Mücteba Onurhan Özmumcu
Bilim Uzmanı
iletisim@muctebaonurhanozmumcu.com

Adli Muhasebe ve Vergi İlişkisi

ADLİ MUHASEBE NEDİR?

Ekonomik olaylara bağlı olarak ortaya çıkan uyuşmazlıklar ve ihlallerde olayın gerçek yüzünün açığa çıkarılması ve doğru karara ulaşılmasını sağlamaya yönelik uzman görüsü geliştirmek üzere gerekli inceleme, araştırma, soruşturma ve denetimlerin sistemli bir şekilde yapılması bu amaçla gerekli kanıtların toplanması ve kanıtların analiz edilmesi için kullanılan teknik bilgi ve araştırmalara ‘Adli Muhasebe’ denir.

Adli Muhasebe, muhasebe, denetim, finans, sayısal yöntemler, hukuk, davranış̧ bilimleri, araştırma ve sorgulama gibi hünerlerin, kanıt toplama, analiz etme ve değerlendirmede kullanılması, bulguların raporlanması gibi hizmetlerdir.

Adli Muhasebe, muhasebenin yasal hedefler ve amaçlar için etkin bir biçimde kullanılmasıdır.

ADLİ MUHASEBENİN İÇERİĞİ:

-Hukuk

-Denetim

-Suç Bilimi

-Muhasebe

-İnsan Hakları

-Psikoloji

- Kriminoloji

gibi  bilim dallarından yararlanan bir bilim dalıdır.

Adli Muhasebenin Gelişimi
Tarihsel olarak, ticari işlemlerin kaydedilmesi ve bu kayıtların doğruluğunun sorgulanması antik zamanlardan beri önemli olmuştur. Örneğin, Mısır ve Mezopotamya’da ticari işlemler kil tabletler üzerine kaydedilmekte ve bu tabletler muhasebe kayıtlarının doğruluğunu sağlamak için kullanılmaktaydı. Bu temel muhasebe pratiği, zamanla daha karmaşık bir yapıya bürünerek adli muhasebe kavramının doğmasına yol açmıştır.

Adli muhasebe, özellikle ABD ve Batı Avrupa’da 1980’li yıllardan itibaren yaygınlaşmaya başlamıştır. Teknolojik gelişmeler ve küreselleşmenin etkisiyle finansal suçlar daha karmaşık hale gelmiş, bu da adli muhasebe ihtiyacını artırmıştır.

Günümüzde, birçok ülkede adli muhasebe eğitimi ve sertifikasyon programları bulunmaktadır.

ADLİ MUHASEBENİN UYGULAMA ALANLARI NELERDİR?

Adli muhasebenin en yaygın uygulama alanları şunlardır:

• Mali dolandırıcılık, hile ve yolsuzluk gibi suçların tespiti ve soruşturulması.
• İşletmeler arasındaki finansal uyuşmazlıkların çözümü.
• Mahkemelerde finansal konularda uzman tanık olarak hizmet vermek.
• Şirketlerin finansal durumlarının analiz edilmesi ve raporlanması.

ADLİ MUHASEBENİN KONULARI NELERDİR?

ØÇalışanların yaptıkları hileler, hırsızlıklar

Ø Şirket değerlemeleri

Ø  Boşanma davalarında mal paylaşımları

Ø  Kazalar, ihmal sonucu oluşan zararlar, yanlış̧ uygulamalar, can veya mala tecavüzler, öldürmeler, yaralamalar sonucu oluşan zararların hesaplanması

Ø  Sigorta işlemlerinde danışmanlık

Ø  Ortaklar ve hissedarlar arasındaki anlaşmazlıklar

Ø  Uzlaşma ve tahkim işleri

Ø  Kara para işlemleri olarak adlandırılan ticari işlemler ve para trafiği

Ø  Gayri nakdi haklara ilişkin uyuşmazlıklar

Ø  Vergi uyuşmazlıkları

Finansal suçlar ve yolsuzluklar

ØHile, aldatma, rüşvet

ØZimmet, güveni kötüye kullanma, irtikap

ØSermaye ve para piyasaları yolsuzlukları(Manipülasyon, finansal tablolarda oynama)

ØKredi kartı yolsuzlukları

ØMuhasebe hileleri, sahte belgeler ve tahrifat(Alınan bir malı tekrar tekrar almak, sahte veya olmayan fatura ödemek)

ØKıymetli evrak ve bankacılık işlemlerinde yapılan hileler

ØFinansal raporları olduğundan yüksek veya düşük göstermek

ØHileli iflaslar

ADLİ MUHASEBENİN DENETİM İLE İLGİLİ BENZERLİKLERİ; ​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​ADLİ MUHASEBE İLE DENETİM ARASINDAKİ FARKLAR; ​​​​​​​

1. Muhasebeci ise sorun çözmeye yönelik çalışmaktadır ve ilgililer arasında köprü görevi görmektedir.
2. sadece kıstaslara uygunluk araştırması yapmaktadır.
3. Muhasebeci adına hareket ettiği kişi ve kurumların haklarının ihlal edilmemesi konusunda çalışmaktadır.

-Denetçi çalışmalarını temel muhasebe bilgileri ile denetim standartlarını kullanarak yürütmektedir.

-Adli Muhasebeci ise temel muhasebe bilgileri yanında ceza ve hukuk usulü, insan hakları, psikoloji, kriminoloji gibi diğer ilgili bilim dalları ve disiplinlerden de yararlanmaktadır. Denetçinin uyduğu standartları gerektiğinde isine yarıyorsa kullanmaktadır.

-Denetçilerin müşterilerinin sürekli olması, denetçinin müşteriye bağımlı kılma riskini arttırır.

-Adli Muhasebecilerin sürekli müşterileri olmadığından daha bağımsızdırlar.

-Denetçiler daha çok denetledikleri kuruluşların genel yapısı ve amacını etkilemeye yönelik işlemler üzerinde dururlar. Belgelerin makul güvence sağlayıp sağlamadığını araştırmaktadır.

-Adli Muhasebeciler ise belgelerin gerçekleri yansıtıp yansıtmadığını araştırmaktadır.

ADLİ MUHASEBE NEDEN ÖNEMLİDİR?

Adli muhasebe, modern ekonomilerde finansal suçlarla mücadelede vazgeçilmez bir araç haline gelmiştir. Bu alanın geliştirilmesi ve yaygınlaştırılması, finansal suçların önlenmesi ve adaletin sağlanması açısından büyük önem taşımaktadır. 

ADLİ MUHASEBEDE KULLANILAN YÖNTEMLER VE TEKNİKLER NELERDİR?

Veri Analizi ve Bilgisayar Destekli Denetim Teknikleri
Adli muhasebede veri analizi ve bilgisayar destekli denetim teknikleri, büyük veri kümelerinin incelenmesi ve dolandırıcılık tespitinde kullanılmaktadır.

• Anomaliler ve Şüpheli Kalıplar: Adli muhasebeciler, veri setlerinde anormallikler ve şüpheli kalıplar arar. Aynı tutarlarda yinelenen işlemler veya olağandışı yüksek ya da düşük değerler gibi tanımlanabilir.
• Veri Madenciliği: Gelişmiş yazılımlar kullanarak büyük veri setlerinde ilişkiler ve kalıplar aramak anlamına gelir. Hileli işlemleri tespit etmek için kullanılmaktadır.
• Yazılım Araçları: Adli muhasebeciler, CAATs kullanarak büyük veri setlerini analiz ederler. Bu araçlar, otomatik olarak veri analizi yapabilir ve hileli işlemleri belirleyebilmektedir.
• İşlemlerin doğruluğunu kontrol etmek ve hileli aktiviteleri belirlemek için süreçlerin otomasyonu sağlanır.

İleri Düzey Muhasebe Analiz Yöntemleri

Adli muhasebeciler, karmaşık finansal işlemleri ve kayıtları incelemek için ileri düzey muhasebe analiz yöntemleri kullanır.

Oran Analizi
Finansal Oranlar: Şirketin mali sağlığını ve performansını değerlendirmek için finansal oranlar kullanılır. Bu oranlar, hileli aktiviteleri belirlemek için normal değerlerden sapmaları tespit etmeye yardımcı olmaktadır.
Karşılaştırmalı Analiz:Aynı sektördeki diğer şirketlerle karşılaştırma yaparak anormallikler tespit edilmektedir.

Nakit Akış Analizi: Nakit akışlarının gerçek ve tahmini değerleri karşılaştırılır. Bu analiz, hileli nakit hareketlerini tespit etmek için kullanılmaktadır.

Delil Toplama ve Analiz Süreçleri

Adli muhasebeciler, delil toplama ve analiz süreçlerinde titizlikle çalışırlar. Bu süreçler, yasal olarak geçerli kanıtların toplanması ve analiz edilmesini içerir:

• Finansal belgeler, e-postalar, faturalar ve diğer ilgili dokümanlar toplanır ve incelenir.
• Bilgisayarlar, sunucular ve diğer dijital cihazlardan veri toplanır. Bu veriler, dijital adli inceleme yöntemleriyle analiz edilir.
• Toplanan verilerin doğruluğu ve güvenilirliği doğrulanır.
• Veriler arasındaki ilişkiler ve bağlantılar analiz edilir. Bu analiz, hileli işlemler ve suç organizasyonlarını ortaya çıkarmak için kullanılır.

ADLİ MUHASEBE VAKA ÖRNEKLERİ

• Enron Skandalı (2001): Enron, ABD’nin en büyük enerji şirketlerinden biriydi. Ancak, şirketin finansal durumunu gizlemek için karmaşık muhasebe yöntemleri ve sahte şirketler kullanarak gelirlerini ve kârlarını olduğundan yüksek gösterdiği ortaya çıktı. Bu skandal, adli muhasebe uzmanlarının finansal dolandırıcılığı ortaya çıkarmadaki önemini vurgulayan en bilinen örneklerden biridir. Adli muhasebeciler, Enron’un muhasebe kayıtlarını inceleyerek sahte işlemleri ve yanlış beyanları tespit ettiler.
• WorldCom Skandalı (1999-2002): WorldCom, ABD’nin en büyük telekomünikasyon şirketlerinden biriydi. Şirket, operasyonel maliyetlerini sermaye harcamaları olarak yanlış sınıflandırarak gelirini 3.8 milyar dolar fazla göstermişti. Adli muhasebeciler, WorldCom’un finansal belgelerini detaylı bir şekilde inceleyerek bu yanlış sınıflandırmayı ortaya çıkardı ve şirket yöneticilerinin mali hilelerini tespit etmiştir.
• Bernie Madoff Ponzi Şeması (2008): Bernie Madoff, yatırım danışmanlığı şirketi aracılığıyla dünyanın en büyük Ponzi şemasını yürüttü. Madoff, yeni yatırımcıların parasını eski yatırımcılara kâr payı olarak ödeyerek yıllarca dolandırıcılık yaptı. Adli muhasebeciler, Madoff’un mali kayıtlarını inceleyerek gerçek yatırım faaliyetlerinin bulunmadığını ve dolandırıcılığın boyutlarını ortaya çıkarmıştır.

ADLİ MUHASEBE İLE VERGİ ARASINDAKİ İLİŞKİ NEDİR?

Son yıllarda hileli faaliyetlerin tespitine yönelik yasal denetimin zayıflıklarından kaynaklanan mali ve vergi sahtekarlığı vakalarındaki kayda değer artış sonucunda, adli muhasebecilerin finansal muhasebe ve vergi kuralları ihlalleriyle başa çıkma ihtiyacını doğurmaktadır (Balios vd., 2020: 59).

Adli muhasebecilerin hukuk bilgisinin olması gerektiğinden daha önce bahsedilmişti ancak vergi mevzuatı ve hile uygulamaları hususunda da yeterince bilgi sahibi olmalıdırlar. Mali konularda hukuk ve vergi birbirinden ayrılmaz, birbirini tamamlayan parçalar olduğu söylenebilir (Develioğlu, 2015: 7).

Bu nedenle adli muhasebecinin vergi ile ilgili bilgi ve tecrübesi onun en önemli niteliklerinden biri olmaktadır (Bekçioğlu vd., 2013: 5).

Vergi kayıpları hem kişiler hem de devlet açısından önemlidir. Kişilerin hile yapma nedenlerinden biri de vergiden kaçınmak olmaktadır. Verginin hiç ödenmemesi, vergide meydana gelen problemler ekonomik kayıplara yol açmaktadır.

 Özellikle ekonomik suçlar olarak bilinen suçlar özellikleri gereği uzmanlık gerektirmektedir. Bu suçların soruşturmasını yürüten kişiler, soruşturmanın sağlıklı ilerleyebilmesi için ekonomi ile ilgili bilgi ve becerilere sahip olmalıdır.

Bu nedenle uzman olan adli muhasebecinin yardımı gerekli olmaktadır. Ekonomik suç ülke ekonomisine zarar veren, ekonomik hayatta uyulması gereken yasaları göz ardı ederek işlenen ve suç teşkil eden eylemler olarak tanımlanabilmektedir. (Usul ve Topçuoğlu, 2011: 55).

Sahte Belge Düzenlemenin Vergi ile İlişkisi

Vergi kanunlarınca tutulan, düzenlenen, saklanma ve ibraz zorunluluğu bulunan defter, kayıt ve belgelerin kanunlara göre düzenlenmesi gerekmektedir. Vergi Usul Kanunu 359. Madde uyarınca sahte belge; “gerçek muamele veya durum olmadığı halde varmış gibi düzenlenen belge” olarak tanımlanmaktadır (VUK, Md. : 359).

 İşletmeler yanıltıcı belgeler düzenleyebilir. Bu durumda belgeyi düzenleyen ve kullanan tarafların ayrı ayrı değerlendirilmesi gerekmektedir. Belge kullananın amacı vergi ödememek veya hakkı olmayan bir vergi iadesi durumundan yararlanmak olabilir, belgeyi düzenleyen ise daha fazla gelir elde amacıyla yanıltıcı belge hazırlamış olabilir. Bu tip durumlarda da bir adli muhasebecinin analiz yapmasına ihtiyaç duyulmaktadır (Doğan, 2019: 5).

Örneklemsel anlamda fiziki bulgulara örnek verilmesi istenirse;

· Giderleri olduğundan fazla yükseltmek yoluyla daha az vergi ödemek,

· Mal ve hizmet alımlarını belgelendirmeyerek harcamalarını gizlemek,

· Haksız bir şekilde KDV ödememek veya hak etmediği halde KDV iadesi almak,

· Ortada alınan satılan mal olmadığı halde varmış gibi karşılıksız fatura düzenleyerek, kazanç elde etmek,

· Yasalara uygun olmayan faaliyetlerle elde edilen kara paranın yasal duruma gelmesini yani aklanmasını sağlamak  gibi örnekler verilebilir.

Finansal Manipülasyon ile Verginin İlişkisi

Bir adli muhasebecinin müdahalesine duyulan ihtiyacın, finansal tabloların manipülasyonunu gösteren hileli faaliyetlerin tespiti için çok önemli olduğu düşünülmektedir (Balios vd., 2020: 71).

Finansal manipülasyon, işletme finansal bilgilerinin olduğundan farklı bir şekilde beyan edilmesi şeklinde gerçekleşmektedir. Finansal manipülasyon farklı amaçlarla gerçekleşmektedir ancak vergi konusundaki en temel amacı, vergiyi daha az ödemek veya vergi ile ilgili avantaj sağlamaktır (Güner ve Kurnaz; 2020: 199).

İşletmeler daha az vergi ödemek için finansal tablolarında gelir vergisine konu olmayan gelirleri arttırma, vergiden düşülemeyecek giderleri azaltma veya cari dönem giderlerini olduğundan yüksek gösterme yolunu kullanabilmektedir. Bunun için bir örnek vermek gerekirse, işletme ilerleyen bir dönemde tahakkuk edecek olan gideri cari dönemde tahakkuk etmiş gibi göstererek cari dönem giderlerini yüksek gösterebilir (Altaylı, 2022: 55,105).

Dolandırıcılık Suçu ile Verginin İlişkisi

Dolandırıcılık Suçu ile Verginin İlişkisi Dolandırıcılık suçu, hileli davranışlarla bir kimseyi aldatıp, kendisinin veya aldattığı kişinin zararına olacak şekilde kendisine veya başkasına bir menfaat sağlayan kişinin yaptığı eylemlerdir, şeklinde tanımlanmaktadır (TCK, Md.: 157). Türk Ceza Kanununda da geçen dolandırıcılık suçunun adli yaptırımları bulunmaktadır.

Dolandırıcılık suçu banka, kredi kartı, yanıltıcı reklamlar, titan zincirleri, çiftlik bank ve benzeri bankalar, internet üzerinden gerçekleşen çeşitli dolandırıcılıklar gibi pek çok şekilde kendini gösterebilir (Taştan, 2018: 73).

Ayrıca dolandırıcılık öyle geniş bir kavramdır ki diğer ekonomik suçlar ile de bağlantı içerisindedir. Tanımından da anlaşılacağı üzere dolandırıcılık, bir kimseyi hileli şekilde aldatma ve menfaat sağlamaktan oluşmaktadır. Bu bağlamda finansal manipülasyon, kara para aklama ve diğer suçlar da özünde hileli şekilde aldatmaktan oluşmaktadır. Sahte belge düzenlemek suçu da aynı şekilde isminde de geçtiği üzere sahte yani yanıltıcı ve aldatıcıdır. Vergiyi hiç ya da eksik ödemek için bilerek ve isteyerek hileli belgeler düzenlemek ve menfaat sağlamakta bir dolandırıcılık faaliyetidir.

Vergiyi ödememek için yapılan devleti aldatma faaliyetleri de bu kavram içinde kendini göstermektedir. Ayrıca vergi memurunun mükellef ile işbirliği yaparak haksız şekilde Katma Değer Vergisi (KDV) iadesi alması da KDV dolandırıcılığı olarak kendini göstermektedir.(Benk ve Karakurt, 2010: 138).

 Denetçi genel olarak belge üzerinden çalışmalar gerçekleştirerek faaliyetlerini sürdürmektedir. Ancak adli muhasebeciler ise belgeleri tüm yönleri ile ele almaya çalışmaktadır. Bu bağlamda dolandırıcılığın olduğunu düşündükleri bölümlerde, dolandırıcılığı ortaya çıkarmak için daha ayrıntılı araştırma yaparak, kendi araştırma tekniklerini kullanmaktadırlar (İbrahim vd., 2008: 66).

Aklama Suçu ile Verginin İlişkisi

Aklama suçu genel bir ifade ile yasadışı faaliyetlerden kazanılan paraların, yasal olarak gösterilmesi hususunda başvurulan faaliyetler bütünüdür. Aklama suçu içerisinde başka ekonomik suçları da barındırmaktadır. Suç gelirlerinin aklanması ile mücadele kapsamında suçun niteliği itibariyle hukuki süreci de içermesi nedeniyle adli muhasebe faaliyet alanları içinde yer almaktadır. Aklama suçunda adli muhasebeciler gerekli tüm bilgi ve belgeleri inceleyerek, soruşturma, danışma, dava desteği ve bilirkişilik gibi hizmetleri sunmaktadırlar (Kasap, 2013: 129).

Aklama suçu ile mücadele kapsamında amaç, kayıt dışı ekonomiyi azaltmaktır. Özellikle işletmelerde yaşanan yolsuzluklarda kişiler yolsuzluğu gizlemek için bir takım faaliyetler gerçekleştirmektedir. Adli muhasebeci ise gerçek amacı gizlemek için yapılan faaliyetlerin detayına inerek incelemelerini gerçekleştirip, hangi işlemin gerçek hangisinin sahte olduğunu tespit etmektedir (Develioğlu, 2015: 90). Aklama suçu bir takım ekonomik sorunları beraberinde getirmektedir. Bu sorunlar vergi ile ilgili olarak; vergi kaçakçılığı faaliyetinin teşviklenmesi ve vergi gelirlerinde azalma problemlerine de yol açmaktadır (Toraman vd., 2009: 22). Adli muhasebeciler, aklama suçunda muhasebe ve vergi kayıtlarını ve finansal olayları inceleyerek bununla ilgili belgeleri ve işlemleri ortaya koymak ve hangi alanlarda aklama suçunun oluşabileceğinin belirlenmesinde yardımcı olmaktadırlar (Toraman vd., 2009: 39).

SONUÇ

Özellikle son günlerde görülen vaka durumlarından sonra muhasebe hilelerinin artması durumu adli muhasebenin öneminin iyiden iyiye artırmıştır.

Adli muhasebe uygulamaları muhasebe ve finansal süreçteki oluşabilecek hile risklerini ve hile bulgularını özellikle hukuk, denetim ve suç bilimi gibi önemli bilim dallarından faydalanarak ele almakta ve bulunan risk ve varsa bulunan bulguların adli soruşturmasının yapabilmesine büyük ölçüde katkı sunmaktadır.

Özellikle son yıllarda yaşadığımız makro ekonomik problemler şirketlerin finansal durumlarını ciddi ölçüde tehdit ederken; şirketlerin olumsuz ekonomik koşullardan etkilenen finansal tablolarının sonucunda oluşan  vergi tarhiyatları ve vergi tahakkuklarını da  ciddi ölçüde etkilemektedir.

Özellikle bozulan ekonomik koşullarda  şirket finansal tablolarının, vergi şeffaflığı açısından değerlendirilmesi söz konusu olduğunda ciddi vergi kaybı riskleriyle karşılaşılabilmektedir.

Özellikle düşük gelir gösterilmesi- gider şişirilmesi – önemli vergiden kaçınma yöntemlerinden olan transfer fiyatlandırmalarının emsal ve hakkaniyetli şekilde yapılmama riski vergi kaçakçılığı riskini ve dolayısıyla vergi gelir kaybı riskini doğurmaktadır.

Vergi gelir kayıplarının önlenmesinde ve şirket finansal tablolarının şeffaf şekilde incelenmesine yardımcı olabilecek en önemli bilim dallarından biri de adli muhasebedir.

Muhasebe hileleri ve muhasebe manipülasyonlarının önlenmesi, bulgu tespiti yapılması ve olası şeffaf olmayan finansal tabloların tespiti açısından adli muhasebe hayati bir öneme sahiptir.

KAYNAKÇA

https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/2322036

https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/2136488

IŞIK ÜNİVERSİTESİ UZAKTAN EĞİTİM MERKEZİ (IŞIK-UZEM) ADLİ MUHASEBE EĞİTİM NOTLARI

Karacan, S. (2012). Hukuk ile muhasebenin kesişme noktasi: Adli muhasebe. Uluslararası İktisadi ve İdari İncelemeler Dergisi, (8)

14.08.2025

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.

>> YILIN KAMPANYASI: Muhasebecilere Özel Web Sitesi 1.249 TL + KDV  Ayrıntılar için tıklayın.