Mustafa Pehlivan
Yeminli Mali Müşavir
E. Vergi Müfettişi
ymmmustafapehlivan@gmail.com

Miras Yoluyla İntikal Edecek Olan Ticari Sermayenin Hesaplanmasında, Veraset ve İntikal Vergisi Yönünden Dikkat Edilecek Hususlar

7338 sayılı Veraset ve İntikal Vergisi Kanunu’nun 1/1 maddesinde verginin mevzuu; “Türkiye Cumhuriyeti tabiiyetinde bulunan şahıslara ait mallar ile Türkiye'de bulunan malların veraset tarikiyle veya herhangi bir suretle olursa olsun ivazsız bir tarzda bir şahıstan diğer şahsa intikali Veraset ve İntikal Vergisine tabidir.” şeklinde ifade edilmiştir. Aynı kanunun 2/b maddesinde “Mal” tabiri; “mülkiyete mevzu olabilen menkul ve gayrimenkul şeylerle mameleke girebilen sair bütün haklar ve alacaklar” hükmü yer almaktadır. Bu yasal hükümlere göre, Türkiye Cumhuriyeti tabiiyetinde bulunan şahıslara ait mallar ile Türkiye'de bulunan malların miras yoluyla devri Veraset ve İntikal Vergisine tabidir. Bir kimsenin, miras bırakanın mirasçısı olduğunu gösteren ve mahkemeden alınan resmî belge niteliğindeki veraset ilamının (mirasçılık belgesi) çıkarılması üzerine, terekede yer alan mal ve hakların değerlemeye tabi tutularak vergi matrahının hesaplanması gerekir. Bu bağlamda, aşağıda, sadece miras yoluyla gerçekleşen intikallerin 7338 sayılı Veraset ve İntikal Vergisi Kanunu çerçevesinde vergilendirilmesi ve özellikle de ticari sermayenin miras yoluyla intikali halinde vergi idaresi tarafından yapılan işlemler açıklanacaktır.

1- Veraset ve İntikal Vergisinde Değerleme: Vergi matrahının nasıl hesaplanacağı Veraset ve İntikal Vergisi Kanunu (VİVK) 10 uncu maddesinde açıklanmış olup verginin matrahı, intikal eden malların Vergi Usul Kanununa göre bulunan değerleridir. Mükellefler, ilk tarhiyatta nazara alınmak üzere bu verginin mevzuuna giren malları aşağıda belirtilen değerleme ölçülerinden faydalanarak, belirtilmeyenler bakımından ise Vergi Usul Kanununun servetleri değerleme ile ilgili 3 üncü bölümündeki esaslara göre değerlemek ve beyannamelerinde göstermek zorundadırlar. Aynı Kanunun 11. maddesinde ise değerleme günü “…miras yoluyla vuku bulan intikallerde mirasın açıldığı gündür” olarak belirlenmiştir. Değerleme ölçüleri;

a) Ticari sermaye; bilanço esasına göre defter tutanlarda ölüm tarihine takaddüm eden takvim yılı bilançosuna göre bulunacak öz sermaye, ticari sermayedir.

b) Gayrimenkuller ticari işletmeye dahil olsun veya olmasın Emlak Vergisine esas olan değerle değerlenir.

c) Menkul mallar ve gemiler rayiç bedelle değerlenir.

d) Esham; borsada kayıtlı ise ölüm tarihine takaddüm eden üç yıl içindeki en son muamele değeri ile değerlenir. Borsada kayıtlı değil ise veya kayıtlı olup da üç yıl içinde muamele görmemiş ise itibari değerle değerlenir.

e) Tahvilat; Vergi Usul Kanununun 266 ncı maddesindeki hükümlere göre değerlenir.

f) Yabancı paralar; borsa rayici ile; borsada rayici yoksa Maliye Bakanlığınca tespit olunacak kura göre değerlenir.

g) Haklar; tescile tabi bilumum hakların değeri tesisleri sırasında tapu siciline kaydedilen değerdir. Tapu sicilinde bedeli gösterilmeyen haklarla, bunlar dışındaki bilumum haklar (Sınai ve edebi mülkiyet haklariyle imtiyazlar dahil) mükellef tarafından değerlendirilmez ve ilk tarhiyatta nazara alınmaz.

Buna göre, Kanunun 10 uncu maddesinde belirtilen mal ve hakların değerlemesi bu hükümlere göre ve bunlar dışında kalan mal ve hakların değerlemesi ise 213 sayılı Vergi Usul Kanununun (VUK) servetleri değerleme ile ilgili 3 üncü bölümündeki esaslara göre, mirasçılar tarafından verilen beyannamede yapılacaktır. Mükellefler verginin konusuna giren malların değerini ilk olarak kendileri VİVK’na göre belirler.

Ticari sermaye kavramına gelince, ticari sermayenin değerlemesi, vefat eden kişinin ticari işletme sahibi olması veya vefat eden kişinin ticaret şirketlerinde ortaklığının bulunması halinde söz konusu olmaktadır. Bu durumlarda, öncelikle ticari işletmenin veya ticaret şirketinin ticari sermayesinin hesaplanması (değerleme yapılması) ve ardından bu ticari sermayeden ölen kişiye isabet eden ticari sermayenin değerinin tespit edilmesi gerekmektedir. İşte bu hesaplama ve değerleme işlemleri doğrudan veya yapılan vergi incelemesi neticesinde düzenlenmiş olan vergi inceleme raporu dikkate alınmak suretiyle takdir komisyonları tarafından yerine getirilmektedir. Konunun önemine binaen ticari sermayenin tespit şekli ile yapılan incelemeler ve takdir komisyonları tarafından yapılan işlemler ayrıca açıklanmıştır.

2- Veraset ve İntikal Vergisinde İkili Tarhiyat Uygulaması:       

Veraset ve intikal vergisinde tarhiyat sistemi diğer vergilerden farklı olarak ikili bir yapıya dayanmaktadır. Ölüm Türkiye'de olmuş ise mükelleflerin Türkiye'de bulunmaları halinde ölüm tarihini takip eden dört ay içinde, mükelleflerin yabancı bir memlekette bulunmaları halinde ölüm tarihini takip eden altı ay içinde beyannamenin verilmesi gerekir. Veraset ve intikal vergisinde öncelikle mükelleflerin/mirasçıların kendi beyanı üzerine ilk tarhiyat yapılır. Bu birinci tarhiyatta mükellefler verginin konusuna giren malların değerini VİVK’na göre kendileri belirler. İkinci aşamada ise beyan edilen servet unsurları için, VİVK’nun 10 uncu maddesi ile 213 Sayılı VUK’un servetleri değerleme hükümlerine göre, vergi idaresi tarafından yeniden değerleme yapılır. Mirasçılar tarafından beyan edilen değer ile vergi dairesi tarafından tespit edilen değerler arasında bir fark bulunması halinde bu farka isabet eden vergi dairesi tarafından tarh (ikmal) edilecektir. İşte idare tarafından yapılan bu tarhiyata ikinci tarhiyat denilmektedir. Vergi dairesi tarafından bulunan bu fark üzerinden tarh edilen verginin %50’si oranında vergi ziyaı cezası kesilecektir. Ancak gayrimenkullerin vergi dairesi tarafından değerlenmesi sonucunda ortaya çıkacak olan farklar üzerinden tarh edilen vergiler için vergi ziyaı cezası kesilmeyecektir. Menkul mallar ile gemilere ilişkin değerlemelerde % 50'ye kadar bulunacak farklar için ceza uygulanmayacaktır.

Buna göre, vefat eden kişi ticari işletme sahibi değilse veya vefat eden kişinin ticaret şirketlerinde ortaklığı yoksa, mirasçılar tarafından beyan edilen matrah üzerinden birinci tarhiyat yapılacak, ardından beyan edilen servet unsurları vergi idaresi tarafından VİVK’nun 10 uncu maddesi ile 213 Sayılı VUK’un servetleri değerleme hükümlerine göre yeniden değerlemeye tabi tutulup ikinci tarhiyat yapılacaktır. Uygulamada en çok, TL ve/veya döviz cinsi para/mevduat ile altın, gayrimenkul ve taşıtların değerlemesine rastlanılmaktadır. Bunlardan TL paranın itibari (üzerinde yazılı) değerle, döviz cinsinden yabancı paranın ölüm tarihindeki TCMB döviz alış kuruyla, altın ve taşıtlar gibi menkul malların rayiç bedelle (ölüm tarihindeki alım-satım değeri) ve gayrimenkullerin vergi değeri (belediyelerden öğrenilebilir) ile değerlenmesi gerekir. Hisse seneleri ise borsada kayıtlı ise ölüm tarihine denk gelen gündeki değeri ile değerlenir. Hisse seneleri borsada kayıtlı değil ise veya kayıtlı olup da üç yıl içinde muamele görmemiş ise (üzerinde yazılı) itibari değerle değerlenir. Tahviller ise yine rayiç bedel ile değerlenmesi gerekir. Bu şekilde yapılan değerleme sonucunda bulunan matrah üzerinden vergi dairesinde tarafından ikinci tarhiyat yapılacaktır. İkinci tarhiyatlardaki fark da genellikle bu değerleme farklarından kaynaklanmaktadır. Bu bakımdan ilk tarhiyata esas olacak beyannamede değerlemenin doğru yapılması önem arz etmektedir. Ancak, bu hususla çok fazla karşılaşılmadığından, ticari sermayenin değerlenmesinin nasıl yapılması gerektiği iyi bilinmemekte ve bu nedenle asıl önemli fark ticari sermayenin değerlenmesinde ortaya çıkmaktadır. Bu nedenle konu aşağıda örnek yardımı ile ayrıca açıklanmaya çalışılmıştır.

3- Ticari Sermayenin Miras Yoluyla İntikali Halinde Vergi İdaresi Tarafından Yapılan İşlemler

Vefat eden kişinin ticari işletme sahibi olması veya vefat eden kişinin ticaret şirketlerinde ortaklığının bulunması halinde ticari sermayenin ayrıca değerlenmesi gerekmektedir. Uygulamada mükellefler, böyle bir durumda, vefat eden kişiden intikal eden (şahsi) mal ve hakları beyannameye ekledikten sonra, vefat eden kişinin ticari işletmesini beyannameye kabaca ve basit bir hesaplama ile ilave etmektedir. Bu işlem yapılırken de kabaca ölüm tarihi itibariyle çıkarılan bilançodaki aktif toplamından borç toplamını düşüp bulunan rakamı ortaklık oranıyla çarpmak suretiyle ticari sermaye hesaplanmaktadır. Ancak yapılan bu hesaplama şekli eksiktir ve kanun hükümlerine de uygun değildir.

Tüm değerleme ve hesaplama işlemlerinde ölüm tarihi itibariyle çıkarılan ticari işletmeye ait bilanço dikkate alınmalıdır. Ölüm tarihi itibariyle çıkarılacak bu bilançoda, bilançodaki kıymetlerin (dönem sonu işlemlerinde olduğu gibi) yeniden değerlenmesi gerekmektedir. Bu bakımdan, ölüm tarihi itibariyle çıkarılan ticari işletmeye ait bilançodaki mal, hak, borç ve alacakların VİVK’nun 10 uncu maddesi ile 213 Sayılı VUK’un servetleri değerleme hükümlerine göre yeniden değerlemeye tabi tutulması gerekmektedir. Bu bağlamda, bilançoda yer alan kıymetlerin değerlemesi yapılmamışsa bu inceleme aşamasında denetim elemanı tarafından yapılarak bilanço yeniden oluşturulacaktır.

Nitekim, uygulamada, mirasçılar tarafından verilen beyanname üzerine ilk tarhiyat yapıldıktan sonra, 2018/1 Nolu Vergi İnceleme ve Denetim İç Genelgesine göre, intikale konu olan işletmelerin bilançolarından murisin hissesine isabet eden aktif tutarı 3.500,000 TL’ye kadar olanlar ile belli bir hadde bağlı olmaksızın işletme hesabı esasına göre defter tutanların ticari varlıkları incelemeye konu edilmemekte ve ticari sermayeye dahil olan mal ve haklar doğrudan takdir komisyonları tarafından takdir edilmektedir. Bu kapsamda, doğrudan, takdir komisyonları tarafından mal ve haklar için takdir edilen yeni değerler dikkate alınarak mal ve hakların toplam değerinden ticari işletmenin toplam borcu tenzil edilmek suretiyle ticari sermaye hesaplanmaktadır. Bu şekilde tespit edilen ticari sermaye, ortaklık hisse oranı ile çarpılıp mirasçılara intikal eden ticari sermaye bulunmakta ve bu tutar beyannameye dahil edilip ikinci tarhiyat yapılmaktadır.

Diğer yandan, 2018/1 Nolu Vergi İnceleme ve Denetim İç Genelgesine göre, intikale konu olan işletmelerin bilançolarından murisin hissesine isabet eden aktif tutarı 3.500,000 TL üzerinde olması halinde, vefat eden kişinin ticari işletmesi (veya ticaret şirketi) hakkında inceleme talep edilmekte ve bu incelemeler Vergi Müfettişleri tarafından yapılmaktadır. Bu kapsamda yapılan incelemelerde, ticari işletmenin/ ticaret şirketinin ölüm tarihli bilançosu üzerinde inceleme yapılmakta, ölüm tarihi itibariyle çıkarılan ticari işletmeye ait bilançodaki mal, hak, borç ve alacaklar VİVK’nun 10 uncu maddesi ile 213 Sayılı VUK’un servetleri değerleme hükümlerine göre yeniden değerlemeye tabi tutulmakta ve ticari sermaye bu şekilde bulunacak değerler üzerinden yeniden hesaplanmaktadır. Bu şekilde yapılan ticari öz sermaye hesaplamalarında analitik yöntem (Öz Sermaye = Aktif Toplamı – Borçlar) uygulanmaktadır. Yapılan bu hesaplama rapora bağlanmakta ve vergi inceleme raporu takdir komisyonuna sevk edilmektedir. Takdir komisyonları, vergi inceleme raporunda gösterilen verilere göre, ticari sermayeye dahil olan mal ve haklar için ayrı ayrı değer takdir etmektedir.

Bununla birlikte, bu kapsamda yapılan incelemeler, sadece takdir komisyonları tarafından yapılacak takdir işlemlerinde kullanılmak üzere yapılmaktadır. Yani yapılan vergi incelemeleri neticesinde düzenlenmiş olan raporlardaki değerler kesin bir nitelik taşımamaktadır. Dolayısıyla veraset ve intikal vergisi için ticari sermayenin tespitine yönelik vergi incelemesi neticesinde düzenlenen rapor, takdir komisyonları için görüş ve öneri niteliğindedir. Ticari sermayenin tespitinde yetki tamamen takdir komisyonlarınındır. Yapılan vergi incelemesi kapsamında yapılan değerleme ve hesaplama işlemleri kullanılarak, takdir komisyonları tarafından ticari sermayeye dahil olan mal ve hakların değerleri yeniden takdir edilecek ve yeni değerler üzerinden ticari sermaye hesaplanacaktır.

Takdir komisyonları tarafından yapılan takdir işleminde, doğrudan intikal eden ticari sermaye değil, ticari sermayeye dahil olan mal ve haklar ayrı bir şekilde takdir edilmekte ve en sonunda aktif toplamından borç toplamı düşülüp vefat eden kişinin hissesine isabet ve intikal eden ticari sermaye hesaplanmaktadır. Ancak, uygulamada, genellikle bu raporlarda gösterilen değerler, takdir komisyonları tarafından, aynen takdir edilmektedir. Son olarak ise ortağın şirketten olan alacakları intikal eden ticari sermayeye dahil edilir, ortağın şirkete olan borçları ise intikal eden ticari sermayeden indirilecektir. Diğer yandan, yeniden hesaplanan öz sermayenin negatif olması (borç toplamının mal ve hakların toplam değerinden düşük olması) halinde ise takdir edilmesi gereken değer “sıfır” olacak ve bu negatif değer diğer mal ve haklardan düşülmeyecektir. Buna ilişkin örnek uygulama aşağıda gösterilmiştir.

ÖRNEK UYGULAMA: Pehlivan Tekstil Sanayi Ve Ticaret A.Ş. ortağı Hasan Pehlivan  01.05.2025 tarihinde vefat etmiştir. Beyan edilen ticari sermaye aşağıdaki gibi hesaplanmıştır.

I- Aktif Toplamı	616.430.000,00
II- Borç Toplamı	349.220.000,00
III- Ticari Sermaye =(I-II)	267.210.000,00
IV- Murisin Ortaklık Payı	40%
V- İntikal Eden Ticari Sermaye =(III*IV)	106.884.000,00

Şirketin ölüm tarihi itibariyle hazırlanan bilançosu aşağıdaki gibidir. Bilançoda dövizli alacak ve borçlar ölüm tarihi itibariyle yeniden değerlenmiş ve bu yeni değerler bilançoya aktarılmış olup bunun dışında bir işlem yapılmamıştır.

YILDIZ TEKSTİL SANAYİ VE TİCARET A.Ş.  01.05.2025 TARİHLİ AYRINTILI BİLANÇO
1	DÖNEN VARLIKLAR	249.230.000,00	3	KISA VADELİ YAB.KAY.	204.220.000,00
10	Hazır Değerler	5.550.000,00	30	Mali Borçlar	95.000.000,00
100	Kasa	50.000,00	300	Banka Kredileri	95.000.000,00
102	Bankalar	5.500.000,00	32	Ticari Borçlar	80.120.000,00
11	Menkul Kıymetler	25.000.000,00	320	Satıcılar	67.580.000,00
112	Kamu Kesimi Tahvil Senet ve B.	25.000.000,00	329	Diğer Ticari Borçlar	12.540.000,00
12	Ticari Alacaklar	96.850.000,00	34	Alınan Avanslar	20.500.000,00
120	Alıcılar	75.350.000,00	340	Alınan Sipariş Avansları	10.500.000,00
121	Alacak Senetleri	1.500.000,00	349	Alınan Diğer Avanslar	10.000.000,00
128	Şüpheli Ticari Alacaklar	10.000.000,00	36	Ödenecek Vergi ve Diğer Yük.	8.600.000,00
129	Şüpheli Ticari Alacaklar K.(-)	10.000.000,00	360	Ödenecek Vergi ve Fonlar	3.250.000,00
15	Stoklar	121.050.000,00	361	Ödenecek Sosyal Güvenlik Kes.	5.350.000,00
150	İlk Madde ve Malzeme	70.000.000,00	4	UZUN VADELİ YAB.KAY.	145.000.000,00
151	Yarı Mamuller-Üretim	2.550.000,00	40	Mali Borçlar	145.000.000,00
152	Mamuller	18.000.000,00	400	Banka Kredileri	145.000.000,00
153	Ticari Mallar	11.500.000,00	5	ÖZKAYNAKLAR	267.210.000,00
157	Diğer Stoklar	12.500.000,00	50	Ödenmiş Sermaye	175.450.000,00
159	Verilen Sipariş Avansları	6.500.000,00	500	Sermaye	150.000.000,00
19	Diğer Dönen Varlıklar	780.000,00	502	Sermaye Düzeltmesi Olumlu F.	25.450.000,00
190	Devreden KDV	780.000,00	52	Kar Yedekleri	10.000.000,00
2	DURAN VARLIKLAR	367.200.000,00	520	Yasal Yedekler	10.000.000,00
25	Maddi Duran Varlıklar	367.200.000,00	522	Geçmiş Yıllar Karları	53.000.000,00
250	Arazi ve Arsalar	120.250.000,00	525	Geçmiş Yıllar Karları	53.000.000,00
251	Yeraltı ve Yerüstü Düzenleri	13.450.000,00	54	Dönem Net Karı (Zararı)	28.760.000,00
252	Binalar	145.000.000,00	540	Dönem Net Karı	28.760.000,00
253	Tesis, Makine ve Cihazlar	255.000.000,00	57
254	Taşıtlar	5.000.000,00	570
255	Demirbaşlar	3.500.000,00	58
257	Birikmiş Amortismanlar (-)	-175.000.000,00	580
	AKTİF TOPLAMI	616.430.000,00	59	PASİF TOPLAMI	616.430.000,00

i- Buna göre, her bir varlık kalemi bazında değerleme öncelikle Veraset ve İntikal Vergisi Kanunu’nun 10. maddesine göre yapılacak ve bu maddede hüküm olmayan hallerde Vergi Usul Kanununun servetleri değerleme hükümleri dikkate alınacaktır. 213 Sayılı VUK’un ilgili maddelerine göre; esham ve tahvilat borsa rayici ile, senetli ve senetsiz bütün alacak ve borçlar kayıtlı değerleri ile değerlenmelidir. Mevduat veya kredi sözleşmelerine müstenit alacak ve borçlar değerleme gününe kadar hesaplanacak faizleriyle birlikte dikkate alınmalıdır. Bu bakımdan ve ölüm tarihi itibariyle hazırlanan bilançoda yer alan kıymetlerden dövizli alacak ve borçlar ölüm tarihi itibariyle değerlemesi yapıldığından; Hazır Değerler, Ticari Alacaklar, Diğer Dönen Varlıklar, Mali Borçlar, Ticari Borçlar, Alınan Avanslar, Ödenecek Vergi ve Diğer Yükümlülükler, Kısa ve Uzun Vadeli Mali Borçlar, Özkaynaklar kalemlerinde yeniden herhangi değerleme işlemi yapılmayacaktır.

ii- Mükellef kurum ölüm tarihli bilançosunda 112- Kamu Kesimi Tahvil Senet ve Bonoları hesabının borç bakiyesi 25.000.000 TL’dir. Söz konusu tahvillerin rayiç bedel ile değerlenmesi gerektiği ve tahvillerin ölüm tarihinde borsadaki alım-satım değerinin 35.000.000,00 TL olduğunu varsaydığımızda, yeniden düzenlenecek olan bilançoda bu hesabın değeri 35.000.000,00 TL olarak dikkate alınacaktır.

iii- 213 sayılı VUK’un 292. maddesinde; Vergilendirilecek bir servete dahil ticari sermayenin unsurlarından bulunan emtia, gemiler ve taşıtlar, tesisat ve makineler, demirbaş eşya ve diğer menkul malların emsal bedeli ile değerleneceği hükmüne yer verilmiştir. Buna göre, söz konusu bu kıymetlerin rayiç bedellerinin tespit edilmesi gerekmektedir. Bunlardan emtia stoklarının, tesisat ve makinelerin ve demirbaş eşyaların rayiç bedellerinin ayrı ayrı tespit edilmesi çok mümkün değildir. Bu menkul malların çok çeşitli ve değişik mahiyette olmaları, miktar olarak fazlada sayıda olmaları ve bazılarının kullanılmış olmaları nedeniyle yıpranma paylarının hesaplanmasının mümkün olmadığı düşünüldüğünde; Bu menkul malların genellikle bilançodaki kayıtlı değerleriyle dikkate alınmaları zorunluluğu bulunmaktadır. Buna göre, menkul mallar bilançodaki kayıtlı değerleriyle dikkate alınacaktır. Ancak yine de takdir komisyonlarının bu menkul mallar hakkında da emsal bedeli ile değerlemek üzere takdir yetkilerini kullanmaları ve yeniden değerleme yapmaları mümkündür.

vi- Vergilendirilecek bir servete dahil ticari sermayenin unsurlarından bulunan taşıtların emsal bedeli ile değerlenmesi gerekmektedir. Menkul mallardan olan taşıtların değerlemesi ise nispeten kolaydır. Zira taşıtların değerlemesinde kullanılabilecek kasko değerleri gibi bir taşıtın emsal bedeline yakın değerini gösterebilecek bir veri bulunmaktadır. Kaldı ki yıpranma payları için de bilançoda birikmiş amortismanları bulunmaktadır. Bu bakımdan her araç modeli için her yıl belirlenen kasko değerlerinin “emsal bedeli” olarak dikkate alınması mümkündür. Uygulamada da bu kasko değerleri yaygın olarak kullanılmaktadır. Ancak yine de takdir komisyonlarının takdir yetkilerini burada da kullanmaları ve inceleme raporunda gösterilen değerden (veya kasko değerlerinden) farklı bir değeri takdir etmeleri mümkün olup raporda da bu ibarelere yer verilmektedir. Örnek uygulamamızda, kasko değerleri kullanılarak taşıtların emsal değerleri aşağıdaki gibi hesaplanmıştır.           

Aktife Kayıtlı Taşıt Listesi	Kayıtlı Değeri (TL)	Kasko Değeri (TL)
Binek Otomobil-1	250.000,00	450.000,00
Binek Otomobil-2	350.000,00	630.000,00
Binek Otomobil-3	750.000,00	1.350.000,00
Ticari Araç-1	500.000,00	950.000,00
Ticari Araç-2	600.000,00	1.140.000,00
Ticari Araç-3	700.000,00	1.330.000,00
Kamyonet-1	750.000,00	1.387.500,00
Kamyonet-2	1.100.000,00	2.035.000,00
Toplam	5.000.000,00	9.272.500,00

v- VİVK’na göre vefat tarihi itibariyle düzenlenen bilançoda Maddi Duran Varlıklar hesap grubunda yer alan 250- Arazi ve Arsalar, 251- Yeraltı ve Yerüstü Düzenleri ile 252- Binalar hesap gruplarında yer alan arsa, arazi ve binaların (gayrimenkullerin) değerlemesinin vergi değeri ile yapılması gerekmektedir. Arsa, arazi ve binaların vergi değerleri ise il/ilçe belediyelerinden temin edilmektedir. Bunların değerlenmesi konusunda takdir komisyonlarının bir yetkisi yoktur. Söz konusu değerlerin aşağıdaki gibi olduğu düşünüldüğünde, yeniden oluşturulacak bilançoda bu vergi değerleri dikkate alınacaktır.

	Kayıtlı Değeri (TL)	Vergi Değeri(TL)
Arazi ve Arsalar	120.250.000,00	150.312.500,00
Yeraltı ve Yerüstü Düzenleri	13.450.000,00	18.830.000,00
Binalar	145.000.000,00	195.750.000,00
Toplam	278.700.000,00	364.892.500,00

VİVK’nun 10. maddesine göre ve bu maddede hüküm olmayan hallerde Vergi Usul Kanununun servetleri değerleme hükümleri dikkate alınarak yapılan değerleme neticesinde, bu değerler dikkate alınarak yeniden oluşturulan “Ölüm Tarihli Bilanço” aşağıdaki gibi olacaktır.

YILMAZ TEKSTİL SANAYİ VE TİCARET A.Ş.  01.05.2025 TARİHLİ AYRINTILI BİLANÇO
1	DÖNEN VARLIKLAR	259.230.000,00	3	KISA VADELİ YAB.KAY.	204.220.000,00
10	Hazır Değerler	5.550.000,00	30	Mali Borçlar	95.000.000,00
100	Kasa	50.000,00	300	Banka Kredileri	95.000.000,00
102	Bankalar	5.500.000,00	32	Ticari Borçlar	80.120.000,00
11	Menkul Kıymetler	35.000.000,00	320	Satıcılar	67.580.000,00
112	Kamu Kesimi Tahvil Senet ve B.	35.000.000,00	329	Diğer Ticari Borçlar	12.540.000,00
12	Ticari Alacaklar	96.850.000,00	34	Alınan Avanslar	20.500.000,00
120	Alıcılar	75.350.000,00	340	Alınan Sipariş Avansları	10.500.000,00
121	Alacak Senetleri	1.500.000,00	349	Alınan Diğer Avanslar	10.000.000,00
128	Şüpheli Ticari Alacaklar	10.000.000,00	36	Ödenecek Vergi ve Diğer Yük.	8.600.000,00
129	Şüpheli Ticari Alacaklar K.(-)	10.000.000,00	360	Ödenecek Vergi ve Fonlar	3.250.000,00
15	Stoklar	121.050.000,00	361	Ödenecek Sosyal Güvenlik Kes.	5.350.000,00
150	İlk Madde ve Malzeme	70.000.000,00	4	UZUN VADELİ YAB.KAY.	145.000.000,00
151	Yarı Mamuller-Üretim	2.550.000,00	40	Mali Borçlar	145.000.000,00
152	Mamuller	18.000.000,00	400	Banka Kredileri	145.000.000,00
153	Ticari Mallar	11.500.000,00	5	ÖZKAYNAKLAR	367.675.000,00
157	Diğer Stoklar	12.500.000,00	50	Ödenmiş Sermaye	175.450.000,00
159	Verilen Sipariş Avansları	6.500.000,00	500	Sermaye	150.000.000,00
19	Diğer Dönen Varlıklar	780.000,00	502	Sermaye Düzeltmesi Olumlu F.	25.450.000,00
190	Devreden KDV	780.000,00	52	Kar Yedekleri	10.000.000,00
2	DURAN VARLIKLAR	457.665.000,00	520	Yasal Yedekler	10.000.000,00
25	Maddi Duran Varlıklar	457.665.000,00	522	Geçmiş Yıllar Karları	53.000.000,00
250	Arazi ve Arsalar	150.312.500,00	525	Geçmiş Yıllar Karları	53.000.000,00
251	Yeraltı ve Yerüstü Düzenleri	18.830.000,00	54	Dönem Net Karı (Zararı)	129.225.000,00
252	Binalar	195.750.000,00	540	Dönem Net Karı	129.225.000,00
253	Tesis, Makine ve Cihazlar	255.000.000,00	57
254	Taşıtlar	9.272.500,00	570
255	Demirbaşlar	3.500.000,00	58
257	Birikmiş Amortismanlar (-)	-175.000.000,00	580
	AKTİF TOPLAMI	716.895.000,00	59	PASİF TOPLAMI	716.895.000,00

Mükellef kurumun yeniden oluşturulan ölüm tarihli bilançosuna göre, aktif toplamı 716.895.000,00 TL’dir. Aynı bilançodaki kısa ve uzun vadeli borçların toplamı ise 349.220.000 TL olarak hesaplanmaktadır. Buna göre mükellef kurumun ticari öz sermayesi ve mirasçılara intikal eden ticari sermaye aşağıda gibi hesaplanmıştır.

I- Aktif Toplamı	716.895.000,00
II- Borç Toplamı	349.220.000,00
III- Ticari Sermaye =(I-II)	367.675.000,00
IV- Murisin Ortaklık Payı	40%
V- İntikal Eden Ticari Sermaye =(III*IV)	147.070.000,00

Daha önce açıklandığı gibi, bu kapsamda yapılan incelemelerde tanzim edilen vergi inceleme raporları, takdir komisyonları için görüş ve öneri niteliğindedir. Yani yapılan vergi incelemeleri neticesinde düzenlenmiş olan raporlardaki değerler kesin bir nitelik taşımamaktadır. Bu bakımdan, ticari sermayenin tespitinde yetki tamamen takdir komisyonlarınındır. Ancak, takdir komisyonları tarafından yapılan takdir işleminde, ticari sermayeye dahil olan mal ve haklar ayrı bir şekilde takdir edilmekte ve en sonunda aktif toplamından borç toplamı düşülüp vefat eden kişinin hissesine isabet eden ticari sermaye hesaplanmaktadır. Diğer yandan, murisin şirketten olan alacaklarının olması halinde bu alacaklarının ticari sermayeye eklenmesi, murisin şirkete borcunun olması halinde ise bu borcun ticari sermayeden ayrıca tenzil edilmesi gerekmektedir. Daha sonrasında ise vefat eden şahsın mirasçılarına intikal eden şahsi mal varlığı da buna dahil edilip intikal eden toplam mal varlığının değeri tespit edilecek ve vergi dairesi tarafından ikinci tarhiyat yapılacaktır. Buna göre, örneğimizde mirasçılara intikal eden sermaye 147.070.000,00 TL olarak hesaplanmış olup bu değer dikkate alınarak ikinci tarhiyat yapıldıktan sonra birinci tarhiyatta tarh edilen vergi ikmal edilecektir.

Diğer yandan, takdir komisyonu kararlarının her birinin ayrı olarak vergi mahkemelerinde dava konusu yapılması mümkündür. Mükelleflerin ilk beyannamede yapacakları değerlemede bu hususlara dikkat etmeleri, değerleme işlemlerinde mutlaka uzman yardımı almaları ve özellikle de takdir komisyonu tarafından yapılacak takdir işlemlerinin dava konusu edilmelerinin mümkün olduğunu bilmelerinde kendileri için büyük fayda bulunmaktadır. Ayrıca aşağıda ilgili özelgelere yer verilmiştir.

ÖZELGE-1: İlgide kayıtlı yazıda, ..................'ın 06/06/2005 tarihinde ölümü üzerine muristen intikal eden özsermayenin tespiti amacıyla Vergi Denetmeni ................. ve .................. tarafından yapılan inceleme sonucu 18.02.2005 gün ve …………… sayılı vergi inceleme raporunun düzenlendiği, ilgili vergi dairesince veraset ve intikal vergisi yönünden matrah takdiri için dosyanın Takdir Komisyonuna sevk edildiği, Takdir Komisyonu Başkanlığınca da söz konusu raporda öz sermaye tespitinin sadece bilançoda yer alan bilgilere dayalı olarak yapıldığı, bilanço kalemlerinin ayrı ayrı değerlendirilmediği komisyona sevk edilen diğer dosyalarda mevcut olan öz sermaye tespitine yönelik diğer inceleme raporlarında bilanço kalemleri ayrı ayrı değerlendirildiğinden matrah takdirlerinin buna göre yapıldığı belirtilerek, uygulama birliğinin sağlanması ve vergi matrahının doğru tespitinin yapılabilmesi için öz sermaye tespitine yönelik yapılan incelemelerde bilanço bilgilerine dayalı tespitin yeterli olup olmayacağı, bilanço kalemlerinin ayrı ayrı değerlendirilip değerlendirilmeyeceği hususundaki Başkanlığımız görüşü sorulmaktadır……………………

Buna göre, mirasçılar ister ölüm tarihine takaddüm eden takvim yılı bilançosunu, isterse ölüm tarihindeki bilançoyu esas almış olsunlar, bilançonun aktif ve pasifinde yer alan iktisadi kıymetleri Veraset ve İntikal Vergisi Kanununun 10'uncu maddesinde belirtilen değerleme ölçülerine göre beyan etmeleri, değerleme ölçüsü belirtilmeyenleri ise 213 sayılı Vergi Usul Kanununun iktisadi kıymetlerin değerlendirilmesine ilişkin hükümlerine göre düzenlenmiş bilanço değerleri üzerinden öz sermayeyi hesaplayıp beyan etmeleri, idarenin de bilançoda yer alan iktisadi kıymetleri Vergi Usul Kanununun servetleri değerleme ile ilgili hükümlerine göre değerleyip kesin vergi matrahına ulaşılması gerekir. Bu nedenle, ilk tarhiyatla ilgili değerleme ölçülerinin yanlış ve eksik kullanılmasından dolayı inceleme raporuyla bulunan matrah farkı üzerinden ayrıca tarhiyat yapılmayıp, bilanço kalemlerinin takdir komisyonlarınca takdiri yapıldıktan sonra belirlenecek nihai matrah üzerinden tarhiyatın yapılması gerekmektedir. Öte yandan, 213 sayılı Vergi Usul Kanununun 3 üncü kitabının 1 inci kısmının 3 üncü bölümünde servetlerin değerlemesi hususu hükme bağlanmıştır. Anılan Kanunun 291 inci maddesinde, bir vergiye matrah olan servetin veya servet unsurlarının değerlenmesinde söz konusu bölümdeki yazılı esasların cari olacağı hüküm altın alınmıştır. Aynı Kanunun 292 inci maddesinde ticari sermayenin unsurlarından emtia, gemiler ve taşıtlar, tesisat ve makineler, demirbaş eşya ve diğer menkul malların emsal bedelleri ile değerleneceği açıklanmıştır. İleriki maddelerde ticari sermayeye dahil olmayan menkul malların ve gemilerin, esham, tahvilat ve yabancı paraların, alacak ve borçların, hakların, bina ve arazilerin nasıl değerleneceği hükme bağlanmıştır. Yukarıda yapılan açıklamalar çerçevesinde, yazınızda sözü edilen olayda, muristen intikal eden ticari sermayenin Vergi Usul Kanununun 3 üncü kitabının 1 inci kısmının üçüncü bölümünde yer alan hükümler doğrultusunda, ticari sermayeye dahil iktisadi kıymetler bazında değerlenmesi kanun gereğidir.

ÖZELGE-2: Murisin Anonim Şirketteki Hissesinin Veraset Ve İntikal Vergisi Beyannamesine Ne Şekilde Yansıtılacağı Hakkında; İlgide kayıtlı özelge talep formunuzda; ......'ın 07.11.2011 tarihinde vefatı üzerine ortağı olduğu ....Oto Petrol Tic. Ve San. A.Ş.'deki hisselerini (sadece öz sermaye payını) veraset ve intikal vergisi beyannamesi ile vergi dairesine bildirmek istediğiniz, ancak ilgili Vergi Dairesi Müdürlüğünce şirket bilançosu üzerinden hesaplanan öz sermaye payının yanı sıra şirket aktifinde kayıtlı tüm gayrimenkullerin, taşıtların, demirbaşların ve ölüm tarihi itibariyle hesaplanan dönem karının da ayrıca beyan edilmesinin gerektiği bildirilerek söz konusu hisselerin beyannamede ne şekilde gösterileceği hakkındaki görüşümüz sorulmaktadır…………………………..

Bu itibarla, 07.11.2011 tarihinde vefat eden ....'ın mirasçılarına intikal eden .... Petrol Tic. Ve San. A.Ş.'deki hisselerinin ilk tarhiyata esas olacak beyanında;

-Ölüm tarihine takaddüm eden takvim yılı bilançosuna veya ölüm tarihi itibariyle düzenlenecek bilançoya göre bulunacak öz sermayeden murisin hissesine düşen kısmın verilecek veraset ve intikal vergisi beyannamesinde beyan edilmesi,

- İntikal eden şirket hisselerinin değeri öz sermayeye göre bulunacağından ve öz sermayenin hesabında aktif ve pasif tüm bilanço kalemleri dikkate alınacağından öz sermayeden hisseye düşen kısım dışında, kıst dönem kârının ve işletmeye dahil gayrimenkullerin, demirbaşların ve taşıtların ayrıca beyan edilmemesi, gerekmektedir.

25.08.2025

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.

>> YILIN KAMPANYASI: Muhasebecilere Özel Web Sitesi 1.249 TL + KDV  Ayrıntılar için tıklayın.