Hüseyin Ergut
Serbest Muhasebeci Mali Müşavir
Lisanslı SPK Uzmanı
smmm.hergut@gmail.com

Borsa İstanbul (BİST)‘te Açığa Satış (SHORT SELLİNG) İşlemi Nedir? Nasıl Yapılır? Bu İşlemin Hisse Senetlerine Etkileri Nelerdir? Riskleri Nasıl Yönetilir? Davranışsal Finans

Açığa Satış Nedir?

Borsa hisse senetlerinin alım satım işlemlerinin yapıldığı piyasadır. Sermaye piyasasında oluşturulan üretken tüm değerlerin halka açık olarak alındığı veya satıldığı bir pazardır. Açığa satış, yatırımcının elinde olmayan bir hisseyi aracı kurumdan ödünç alarak satması ve daha sonra bu hisseleri daha düşük bir fiyattan satın alıp iade ederek kâr etmeyi hedeflediği bir işlemdir. Bu strateji, özellikle hisse fiyatlarının düşeceği beklentisiyle kullanılır. Ancak, borsada açığa satış yüksek risk içerdiği için detaylı bilgi ve deneyim gerektirir. Sermaye Piyasası Kurulu (SPK) tarafından düzenlenen açığa satış işlemleri, yatırımcılara belirli koşullar altında sunulmaktadır. Değeri düşen, menkul kıymetlerden kazanç elde etmeye yarayan bir satış şeklidir. Kısa pozisyon (short position) olarak da bilinen bu satış, yatırımcıların sermaye piyasası araçlarının değerinde meydana gelen düşüşten kâr elde etmesini mümkün kılan bir yöntemdir.

Açığa Satış Yapma Şartları Nelerdir?

-Açığa satış yapmak isteyen yatırımcı ile aracı kurum arasında "kredi sözleşmesi" imzalanmış olması gerekmektedir. Açığa satış izni, aracı kurum tarafından yapılan inceleme neticesinde yatırımcıya verilebilir.

-Yatırımcı, açığa satış işlemlerini gerçekleştirebilmek için öncelikle marj hesabı açmalı ve pozisyon açıkken ödünç alınan hisselerin değeri üzerinden faiz ödemesi yapması gerekmektedir.

-Verilen emirlerin açığa satış olarak sisteme girilmesi gerekir ve bu işlemler, yapıldıktan sonra normal satış işlemine dönüştürülemez. Açığa satışa konu olan hisse senetleri ve miktarları, aracı kurumun belirlediği ve Sermaye Piyasası Kurulu (SPK) tarafından onaylanan hisseler arasından seçilmelidir.

-Sermaye Piyasası Kurulu (SPK), açığa satış işlemleri üzerinde kontrol sağlamak ve yatırımcıları korumak için birtakım sınırlamalar uygulamaktadır. Bu sınırlamalar arasında öz kaynak oranının (%50), sürdürme marjının ise (%35) olarak belirlenmesi yer almaktadır.

-Açığa satış yapılan pozisyonların işlem gününün sonuna kadar kapatılması gerekmektedir. Eğer pozisyon kapatılmazsa, yatırımcının ödünç alınan kıymetleri "borç olarak" temin etmesi ve böylece pozisyonunu daha uzun süre açık tutması gerekecektir.

Borsada Açığa Satış Nasıl Yapılır?

Açığa satış yapabilmek için yatırımcının kredili işlem izni olan bir yatırım hesabına sahip olması gerekir. İşlem, aşağıdaki adımlarla gerçekleştirilir. Yatırımcı, düşeceğini düşündüğü hisse senedini belirler. Bu hisseyi aracı kurumdan ödünç alarak satar. Hisse fiyatı düştüğünde, daha düşük fiyattan geri alır. Geri alınan hisseler aracı kuruma iade edilir ve işlem tamamlanır. Bu işlemler sırasında, yatırımcının portföyünde belirli bir teminat bulundurması zorunludur. Ayrıca, işlem süresince teminat tamamlama yükümlülüğü doğabilir.

Bir örnekleme ile açıklamaya çalışalım; Bay (Y) bir otomotiv firmasının çıkardığı yeni modeli için büyük oranda bir geri çağırma başlatacağı duyumunu almış olsun. Bu durumda Bay (Y), geri çağırmanın yüksek maliyetler ve olumsuz haberler sebebiyle firmanın hisse değerinin yakın zamanda düşeceğini öngörerek açık pozisyon almaya karar versin. Bu doğrultuda Bay (Y) 100 adet hisseyi aracıdan ödünç alıp o günkü kapanış fiyatı olan 40,00-TL.’den başka bir yatırımcıya açığa satar. İki hafta sonra geri çağırma haberlerine karşılık gelen tepki satışlarıyla hisse fiyatı 25,00-TL’ye gerilediğini varsaydığımızda Bay (Y) bu fırsatı değerlendirip (100) adet hisseyi satın alır ve bunları ödünç aldığı önceki hisselerin yerine aracı kuruma iade eder.

Bu durumda;

Ödünç alınan (100ad.) hisse 40×100=4.000,00-TL’ye satılır. Tekrar alınan (100ad.) hisse için 25×100=2.500,00TL. ödenir.  Bu durumda Bay (Y) (4.000,00-2.500,00)=1.500,00TL. kâr elde edecektir.

(*Bu tutardan komisyon ve diğer masrafların düşülecektir.)

Açığa Satış Nasıl Çalışır?

Aracı kurumlar belirli şartlar sunarak yatırımcıların kısa opsiyon yapmalarına olanak sağlarlar. Aracı kurumlar şartları karşılayan yatırımcılara finansal varlıklarını, belirli vade sonunda geri almak üzere ödünç verirler. Kısa opsiyon (short) yapmak isteyen yatırımcıların yatırım stratejilerine uygun finansal varlıklarını belirlemeleri ve belirlenen hisseleri ödünç işlemler gerçekleştiren aracı kurumlardan geçici olarak almaları gerekmektedir. Finansal varlıklar, ödünç alındıktan sonra, piyasada satılabilir ve aracı kuruma iade edilmeden önce fiyatların düşmesi beklenebilir.

Açığa Satışın Avantajları ve Dezavantajları

Bu yöntemde, yatırımcılar belirli bir vadede ödemek şartıyla ödünç aldığı bir finansal varlığı kullanarak işlem yapar. Vade sonunda ilgili menkul kıymetin değeri ne olursa olsun ödünç alınan miktarın yerine konulması gerekmektedir. Kısa opsiyon işlemi bir hisse senedinin fiyatının düşeceği beklentisi ile yapılır, ancak öngörüldüğü gibi olmaz ve hisse senedinin fiyatı arttığı durumda bu kez de yatırımcı daha yüksek fiyattan hisse senedini alarak yerine koymak zorunda kalabilecektir. Bu durumda yatırımcı, vade başı ve sonundaki fiyat değişimi kadar zarar etmiş olacaktır.

Açığa satışın avantajları; Potansiyel kar fırsatları oldukça yüksek Başlangıç sermayesi gereksinimi düşük Kaldıraç kullanarak yatırım yapma imkanı ve diğer yatırımlara karşı riskten korunma şansı

Açığa satışın dezavantajları; Kayıpların potansiyel olarak sınırsız olması marj hesabı açma gerekliliği marj hesabı için ödenen faiz ve ek maliyetler.

I)Kısa opsiyon avantajları arasında;

-Yüksek getiri potansiyeli sunması.

-Hedging yoluyla risk yönetimine alan açması.

-Portföy çeşitlendirmede kullanılabilmesi.

-Fiyatı çok yüksek olan hisselerden ve piyasa düşüşlerinden kâr etme fırsatı sunması yer alır.

II)Kısa opsiyon dezavantajları arasında;

-Sınırsız bir potansiyel zarara riski taşıması.

-Bazı bölgelerde yasal riskler doğurması.

-Aracı kurumların aldığı kısa opsiyon işlem fiyatı ücretleri.

-Piyasayı doğru zamanlamanın deneyim ve yoğun araştırma gerektirmesi yer alır.

Açığa Satış İşlemine Alternatifler

Açığa satışa bir alternatif olarak hisse senedi üzerinde satım opsiyonu almak gösterilebilir. Satım opsiyonu, opsiyon sözleşmesi sona ermeden herhangi bir zamanda önceden belirlenmiş bir fiyattan hisse senedi alma hakkı tanır ve bunu zorunlu tutmaz. Örnek olarak, kullanım fiyatı (80) birim olan bir hisse senedi için bir satım opsiyonu satın alındığında ve hisse senedi (40) birime düşer ise, daha sonra (40) birim karşılığında hisse satın alınabilir ve hisse senedindeki düşüşten kâr ederek (80) birim karşılığında satma opsiyonu kullanılabilir.

Açığa Satış Yasağı Nedir?

Açığa satış yasağı, Sermaye Piyasası Kurulu (SPK) veya Borsa İstanbul (BİST) tarafından alınan kararla, belirli hisselerde veya tüm piyasada geçici olarak açığa satış işlemlerinin yasaklanmasıdır. Bu uygulama genellikle aşırı oynaklık, düşüş eğilimi veya piyasa güvenliğinin tehdit altında olduğu durumlarda devreye girer. Örneğin, SPK 2025’yılında açığa satış yasağını 4 Temmuz 2025’e kadar uzatarak yatırımcıları koruma altına almıştır. Bu tür kararlar, piyasadaki aşırı düşüşlerin önüne geçmeyi amaçlamaktadır. Açığa satış, yasakları, piyasa istikrarını korumak ve manipülasyonu önlemek amacıyla uygulanır. Açığa satış yasaklarının nedenlerinden bazılarını şöyle sıralayabiliriz.

-Piyasa manipülasyonu: Açığa satış, bazı yatırımcılar tarafından piyasa manipülasyonu amacıyla kullanılabilir. Hisse senedi fiyatlarını düşürmek için büyük miktarda açığa satış yapılması, piyasada aşırı dalgalanmalara neden olabilir.

-Piyasa çöküşü: Ekonomik krizler veya ani piyasa düşüşleri sırasında açığa satış işlemleri, düşüşleri daha da hızlandırabilir.

-Spekülasyon ve Risk: Açığa satış işlemleri yüksek risk içerir ve spekülatif amaçlarla kullanılabilir. Piyasa otoriteleri, aşırı spekülasyonu engellemek için bu tür işlemlere kısıtlama getirebilir.

Açığa Satış Yaparken Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar

İşlem öncesi mutlaka risk-getiri analizi yapılmalıdır. Açığa satış yalnızca yetkili aracı kurumlar üzerinden yapılabilmektedir. Hisse, üzerinde açığa satış yasağı olup olmadığı kontrol edilmelidir. Likiditesi düşük hisselerde açığa satış yapmak daha riskli olabilir. Ters yönde fiyat hareketleri, yatırımcının zararını hızla artırabilir.

Açığa Satış İşleminde Yukarı Adım (Uptick) Kuralı

Borsa İstanbul’da (BİST) açığa satış işlemleri, “yukarı adım kuralına” tabidir. Açığa satış emri, hissenin son işlem fiyatından daha yüksek bir seviyeden verilmelidir. Örneğin, A hissesinin fiyatı 39,80-TL. ise açığa satış emri en az 39,82-TL.’den girilebilir. Bu kural, açığa satış nedeniyle fiyatlarda aşırı düşüşleri engellemek için uygulanır. Borsada satış baskısının yoğunlaştığı zamanlarda, yukarı adım kuralı devreye alınabilmektedir. Bu kural, bir menkul kıymetin açığa satışının yalnızca mevcut fiyattan daha yüksek bir fiyata yapılmasına izin vermektedir. Bu durumda, yatırımcılar, eğer hisse senetlerinin son işlem fiyatı bir önceki işlem fiyatından daha yüksekse açığa satış yapma hakkına sahip olurlar. Yukarı adım kuralının temel amacı, piyasadaki açığa satış işlemlerini sınırlayarak aşırı satış baskısını hafifletmektir.

Kaynakça:

-Borsa İstanbul A.Ş.

-spk.gov.tr

-spl/çalışma notları

-İşYatırım

-By Fortune Turkey

-Nurol Yatırım Portföy

-Garanti BBVA Yatırım

24.12.2025

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.

>> YILIN KAMPANYASI: Muhasebecilere Özel Web Sitesi 1.279 TL + KDV  Ayrıntılar için tıklayın.