Hüseyin Ergut
Serbest Muhasebeci Mali Müşavir
Lisanslı SPK Uzmanı
smmm.hergut@gmail.com

Opsiyon Sözleşmeleri Nedir? Nasıl Çalışır? Türleri ve Özellikleri Nelerdir? Sermaye Piyasalarında Bir Nevi Dama Tahtası Mı Yoksa Satranç Hamlesi Midir?

Opsiyon Sözleşmesi Nedir?

Opsiyon sözleşmesi, alıcıya belirli bir vade tarihinden önce belirli bir fiyattan (Buna kullanım fiyatı denir) bir dayanak varlığı alma veya satma hakkı veren, ancak bu hakkın kullanılmasını zorunlu kılmayan, yasal olarak bağlayıcı bir sözleşmedir. Opsiyon sözleşmesi, hisse senetleri, tahviller, emtialar ve endeksler dahil olmak üzere çeşitli varlıklarda kullanılmaktadır. Opsiyon sözleşmesinin alıcısı, sözleşmede belirtilen hak karşılığında satıcıya bir prim (opsiyon primi) adı verilen bedel öder. Opsiyon primi iade edilmez. İki tür opsiyon sözleşmesi bulunmaktadır. Bunlar alım(call) opsiyonları ve satım(put) opsiyonları olarak her tür, piyasa görünümüne bağlı olarak farklı amaçlara ve stratejilere hizmet eder. Opsiyonun kullanılması halinde işlem belirli fiyattan gerçekleşmekte olup, bu değere, kullanım fiyatı (strike price) adı verilir. Opsiyonun dolum süresi, vade tarihi, fiyatı ise prim olarak adlandırılır.

Opsiyon Sözleşmeleri Nasıl Çalışır?

Opsiyon sözleşmeleri, alıcı ve satıcı taraflar arasında belirlenen koşullara bağlı kalınarak işler. Alıcının işlem sonucunda sözleşmeye konu varlığı belirlenen tarihte ve fiyattan alma ya da satma hakkı vardır. Satıcı taraf ise alıcı haklarını kullanmak isterse uyma yükümlülüğüne girmektedir. İşlem yönü opsiyonun türüne göre değişir.

I-Alım Opsiyonu (Call Option);

Alım opsiyonu, en yalın tanımıyla yatırımcıya varlığı portföyüne ekleme hakkı tanır. Bu hak kullanılmak istendiğinde, işlem önceden belirlenen bir fiyattan (kullanım fiyatı) ve belirli tarihe kadar gerçekleşir. Genel olarak yatırımcı, piyasa değerinin kullanım fiyatının üzerinde olacağını öngörüyorsa, alım opsiyonu satın alır. Zira böyle bir senaryoda, alım opsiyonunun değeri artar. Haliyle yatırımcı açısından kar elde edebilme olanağı doğar.

II-Satım Opsiyonu (Put Option);

Satış opsiyonu, alıcıya belirli tarihe kadar ve önceden belirlenen fiyat üzerinden varlığı satma hakkı sağlar. Yatırımcı, bu türdeki bir opsiyondan doğan hakkını genelde piyasa fiyatının düşeceğini tahmin ettiğinde kullanır. Böylece satım opsiyonu alımıyla düşüşten kar elde edebilme olanağı ortaya çıkar. Çünkü söz konusu opsiyon türünün değeri, piyasa değerinin kullanım fiyatının altına düşmesi durumunda artar.

Örneğin; (A) varlığı için birim fiyatı 90$ olan opsiyon sözleşmeleri satın aldığımızı varsayalım. Ancak piyasa fiyatının 100$’a yükselmesini bekliyoruz.Vade sonunda, hisse senedi fiyatı 105$’a yükselirse, kullanım fiyatından satın alma hakkımızı kullanabilir ve varlığı 105$’a satarak (5$) kar elde edebiliriz.

Bu alım opsiyonu örneğinin içsel değeri (5$)’dır. Fakat piyasa düşerse ve varlık fiyatı 100 $’ın altına düştüğünde, sözleşmeyi uygulamama ve aşırı kayıplardan kaçınma hakkına sahip bulunmaktayız.

Opsiyonlar; yalnızca haklar bazında değil, kullanım tarzı bakımında da farklı şekillerde işler. Kullanım tarzlarına göre opsiyonlar şu şekilde ayrılabilir:

-Avrupa Tarzı Opsiyonlar: 

Bu kategorideki opsiyonlar, yalnızca vade tarihinde kullanılabilir. Yani opsiyona sahibi konumundaki kişi veya kurum, vade süresi boyunca hakkından faydalanamaz. Borsa İstanbul Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası'nda (VİOP) işlem gören opsiyonlar, ağırlıklı olarak Avrupa tarzıdır. Opsiyonun erken kullanım olanağı sağlamaması, teoride fiyatlamanın basit hale gelmesini sağlar. Avrupa tarzı opsiyonların sağladığı bir diğer avantaj ise risk yönetimi açısından öngörülebilirliğin fazla olmasıdır.

-Amerikan Tarzı Opsiyonlar: 

Kategori dahilindeki opsiyonlar, vade tarihine kadarki herhangi bir zamanda kullanılabilir. Dolayısıyla opsiyon sahibi, kendi kazanç stratejisine uygun piyasa koşulu oluştuğunda opsiyonunu kullanabilme esnekliğine sahip olduğudur. Söz konusu opsiyonlar, isimlerinden de kolayca anlaşılabileceği üzere Amerika'daki opsiyon borsalarında ağırlıklı olarak işlem görür.

-Bermuda Tarzı Opsiyonlar:

Bu tür opsiyonlar, özellikleri bakımından Avrupa ve Amerikan tarzlarının karışımı şeklinde nitelendirilebilir. Çünkü Bermuda tarzı opsiyon sözleşmeleri, vade süresi boyunca önceden tanımlanmış tarihlerde kullanılabilir. Haliyle Avrupa tarzına göre daha fazla esneklikten, Amerikan tarzına göreyse daha sınırlı kullanım hakkından bahsedebilmek mümkündür. Bermuda tarzı opsiyonlar, genellikle kurumsal ve yapılandırılmış finansal ürünlerde kendilerine yer bulur.

Opsiyonların Yatırım Stratejilerindeki Rolü

Opsiyon sözleşmeleri, risk yönetimini kolaylaştırıcı etkiye sahiptir. Bununla birlikte özellikle portföylerini korumak isteyen yatırımcılar, opsiyonlar ile tıpkı altın hesabı gibi riskten korunma imkân bulabilmektedirler. Opsiyonlar, spekülatif yatırım fırsatı arayanlar için ideal araçlardır. Yüksek kaldıraç etkisi, küçük primle yüksek getiri şansı oluşturabilirler. Pasif getiri arayışındaki yatırımcılar, opsiyon yazarak hedeflerine ulaşabilir.

Opsiyon ile Vadeli İşlem Arasındaki Farklar Nelerdir?

Opsiyon sözleşmelerinde alıcı, yalnızca hak sahibidir. Opsiyonu kullanıp kullanmamak yatırımcının kendi inisiyatifinde bulunmaktadır. Vadeli işlemlerde, ise her iki taraf da yükümlülük altındadır. Opsiyon alıcısı, sözleşmeyi satın alırken prim öder. Vadeli işlemlerde ise böyle bir durum söz konusu değildir. Opsiyon sözleşmelerinde alıcı tarafın zararı, ödediği prim ile sınırlıdır. Vadeli işlemlerde, teorik olarak alıcının zararının sınırı yoktur. Opsiyon ve vadeli işlem, kaldıraç etkisi sağlayan enstrümanlardır. Ancak opsiyonlar, vadeli işlemlere kıyasla daha esnek risk getiri profili sunmaktadır.

Opsiyon Sözleşmelerinin Avantaj ve Riskleri

Avantajlar;

-Mali kayıplar sözleşme primi ödemesiyle sınırlıdır, bu da genellikle hisse senedi fiyatının bir kısmıdır, çünkü hisse senedi fiyatını ödemek yerine doğru işlem alım / satımını alırsınız.

-Hisse senedi alıp satmaktan daha az zahmet ve prosedür gerektirir.

-Opsiyonlar, sözleşme türüne ve dayanak varlığın yapısına göre çok çeşitli işlem stratejileri üzerinde uygulanabilir.

Dezavantajlar;

-Opsiyonları kavramak karmaşık olabilir, bu da onları deneyimli yatırımcılar için uygun bir seçim haline getirir.

-Opsiyon hesabı açmak için teminat gereksinimleri sözleşme türüne bağlı olarak değişir ve maliyetli olabilir.

Opsiyonları Kullanarak Korunma ve Spekülasyon Stratejileri Oluşturmak

Opsiyonlar, yatırımcıların yatırımlarını düşüş riskine karşı korurken yükseliş potansiyelini de korumalarına olanak tanıdığı için etkili bir korunma aracı olarak bilinir.Korunma, genellikle alım veya satım opsiyonu gibi ilgili bir menkul kıymette dengeleyici bir pozisyon almak şeklinde olur. Örneğin; hisse senetlerine odaklanan bir portföy yöneticisi olduğunuzu varsayalım. Portföyünüzü olası bir düşüşten korumak istemeniz halinde portföydeki hisse senetleri için satım opsiyonu satın alabilirsiniz. Hisse senedi fiyatları düşmesi durumunda satım opsiyonları değer kazanarak portföy kayıplarını telafi eder.

Opsiyonlar, içsel kaldıraçları nedeniyle spekülatif amaçlar için de yaygın olarak kullanılır. Opsiyonlar, nispeten küçük primle büyük miktarda hisse senedi veya diğer dayanak varlıkları kontrol etmenizi sağladığından, daha fazla spekülatif potansiyel sunabilirler. Bir şirketin hisse senedi fiyatının yükseleceğini ve alım opsiyonu satın alacağınızı varsayalım. Hisse senedi fiyatı, opsiyonların kullanım fiyatının üzerine çıkarsa, ödenen ilk primin katı kadar kâr elde edersiniz. Diğer yandan, bir yatırımcı bir hisse senedinin fiyatının düşmek üzere olduğuna inanıyorsa, satım opsiyonu satın alabilir. Hisse senedi fiyatının kullanım fiyatının altına düşmesi, ilk primine göre önemli kazançlara yol açabilir.

Sonuç

Opsiyon sözleşmeleri, yatırımcılara belirli bir tarihten önce önceden belirlenmiş bir fiyattan bir varlığı alıp satma hakkı vererek (ancak bu bir zorunluluk değildir) riski stratejik olarak yönetme veya getiriyi artırma olanağı sağlar. İki ana türü vardır: satın alma hakkı veren alım   opsiyonları (call) ve satma hakkı veren satış (put) opsiyonları. Bu araçlar, esneklikleri ve kaldıraç potansiyelleri sayesinde korunma, spekülasyon ve gelir yaratma gibi birçok amaca hizmet eder. Opsiyon sözleşmeleri, belirli bir zaman dilimi içerisinde, önceden belirlenmiş bir fiyattan, bir dayanak varlığı satın alma veya satma hakkını sağlar. Opsiyonlar, olası kayıplara karşı korunmak, piyasa hareketleri üzerinde spekülasyon yapmak veya gelir elde etmek için kullanılabilir; buna mukabil önemli riskler taşırlar. Bir opsiyonun değeri, dayanak varlığın fiyatı, vade fiyatı, vade sonuna kalan süre ve piyasa oynaklığı gibi faktörlerden etkilenmektedir.

Sonuç itibariyle, opsiyon işlemini bir satranç hamlesi olarak görebileceğimizi düşünmekteyim.

Kaynakça:

-Borsa İstanbul A.Ş.

-spk.gov.tr

-spl/çalışma notları

-investopedia/ Marshall Hargrave

-Straits Finansal Hizmetler Pte Ltd.

-Türkiye Sermaye Piyasaları Birliği (TSPB)

10.12.2025

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.

>> YILIN KAMPANYASI: Muhasebecilere Özel Web Sitesi 1.279 TL + KDV  Ayrıntılar için tıklayın.