Hüseyin Ergut
Serbest Muhasebeci Mali Müşavir
Lisanslı SPK Uzmanı
smmm.hergut@gmail.com

Swap (Takas-Değiş-Tokuş) Nedir? Türleri ve Özellikleri Nelerdir? Tarafları Kimlerdir? Swap Oranı Nasıl Hesaplanır? Avantaj ve Riskleri Merkez Bankalarının Rolü Nedir?

Swap Nedir?

Swap işlemi, iki tarafın belirli bir zaman dilimi içinde farklı faiz ödemelerini veya farklı para birimlerini karşılıklı olarak değiştirdikleri bir takas sözleşmesidir. Sözleşmenin unsurları arasında, el değiştirecek varlık veya varlıkların tanımı, her bir varlığa uygulanacak sabit veya değişken faiz oranı ve ödeme tarihlerini sayabiliriz. Ülkemizde, genellikle para swapı olarak kullanılmaktadır. Bir takas sözleşmesi olan swap, belirli riskleri yönetmek veya faiz maliyetlerini dengelemek isteyen bireyler, şirketler ya da devletler tarafından tercih edilmektedir. Swap işlemleri, esnek yapıları sayesinde finansal stratejilerin etkin şekilde uygulanabilmesine olanak tanır.

Swap İşlemlerinin Genel Mantığı

Temel olarak swap, iki tarafın belirli koşullarda nakit akışlarını ve varlıklarını değiştirmesi (değiş-tokuş) anlamındadır. Bu işlem tarafların risklerini azaltmak ve finansman maliyetlerini optimize etmek amacıyla yapılmaktadır. Ağırlıklı olarak, uzun vadeli sözleşmeler şeklinde düzenlenmektedir. Örneğin; bir yatırımcı sabit faizli borcunu değişken faizli bir borçla takas ederek faiz dalgalanmalarına karşı korunabilir. Benzer şekilde, döviz swapları ile farklı para birimleri arasındaki kur riskleri minimize edilir.

Swap İşlemlerinin Amacı

Swap işleminin temel amacı, faiz oranı, döviz kuru ve değer değişmelerinden kaynaklanan risklere karşı güvence sağlamaktır.

-Borçlanma maliyetini azaltır, sermaye maliyetinin düşürülmesine yardımcı olur.

-Değişken oranlı faizi, sabit oranlı faize çevirerek riski azaltır. Yine döviz kurundaki aşırı oynaklığa karşı tarafların pozisyonlarını, güçlü oldukları döviz kuru cinsinden almalarını sağlar.

-Döviz kurlarındaki değişimler, ulusal para birimi üzerinden borçları olan çokuluslu şirketlerin beklenen kazançlarını azaltabilmektedir. Döviz swapları ile bu şirketlerin borçlarını ve alacaklarını döviz kuru riskine karşı koruması söz konusu olur.

Swap Anlaşmasının Özellikleri

-Faiz swapında biri sabit faizle, diğeri değişken faizle borçlanan iki taraf faiz ödemelerini birbirleriyle değiştirirler, ancak anapara hiçbir şekilde el değiştirmez.

-Çapraz döviz swapında, iki farklı para birimindeki kur riski belli bir süre bertaraf edilerek, faizi yüksek olan para biriminin faiz getirisinden yararlanma adına yapılan işlemdir. Böylece kur riski taşımadan, yüksek getiriye sahip diğer kur birimine geçilmektedir. ​

-Swap anlaşmasının temel özellikleri risk yönetimi sağlanması ve aktif getiri oranlarının yükseltilmesidir. 

-Düzenli borsalarda yapılamayan bu işlemlerde koşulları taraflar belirler.

-İşlemin faiz yönetimine yardımcı olması için taraflar arasında nakit akışı sağlanması esastır.

-Faiz, risk primi, borç ya da emtia gibi varlıklar transfer edildiğinden klasik bir para transferinden farklıdır. ​

Swap Türleri:

I-Faiz Swapı , II-Döviz Swapı

I-Faiz Swapı

Faiz swapı sözleşmeleri anlaşmayı yapan tarafların, belirli bir ana para üzerinden yapılan sabit bir faiz ödeme planı ile değişken (bir referans endekse bağlı olan) bir faiz ödemesinin el değiştirilmesi ile gerçekleştirilir. Ödeme planının vadeleri de önemlidir ve yılda birden fazla ödeme yapılan swap anlaşmaları da bulunmaktadır. Libor faizinin vadesi de önemlidir ve değişik vadelerde değişik (Libor) faiz seviyeleri oluşabilir. Değişken faizi ödemeyi seçen tarafın beklentisi faizlerin gelecek dönemde düşeceği beklentisinin yüksek olduğunu düşünebiliriz. Aynı şekilde, sabit faiz ödeyen tarafın da temel piyasa beklentisi faizlerin şu anki seviyesinin üzerine çıkma olasılığının yüksek olduğudur.

II-Döviz Swapı

Döviz swapları, faiz ve anapara ödemelerini içeren önceden belirlenmiş kurallar ve süreler içinde, iki tarafın belirli miktarlarda iki farklı para birimini sözleşmenin kurulması ile değiş tokuş etme ve sözleşmenin vadesinde geri alması konusunda anlaşmaya vardıkları bir işlemdir. Bu tür swap anlaşmalarında, anlaşan taraflar birbirlerine farklı döviz cinsinden faiz ödemesi yapmaktadır. Swapın başladığı gün ise, ana para döviz kuruyla değerlendirilerek el değiştirir. Vade sonundaki ana para ödemesi de yine aynı şekilde kur riski olmaksızın el değiştirir. Döviz swapı anlaşmasında, her iki taraf da karşıdan aldıkları döviz kuru miktarı üzerinden faiz geliri elde ederler.

Swap Anlaşması Tarafları ve Rolleri

Gerçek ve tüzel kişilerin yanı sıra uluslararası kurumlar, çok uluslu şirketler, merkez bankaları, uluslararası fonlar, yerel yönetimler, ihracatçı ya da ithalatçı şirketler swap anlaşmalarında taraf olabilir. Bankalar da doğrudan veya aracı olarak swap anlaşmalarına katılabilir.

Swap İşlemlerinin Avantajları ve Riskleri Nelerdir?

Swap işlemlerinin temel avantajları;

- Yeni pazarlara erişim sağlar. Şirketler, daha önce ulaşamadıkları pazarlara ulaşmak için swap anlaşmaları yapabilir. Örneğin bir ABD şirketi daha cazip bir dolar-pound döviz kuruna ulaşmak için İngiliz şirketiyle döviz takasında bulunabilir.

-Swap kullanımı yatırımlarda piyasa hareketlerinin getirdiği risklere karşı koruma da sağlar. Örneğin faiz oranı swaplarıyla faiz dalgalanmalarından korunmak mümkündür. Benzer şekilde döviz swapları, döviz dalgalanmalarına karşı koruma sağlar.

Dezavantajlı olarak nitelendirilebileceğimiz durumlar;

-Resmî ve organize bir swap piyasası bulunmamaktadır ve sözleşmelerin belir bir standardı yoktur.

-Karmaşıklık önemli bir dezavantaj oluşturabilir. Karşılıklı yükümlülükler içerdiğinden sözleşmenin her bir maddesinin iyi analiz edilmesi gerekir. Bu nedenle çok fazla bilgi ve deneyim gerektirir.

-Kredi, faiz ve kur riskinin tamamen ortadan kalkması mümkün değildir. Piyasa koşullarının değişmesi sözleşmenin değerini etkileyebilir.

Merkez Bankalarının Rolü ve Uygulamaları ‘Döviz Swap Nedir?

Swap piyasasında ağırlıklı işlem gören swaplar döviz swapları ile faize dayalı Swap Sözleşmeleridir. Döviz swaplarında taraflar belirli bir tarihte bir döviz birimini diğerine çevirir ve daha sonra belirlenen bir vade sonunda bu işlemi tersine gerçekleştirir. Döviz swapları döviz kuru riskini yönetmek için kullanılan yaygın bir işlemdir ve merkez bankaları arasında da sıkça kullanılır.

Merkez bankaları döviz swaplarını özellikle likidite sağlamak ve piyasalardaki dengesizlikleri gidermek için kullanır. Örneğin bir ülkenin merkez bankası döviz rezervlerini artırmak amacıyla başka bir ülkenin merkez bankasıyla döviz swap anlaşması yapabilir. Bu tür anlaşmalar ülkelerin döviz kuru istikrarını korumalarına ve likidite krizlerine karşı tedbir almalarına olanak tanır. Döviz swaplarının bir diğer önemli özelliği uluslararası ticaret yapan şirketler için maliyet yönetimi sağlamasıdır. Bu sayede firmalar döviz kurundaki ani değişimlerden korunarak, daha öngörülebilir bir maliyet yapısına sahip olabilirler.

Swap Stoku Nedir? Finansal Piyasada Swap Stokunun Önemi

Swap stoku bir ülkenin ya da kurum kuruluşun elinde bulundurduğu swap anlaşmalarının toplam değerini ifade etmektedir. Swap stoku finansal piyasalarda önemli bir etki oluşturur. Bunun nedeni merkez bankaları ve finansal kuruluşlar döviz rezervlerini artırmak veya piyasalara likidite sağlamak için swap anlaşmalarına başvurmaktadırlar. Swap stoku finansal kuruluşların ve merkez bankalarının döviz likiditesini yönetme kapasitesini gösterir.

Özellikle merkez bankaları arasındaki swap anlaşmaları uluslararası ekonomik ilişkilerde ve döviz piyasalarındaki istikrarı sağlamada kritik bir rol oynar. Swap stoku ülkelerin döviz rezervlerinin ve para birimlerinin değerini korumak için bir güvenlik mekanizması olarak görülür. Bir ülkenin yüksek bir swap stokuna sahip olması dış finansal şoklara karşı daha dirençli olmasına imkân tanır. Bu nedenle swap stoku finansal piyasaların istikrarını ve döviz kurlarını dengelemede önemli bir faktördür.

Finansal Risk Yönetiminde Swap Kullanımı

Swap işlemleri genellikle uzun vadeli finansal riskleri yönetmek için tercih edilmektedir. Değişken faizli bir borcu olan bir şirket faiz oranlarındaki dalgalanmalardan korunmak amacıyla sabit faizli bir swap anlaşması yapabilir. Bu sayede sabit faiz ödemeleri yaparak değişken faiz riskini ortadan kaldırmış olacaktır. Swap işlemleri aynı zamanda şirketlerin döviz kurundaki dalgalanmalardan korunmalarına da yardımcı olabilmektedir. Bu özellikle uluslararası ticaret yapan firmalar için önemli bir stratejidir. Swapların finansal risk yönetimindeki avantajı gelecekte beklenen riskleri bugünden belirleyip bunlara karşı koruma sağlamak ve olası kayıpları minimize etmektir.

Swap Oranı Nedir?

Swap oranı, faiz swaplarında sabit ödemelerin hesaplanması için kullanılan özel bir faiz türüdür. Bir faiz swapı için iki tür faiz oranı gereklidir:

-Sabit faiz oranı,

-Değişken faiz oranı. 

Sabit oran bir tarafın ödemeyi önceden kabul ettiği, taraflarca belirlenmiş orandır. Değişken oransa bir referans oranına dayanır. Örneğin devlet tahvili getirisinin baz alınması bu referans oranına örnek gösterilebiliriz.

Swap Oranı Nasıl Hesaplanır?

Ödeme tarihlerinde taraflar, kararlaştırılan oranlara ve nominal değerlere göre hesaplama yapar. Sabit faiz ödeyen taraf sabit faiz tutarında ödeme yaparken değişken faiz ödeyen tarafsa referans oranına göre değişken faiz tutarını öder. 

*Sabit faiz ödeme hesaplaması:

Sabit Faiz Ödemesi = (Sabit Oran x Nominal Tutar) / Ödeme Sıklığı

*Değişken faiz ödeme hesaplaması:

Değişken Faiz Ödemesi = (Değişken Faiz Oranı x Nominal Tutar) / Ödeme Sıklığı

Örneğin; (X) şirketi ile (Y) şirketi arasında yapılan bir swap sözleşmesini ele alalım. Şartlar şu şekilde belirlendiğini varsayalım:

*Nominal Tutar: 10 milyon ($)

*Takas Süresi: 4 yıl

*Sabit Faiz Oranı: %4,5

*Değişken Faiz Oranı: 6 aylık (TLREF)

Sabit faiz ödeyen (X) şirketi nominal tutar üzerinden %4, değişken faiz ödeyen (Y) şirketiyse 6 aylık TLREF değişken faiz oranı ödemeyi kabul etmektedir. 

Swap başlangıç tarihinde TLREF oranı %4 ve vade 6 ay. Her ödeme tarihinde yani 6 ayda bir aşağıdaki gibi bir nakit akışı gerçekleşir. 

-(X) şirketi, (Y) şirketine sabit faizle ödeme yapar.        (0.045 x 10.000.000) / 2 = 225.000,00($)

-(Y) şirketi, (X) şirketine değişken faizle ödeme yapar. (  0.04 x 10.000.000) / 2 =200.000,00($)

Bu sözleşmeye göre eğer (TLREF) oranları sonraki dönemlerde değiştiğinde (Y) şirketinin ödemesi de buna bağlı olarak değişecektir. 

Swap İşlemlerinin Fiyatlaması

Swaplar tahvil alma ve satma işleminin bileşimi şeklinde görülebilir. Faiz oranı swapına forward veya vadeli işlem sözleşmelerinin bileşimi olarak bakabiliriz. Swaplara opsiyon sözleşmelerinden oluşan bir portföy gözüyle de bakılabilir. Bir swap, işlemi sonucunda oluşan nakit akımının bir menkul kıymet portföyüne dayanan nakit akımı ile özdeş olması halinde, bu durum swapın fiyatlanmasına yardımcı olacaktır. Eğer iki farklı enstrüman veya enstrümanlardan oluşan portföy aynı tip nakit akışına sahipse bunların fiyatlarının da aynı olması gerekmektedir.

Kaynakça:

-Borsa İstanbul A.Ş.

-spk.gov.tr

-spl/çalışma notları

-Avrupa Merkez Bankası (ECB)

-ICBC Turkey

-investopedia./ Cedric Thompson

17.12.2025

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.

>> YILIN KAMPANYASI: Muhasebecilere Özel Web Sitesi 1.279 TL + KDV  Ayrıntılar için tıklayın.