Üretim Maliyeti) 750 (Araştırma ve Geliştirme Giderleri) 760 (Pazarlama Satış ve Dağıtım Giderleri) ve 770 (Genel Yönetim Giderleri) gibi hesaplara yükleme yapılırken uygun dağıtım anahtarları belirlenmelidir.

Aşağıdaki tabloda, Türkiye’de yaygın olarak karşılaşılan endirekt gider kalemleri için en uygun dağıtım anahtarları, alternatif seçenekler ve uygulama notları özetlenmiştir:

Gider Kalemi	Uygun Dağıtım Anahtarı	Alternatif Dağıtım Anahtarı	Uyarı
Elektrik Gideri	Sayaç bazlı kWh	Makine sayısı, üretim süresi	Tüketim oranı biliniyorsa esas alınmalıdır.
Su Gideri	m³ bazlı tüketim	Alan büyüklüğü, çalışan sayısı	Tahmini oranlarla yükleme yapılabilir.
Doğalgaz/Isıtma Gideri	Alan (m²) bazlı dağıtım	Personel sayısı	Ortak alanlar için alan büyüklüğü esas alınmalı.
Temizlik Gideri	Temizlenen alan büyüklüğü (m²)	Kullanım yoğunluğu, personel sayısı	Ortak alanlar eşit şekilde paylaşılabilir.
Yemekhane Giderleri	Personel sayısı	Fiili yemek sayısı	Yemek kart sistemi varsa kullanımı daha doğrudur.
Güvenlik Gideri	Korunan alan sayısı	Giriş noktası sayısı, vardiya süresi	Güvenlik noktaları dikkate alınmalıdır.
Kira Gideri	Alan (m²)	Kullanım süresi	Birimlerin kapladığı alana göre kira paylaştırılır.
Amortisman Gideri (Genel)	Varlığın ait olduğu gider yeri	Kullanım oranı	Varlık kullanım yerine doğrudan yüklenmelidir.
Ortak Demirbaş Amortismanı	Kullanım süresi veya kişi sayısı	Alan büyüklüğü	Ortak kullanımda oranlama gerekir.
Makine Bakım-Onarım Gideri	Makine sayısı veya makine saati	Amortisman değeri	Makine özelinde hizmet varsa doğrudan yüklenebilir.
Dışarıdan Sağlanan Hizmetler	Hizmetin kullanıldığı gider yeri	Dağıtılmayabilir (doğrudan yüklenebilir)	Doğrudan hizmet alan birime yüklenir.
İletişim Giderleri	Kullanım kayıtları	Personel sayısı	Arama verisi yoksa kişi sayısı baz alınır.
Sigorta Gideri	Sigortalı varlığın değeri	Alan büyüklüğü	Sigortalı varlık hangi birime aitse oraya yüklenir.
Nakliye ve Taşıma Gideri	Taşınan mal miktarı (kg, koli, m³)	Satış hacmi	Üretim sonrası ise 760’a gider yazılır.
Ortak Ofis Sarf Giderleri	Personel sayısı	Evrak sayısı, işlem hacmi	Yoğunluk farklıysa yüzdesel ayrım yapılabilir.
İdari Personel Ücretleri	Doğrudan yükleme (770)	Gelir oranı, birim büyüklüğü	İlgili birimde çalışıyorsa doğrudan yüklenir.
Finansman Giderleri	Doğrudan finansman hesabına (780)	Yatırım projesi ile ilişkilendirilebilir	VUK’a göre aktifleştirme yapılabilir.

Uygun maliyet dağıtım anahtarlarının belirlenmesi, sağlıklı finansal raporlama ve doğru kârlılık analizleri açısından kritik öneme sahiptir. Dağıtım anahtarlarının hatalı ya da keyfi belirlenmesi; işletmelerin:

• Ürün maliyetlerini yanlış hesaplamasına,
• Fiyatlandırma stratejilerinin bozulmasına,
• Yanıltıcı kârlılık analizleri yapmasına ve
• Vergi incelemelerinde riskle karşı karşıya kalmasına neden olabilir.

Bu tür hatalar, doğrudan:

• Satılan malın/mamulün/hizmetin maliyetini,
• Stok değerini,
• Faaliyet kârını ve nihayetinde
• Kurumlar vergisi matrahını olumsuz etkileyebilir.

Örneğin, eğer genel yönetim giderlerinin büyük bir bölümü üretim maliyetine yüklenirse, bu durum stok maliyetinin artmasına, dolayısıyla satılan malın maliyetinin yükselmesine ve kârın düşmesine yol açar. Sonuç olarak, eksik vergi beyanı riski doğar ve bu da cezai yaptırımlarla karşılaşılmasına neden olabilir.

Benzer şekilde, giderlerin aşırı ölçüde dönemsel gider olarak gösterilmesi, işletmenin dönem kârını yapay biçimde azaltarak vergi matrahını azaltır.

Bir diğer örnek olarak; tüm işletmeye hizmet eden güvenlik giderlerinin yalnızca üretim birimine yüklenmesi hem finansal tabloların doğruluğunu bozar hem de birimler arası performans karşılaştırmalarını yanıltıcı hale getirir.

SONUÇ

Her endirekt gider, işletmenin maliyet yapısını doğrudan etkiler. Bu nedenle dağıtım anahtarı seçimi, teknik muhasebe bilgisi kadar işletme mantığını da gerektirir. Ölçülebilirlik, doğrudanlık ve belgelendirilebilirlik ilkeleri ışığında yapılan gider yüklemeleri, işletmeye hem mali kontrol hem de stratejik planlama açısından güçlü bir zemin sunar.

Giderlerin doğru dağıtımı yalnızca maliyet muhasebesinin değil, aynı zamanda vergisel doğru beyanın ve denetlenebilirliğin de anahtarıdır. Uygun ve ölçülebilir dağıtım anahtarları, sadece iç kontrol açısından değil; kurumlar vergisi matrahı, geçici vergi hesaplaması ve yasal raporlama açısından önemlidir.

13.05.2025

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.

>> YILIN KAMPANYASI: Muhasebecilere Özel Web Sitesi 1.249 TL + KDV  Ayrıntılar için tıklayın.