Mehmet Ali Özsoy
Serbest Muhasebeci Mali Müşavir
Bilim Uzmanı
ozsoymali@hotmail.com

Vergi Usul Kanunu’nun 370. Maddesi Kapsamında İzaha Davet (Güncel Uygulama)

1. GİRİŞ

Muhterem okurlar, Vergi Hukukunun temel amaçlarından biri, mükelleflerin vergiye gönüllü uyumunu sağlamak ve idare ile mükellef arasındaki uyuşmazlıkları en aza indirmektir. Bu bağlamda “izaha davet” kurumu, hem mükellef hem de vergi idaresi açısından “önleyici” bir araç niteliği taşır.

213 sayılı Vergi Usul Kanunu’nun 370. maddesi, 9 Ağustos 2016 tarihli 6728 sayılı Kanun ile “izaha davet” başlığı altında yeniden düzenlenmiş ve vergi sistemimize yeni bir alternatif uyum mekanizması kazandırılmıştır.

Bu düzenleme ile, verginin ziyaa uğramış olabileceğine dair emareler bulunduğunda, vergi idaresinin mükelleften doğrudan açıklama talep etmesi mümkün hale gelmiş; böylece klasik denetim, ihbar veya cezalı tarhiyat süreçlerine alternatif bir “uzlaşmacı iletişim” kanalı oluşturulmuştur.

Gelir İdaresi Başkanlığı tarafından yeni nesil denetim anlayışıyla 2025/Ekim ayında izaha davet uygulaması hakkında rehber idarece yayımlanarak açıklamalar yapılmıştır.

2. HUKUKİ DAYANAK VE DÜZENLEMENİN AMACI

İzaha davet sistemi, Vergi Usul Kanunu’nun 370. maddesine dayanmakta olup, usul ve esasları 519 Sıra No.lu Genel Tebliğ ile ayrıntılı biçimde belirlenmiştir.
Söz konusu maddeye göre, vergi incelemesine başlanılmadan veya takdir komisyonuna sevk edilmeden önce, verginin ziyaa uğramış olabileceğine dair ön tespit yapılması halinde mükellef izaha davet edilebilir.

Düzenlemenin temel amaçları şu şekilde özetlenebilir:

1. Vergi idaresi ile mükellef arasındaki iletişimi güçlendirmek,
2. Gönüllü uyumu artırmak ve kayıt dışılığı azaltmak,
3. Gereksiz inceleme ve takdir süreçlerini önlemek,
4. Cezalı tarhiyat ve dava yükünü azaltarak idari etkinliği artırmak.

Bu yönüyle izaha davet, cezalandırıcı vergi denetimi yerine uzlaşmacı bir vergi idaresi anlayışını teşvik etmektedir.

3. ÖN TESPİT KAVARAMI VE ŞARTALARI

İzaha davet süreci, idarenin yaptığı ön tespit ile başlar. Ön tespit, yetkili merciler (Gelir İdaresi Başkanlığı veya Vergi Denetim Kurulu) tarafından, verginin ziyaa uğramış olabileceğine dair bilgi, bulgu veya verilerin değerlendirilmesi sonucunda yapılır.

Bir ön tespitin geçerli olabilmesi için üç temel şart aranmaktadır:

1. Tespit konusu hakkında ihbar bulunmaması,
2. Vergi incelemesine başlanılmamış olması,
3. Takdir komisyonuna sevk işlemi yapılmamış olması.

Bu şartlardan herhangi biri mevcut değilse, mükellef izaha davet edilemez. Böylece, sistemin kötüye kullanımına ve mükellef haklarının ihlaline karşı bir güvence sağlanmıştır.

4. ÖN TESPİT VE İZAH DEĞERLENDİRME KOMİSYONU

İzaha davet müessesesinin yürütülmesinden sorumlu, Ön Tespit ve İzah Değerlendirme Komisyonudur.
Bu komisyonlar hem Gelir İdaresi Başkanlığı hem de Vergi Denetim Kurulu Başkanlığı bünyesinde oluşturulmuş olup üç kişiden oluşur. Görevleri şunlardır:

1. Vergi ziyaı ihtimali bulunan konularda ön tespit yapmak,
2. İzaha davet veya SMİYB (Sahte veya Muhteviyatı İtibarıyla Yanıltıcı Belge) ön tespit yazılarını düzenlemek,
3. Mükelleflerin yaptığı izahları değerlendirmek ve sonuçlandırmak

Komisyonun kararları, hem mükellef hakları hem de idarenin vergi güvenliği açısından bağlayıcı niteliktedir.

5. İZAHA DAVET SÜRECİ

5.1. İZAHA DAVET YAZISI VE SÜRELER

1. Mükellefe yapılan ön tespit sonrası, “İzaha Davet Yazısı” tebliğ edilir.
2. Mükellef, tebliğ tarihinden itibaren 30 gün içinde yazılı veya sözlü olarak izah yapabilir.
3. Komisyon, yapılan izahı en geç 45 gün içinde değerlendirir.

Bu süreler, hem mükelleflerin haklarını koruma hem de sürecin sürüncemede kalmaması açısından büyük önem taşır.

5.2. İZAHIN KABULÜ VEYA REDDEDİLMESİ

1. Komisyon, izahı yeterli bulursa, konu vergi incelemesine sevk edilmez.
2. İzah yetersiz görülürse, mükellefe bildirim yapılır ve 30 gün içinde beyanname verilmesi istenir.

Bu durumda, mükellef eksik veya hatalı beyanını düzeltip vergiyi izah zammı ile öderse, vergi ziyaı cezası %20 oranında uygulanır.

Bu yönüyle izaha davet, mükellef açısından cezai riskleri azaltan bir “ikincil pişmanlık” mekanizması işlevi görmektedir.

5.3. İZAHA DAVET EDİLEN MÜKELLEFLER NE YAPMALIDIR?

Kendilerine izaha davet yazısı gönderilen mükellefler, yazının tebliğ tarihinden

İtibaren 30 gün içerisinde yazılı olarak veya ilgili komisyona sözlü olarak açıklamalarını yapabilirler.

Mükellefler yapacakları izahı, Dijital Vergi Dairesi’ne (dijital.gib.gov.tr) giriş yaparak “Bilgilerim/İzaha Davet İşlemleri” menüsünden elektronik olarak da yapabilirler.

İzaha davet uygulamasında 30 günlük izahta bulunma ve beyanname verme ve ödeme süreleri çok önemli olup, kendilerine izaha davet yazısı tebliğ edilen mükelleflerin indirimli ceza uygulamasından yararlanabilmeleri için bu süreleri geçirmeden izahta bulunma, beyanname verme ve ödeme yapmaları gerekmektedir.

Komisyonca ön tespit konusuyla ilgili olarak vergi ziyaına neden olmadığı değerlendirilen mükellefler hakkında konu ile ilgili olarak vergi incelemesine veya takdir komisyonuna sevk işlemi yapılmaz.

5.4. İZAHA DAVET KAPSAMINDA VERİLECEK BEYANNAMELERDE YAPILACAK İŞLEMLER NELERDİR?

İzaha davet edilen mükellefler ön tespit konusunda belirtilen konunun etkilediği tüm vergilere ilişkin olarak asgari ön tespit tutanağında belirtilen tutarı kapsayacak şekilde beyanname vereceklerdir.

Ön tespit tutanağında referans numarası yer alır. Bu numara; izaha davet yazısı, yapılan izah, izah değerlendirme sonuç yazısı ve izaha konu beyannameler arasındaki eşgüdümü sağlar. Bu nedenle izaha davet yazısına konu olan vergiye ilişkin verilecek beyannamelerde referans numarasına yer verilmesi gerekmektedir.

Ön tespit tutanağında yer alan referans numarasının, izaha davet kapsamında, elektronik ortamda verilen beyannamenin ilgili alanına, kâğıt ortamında verilen beyannamenin ise sağ üst köşesine ayrıca yazılması gerekmektedir.

Beyanname uygulamalarında; seçimleri yapılmalı ve ön tespit tutanağında yer alan referans numarası yazılarak beyanname verilmelidir.

6. SMİYB (SAHTE VEYA MUHTEVİYATI İTİBARIYLA YANILTICI BELGE) ÖN TESPİTİ

Vergi Usul Kanunu’nun 359. maddesinde düzenlenen kaçakçılık fiillerinde genel olarak izaha davet uygulanmaz. Ancak, SMİYB kullanımına ilişkin özel bir istisna getirilmiştir.
Buna göre, sahte belge tutarı bir takvim yılında 2025 yılı için 700.000 TL’yi geçmeyen veya ilgili yıldaki toplam mal ve hizmet alışlarının %5’ini aşmayan mükelleflere SMİYB ön tespit yazısı gönderilebilir.

Bu durum, özellikle küçük ve orta ölçekli işletmelerin ağır ceza ve inceleme süreçlerinden korunmasını sağlar; fakat sistemin etkinliğini zayıflatmamak için belirli eşiklerle sınırlandırılmıştır.

7. İZAHA DAVET İLE PİŞMANLIK ARASINDAKİ FARK

İzaha davet, mükelleflerin pişmanlık (VUK m. 371) hükümlerinden yararlanamayacakları bir durumdur. Çünkü izaha davet, mükellefin kendi iradesiyle değil, idarenin ön tespiti üzerine başlatılır.
Dolayısıyla, “gönüllü bildirim” niteliği taşımadığından klasik pişmanlık mekanizmasından farklıdır. Ancak, izaha davet uygulaması pişmanlık hükümlerinin kapandığı durumlarda mükellef lehine bir ara çözüm olarak işlev görür.

8. CEZAİ SONUÇLAR VE İNDİRİMLİ CEZA UYGULAMASI

İzaha davet kapsamında mükellef, gerekli beyan ve ödemeyi süresinde yaparsa:

Vergi Usul Kanununun 370 inci maddesinin (a) fıkrası kapsamında kesilen %20 oranındaki indirimli vergi ziyaı cezası için mükellefler Vergi Usul Kanununun 376 ncı maddesi kapsamında cezada indirim talep edebilirler veya tarhiyat sonrası uzlaşma başvurusunda bulunabilirler.

Söz konusu Kanunun 370 inci maddesinin (b) fıkrası kapsamında sahte veyamuhteviyatı itibarıyla yanıltıcı belge kullanma fiilinden dolayı ön tespite ilişkin yazı tebliğ edilen mükellefler ise indirimli kesilen %20 oranındaki vergi ziyaı cezasına ilişkin tarhiyat sonrası uzlaşma başvurusunda bulunamaz ancak Vergi Usul Kanununun 376 ncı maddesi kapsamında cezada indirim talep edebilirler.

Vergi Usul Kanununun 370 inci maddesi kapsamında verilen beyanname üzerine tahakkuk eden vergiler ile izah zammının mükelleflerce 30 günlük süre içerisinde ödenmemesi durumunda, %20 oranında kesilmiş olan indirimli ceza, %50 oranı esas alınarak ikmal edilir ve izah zammı gecikme faizine dönüştürülür.

İzaha davet edilen mükellefler Vergi Usul Kanununun 371 inci maddesinde yer alan pişmanlık hükümlerinden yararlanamazlar.

Bu durum, sistemin hem cezalandırıcı hem de teşvik edici bir yapıya sahip olduğunu göstermektedir.

9. SONUÇ

Vergi Usul Kanunu’nun 370. maddesi kapsamında düzenlenen İzaha Davet uygulaması, Türk vergi yönetiminin şeffaflık, gönüllü uyum ve risk analizi temelli denetime geçişini temsil eden çağdaş bir mekanizmadır. Mükelleflere tanınan bu 'son şans' niteliğindeki imkân, vergi ziyaı cezalarını büyük ölçüde indirerek maliyet avantajı sağlarken, idarenin sınırlı kaynaklarını daha ciddi vergi suçları üzerine yoğunlaştırmasına olanak tanıma amacındadır.

Ancak, uygulamanın başarısı, Komisyonların ön tespitleri yaparken kullandığı veri analiz yeteneğinin gelişmişliğine ve mükelleflerin beyan ve ödeme yükümlülüklerini süresinde yerine getirme iradesine bağlıdır. Özellikle SMİYB kullanımına ilişkin istisnanın mevcudiyeti, uygulamanın hukuki sınırlarını genişletmekle birlikte, kaçakçılık suçlarına karşı caydırıcılık ilkesi ile gönüllü uyumun teşviki arasında hassas bir denge kurmaktadır. Bu müessese, vergi sisteminde geleceğin denetim metodolojisinin temel taşlarından biri olacaktır.

Kaynakça

1. 213 sayılı Vergi Usul Kanunu, m. 370, 371, 344, 359, 376.
2. Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği (Sıra No: 519), Resmî Gazete, 30.07.2020
3. Gelir İdaresi Başkanlığı, İzaha Davet Uygulaması Rehberi, Yayın No: 573, Ekim 2025.

16.10.2025

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.

>> YILIN KAMPANYASI: Muhasebecilere Özel Web Sitesi 1.249 TL + KDV  Ayrıntılar için tıklayın.